Hjúkrunarheimili eða heimaþjónusta? –horfa verður á heildarmyndina Halldór S. Guðmundsson, Sigurveig H. Sigurðardóttir og Sirrý Sif Sigurlaugardóttir skrifa 19. maí 2025 14:30 Aðgerðir til að mæta þjónustuþörfum stækkandi hópi eldra fólks eru í hefðbundu fari - að setja af stað ferli eða lausn sem felast í auknum verkefnum í byggingaiðnaði. Nýjar byggingar leysa bara ekki þjónustuþörf við eldra fólk – það gerir starfsfólkið. Þó markmiðið með byggingu hvers hjúkrunarheimilis kunni að vera göfugt, vekur það samt mikilvægar spurningar: Er þetta fljótvirkasta, raunhæfasta og hagkvæmasta leiðin til að bregðast við öldrun þjóðarinnar? Og grundvallaratriðið -hvernig hyggjast stjórnvöld manna þjónustuna í ljósi viðvarandi skorts á starfsfólki innan heilbrigðis- og félagsþjónustu? Viðvarandi skortur á mannafla Heilbrigðisstofnanir og sveitarfélög glíma nú þegar við mikinn skort á læknum, hjúkrunarfræðingum, sjúkraliðum, félagsliðum, félagsráðgjöfum, sálfræðingum og öðru starfsfólki við þjónustu og umönnun. Í samanburði við önnur úrræði eru hjúkrunarheimili mannaflafrekasta og dýrasta úrræðið í þjónustunni við eldra fólk. Þar eins og á sjúkrastofnunum þarf sólarhringsvöktun, umönnun og félagsstarf til að viðhalda lífsgæðum íbúa. Til að gera það þarf að lágmarki einn starfsmann í fullu starfi á hvern íbúa. Því vekur það spurningar þegar fjölga á hjúkrunarrýmum án þess að kynnt sé nokkuð skýr sýn um hvaðan starfsfólkið á að koma – og með hvaða hætti eig að tryggja gæði í þjónustu fyrir íbúana og ekki síður ættingja þeirra. Heimaþjónusta og dagdvöl: Skynsamari nýting fjár og mannafla Rannsóknir og reynsla sýna að heimaþjónusta og dagdvöl geta sinnt mun stærri hópi fólks með minni tilkostnaði og mannafla en hjúkrunarheimili. Þar að auki getur samþætt og öflug þjónusta heima ásamt dagdvöl dregið töluvert úr þörf fyrir dvöl á hjúkrunarheimili og líka stytt þann tíma sem íbúar dvelja þar. Kostnaður á hvern íbúa á hjúkrunarheimili getur verið margfaldur samanborið við þjónustu sem veitt er á heimili fólks enda getur einn starfsmaður í heimaþjónustu yfirleitt sinnt mörgum einstaklingum yfir daginn. Þetta gerir það að verkum að ef fjármunir og mannafli eru af skornum skammti – sem við flest erum meðvituð um – getur samfélagið veitt þjónustu til töluvert fleiri einstaklinga með því að efla heimaþjónustu, endurhæfingu og dagdvalir, í stað þess að beina langmestum hluta af fjármagninu í ný- eða endurbyggingar og þar með dýrari og mannaflafrekar stofnanir. Fjármagn og kostnaður Byggingakostnaður á hvert hjúkrunarrými er á milli 50-60 milljónir króna og greiðsla fyrir dvöl í hjúkrunarrými er lauslega reiknuð um 1,5 milljón á mánuði án rekstrarkostnaðar við húsnæði eða leigu þess. Á ári þýðir þetta að dvölin kostar um 18 milljónir kr. fyrir hvern íbúa og ef bætt er við greiðslum vegna afborgana lána eða leigu húsnæðis bætast við kr. 4,5.milljónir á hvert rými. Alls kostar því a.m.k. um kr. 22,5 milljónir á ári að reka eitt hjúkrunarpláss. Dvalartími íbúa er mjög breytilegur en er að meðaltali um 1-2 ár. Því má ætla að kostnaður við hvern íbúa á hjúkrunarheimili sé um 40-45 milljónir kr.. Fyrir útgjöld vegna eins íbúar, væri hægt að ráða tvo til þrjá starfsmenn í nánast fullt starfi í tvö ár í heimaþjónustu við að sinna margfalt fleiri þjónustuþurfandi einstaklingum og fjölskyldum og sú þjónusta gæti hafist strax í dag – það er að segja ef starfsfólkið er til. Ný hugsun um þjónustu við eldra fólk Við Íslendingar höfum um alllangt skeið átt Norðurlandamet í fjölda hjúkrunarplássa miðað við fjölda 80 ára og eldri. Við eigum líka met í því að vera lægst í að leggja fé til heimaþjónustu og stuðningsúrræða fyrir eldra fólk. Það er kominn tími á endurmat í forgangsröðun og stórefla þjónustumódel sem byggir á þeirri forsendu að hjúkrunarheimili séu ekki eina svarið – heldur öflug heimaþjónusta hvar sem þú býrð. Margir eldri borgarar vilja helst búa sem lengst heima og með réttri þjónustu og stuðningi er það raunhæfur kostur fyrir marga. Til að þetta gerist þarf að stórefla sveigjanlega þjónustu, fjárfesta í heimaþjónustu og dagdvölum, heimaendurhæfingu og markvissu samstarfi þjónustuaðila og fjölskyldunnar og samhliða nýta tækni og lausnir sem styðja sjálfstæði og sjálfsbjargargetu eldra fólks og ættingja þeirra. Spurningin snýst um heildarsýn í þjónustu – ekki steinsteypu. Áform um ný hjúkrunarrými þurfa að vera hluti af heildstæðri stefnu þar sem bæði er tekið tillit til mannafla og kostnaðar. Það er hvorki skynsamlegt né framkvæmanlegt að steypuvæða sig út úr öldrun þjóðarinnar, eingöngu með fleiri hjúkrunarrýmum. Með því að efla stuðning og þjónustu við þá sem búa heima má bæði mæta þjónustuþörf fleiri einstaklinga, draga úr þörf fyrir hjúkrunarrými og nýta takmarkaðan mannafla með skilvirkari hætti – til hagsbóta fyrir eldra fólk, ættingja þeirra og samfélagið allt. Halldór S. Guðmundsson, félagsráðgjafi og dósent við Félagsráðgjafardeild HíSigurveig H. Sigurðardóttir, prófessor emerita í félagsráðgjöfSirrý Sif Sigurlaugardóttir, félagsráðgjafi og doktorsnemi við HÍ. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Eldri borgarar Heilbrigðismál Hjúkrunarheimili Mest lesið Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Sjá meira
Aðgerðir til að mæta þjónustuþörfum stækkandi hópi eldra fólks eru í hefðbundu fari - að setja af stað ferli eða lausn sem felast í auknum verkefnum í byggingaiðnaði. Nýjar byggingar leysa bara ekki þjónustuþörf við eldra fólk – það gerir starfsfólkið. Þó markmiðið með byggingu hvers hjúkrunarheimilis kunni að vera göfugt, vekur það samt mikilvægar spurningar: Er þetta fljótvirkasta, raunhæfasta og hagkvæmasta leiðin til að bregðast við öldrun þjóðarinnar? Og grundvallaratriðið -hvernig hyggjast stjórnvöld manna þjónustuna í ljósi viðvarandi skorts á starfsfólki innan heilbrigðis- og félagsþjónustu? Viðvarandi skortur á mannafla Heilbrigðisstofnanir og sveitarfélög glíma nú þegar við mikinn skort á læknum, hjúkrunarfræðingum, sjúkraliðum, félagsliðum, félagsráðgjöfum, sálfræðingum og öðru starfsfólki við þjónustu og umönnun. Í samanburði við önnur úrræði eru hjúkrunarheimili mannaflafrekasta og dýrasta úrræðið í þjónustunni við eldra fólk. Þar eins og á sjúkrastofnunum þarf sólarhringsvöktun, umönnun og félagsstarf til að viðhalda lífsgæðum íbúa. Til að gera það þarf að lágmarki einn starfsmann í fullu starfi á hvern íbúa. Því vekur það spurningar þegar fjölga á hjúkrunarrýmum án þess að kynnt sé nokkuð skýr sýn um hvaðan starfsfólkið á að koma – og með hvaða hætti eig að tryggja gæði í þjónustu fyrir íbúana og ekki síður ættingja þeirra. Heimaþjónusta og dagdvöl: Skynsamari nýting fjár og mannafla Rannsóknir og reynsla sýna að heimaþjónusta og dagdvöl geta sinnt mun stærri hópi fólks með minni tilkostnaði og mannafla en hjúkrunarheimili. Þar að auki getur samþætt og öflug þjónusta heima ásamt dagdvöl dregið töluvert úr þörf fyrir dvöl á hjúkrunarheimili og líka stytt þann tíma sem íbúar dvelja þar. Kostnaður á hvern íbúa á hjúkrunarheimili getur verið margfaldur samanborið við þjónustu sem veitt er á heimili fólks enda getur einn starfsmaður í heimaþjónustu yfirleitt sinnt mörgum einstaklingum yfir daginn. Þetta gerir það að verkum að ef fjármunir og mannafli eru af skornum skammti – sem við flest erum meðvituð um – getur samfélagið veitt þjónustu til töluvert fleiri einstaklinga með því að efla heimaþjónustu, endurhæfingu og dagdvalir, í stað þess að beina langmestum hluta af fjármagninu í ný- eða endurbyggingar og þar með dýrari og mannaflafrekar stofnanir. Fjármagn og kostnaður Byggingakostnaður á hvert hjúkrunarrými er á milli 50-60 milljónir króna og greiðsla fyrir dvöl í hjúkrunarrými er lauslega reiknuð um 1,5 milljón á mánuði án rekstrarkostnaðar við húsnæði eða leigu þess. Á ári þýðir þetta að dvölin kostar um 18 milljónir kr. fyrir hvern íbúa og ef bætt er við greiðslum vegna afborgana lána eða leigu húsnæðis bætast við kr. 4,5.milljónir á hvert rými. Alls kostar því a.m.k. um kr. 22,5 milljónir á ári að reka eitt hjúkrunarpláss. Dvalartími íbúa er mjög breytilegur en er að meðaltali um 1-2 ár. Því má ætla að kostnaður við hvern íbúa á hjúkrunarheimili sé um 40-45 milljónir kr.. Fyrir útgjöld vegna eins íbúar, væri hægt að ráða tvo til þrjá starfsmenn í nánast fullt starfi í tvö ár í heimaþjónustu við að sinna margfalt fleiri þjónustuþurfandi einstaklingum og fjölskyldum og sú þjónusta gæti hafist strax í dag – það er að segja ef starfsfólkið er til. Ný hugsun um þjónustu við eldra fólk Við Íslendingar höfum um alllangt skeið átt Norðurlandamet í fjölda hjúkrunarplássa miðað við fjölda 80 ára og eldri. Við eigum líka met í því að vera lægst í að leggja fé til heimaþjónustu og stuðningsúrræða fyrir eldra fólk. Það er kominn tími á endurmat í forgangsröðun og stórefla þjónustumódel sem byggir á þeirri forsendu að hjúkrunarheimili séu ekki eina svarið – heldur öflug heimaþjónusta hvar sem þú býrð. Margir eldri borgarar vilja helst búa sem lengst heima og með réttri þjónustu og stuðningi er það raunhæfur kostur fyrir marga. Til að þetta gerist þarf að stórefla sveigjanlega þjónustu, fjárfesta í heimaþjónustu og dagdvölum, heimaendurhæfingu og markvissu samstarfi þjónustuaðila og fjölskyldunnar og samhliða nýta tækni og lausnir sem styðja sjálfstæði og sjálfsbjargargetu eldra fólks og ættingja þeirra. Spurningin snýst um heildarsýn í þjónustu – ekki steinsteypu. Áform um ný hjúkrunarrými þurfa að vera hluti af heildstæðri stefnu þar sem bæði er tekið tillit til mannafla og kostnaðar. Það er hvorki skynsamlegt né framkvæmanlegt að steypuvæða sig út úr öldrun þjóðarinnar, eingöngu með fleiri hjúkrunarrýmum. Með því að efla stuðning og þjónustu við þá sem búa heima má bæði mæta þjónustuþörf fleiri einstaklinga, draga úr þörf fyrir hjúkrunarrými og nýta takmarkaðan mannafla með skilvirkari hætti – til hagsbóta fyrir eldra fólk, ættingja þeirra og samfélagið allt. Halldór S. Guðmundsson, félagsráðgjafi og dósent við Félagsráðgjafardeild HíSigurveig H. Sigurðardóttir, prófessor emerita í félagsráðgjöfSirrý Sif Sigurlaugardóttir, félagsráðgjafi og doktorsnemi við HÍ.
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun