Hjúkrunarheimili eða heimaþjónusta? –horfa verður á heildarmyndina Halldór S. Guðmundsson, Sigurveig H. Sigurðardóttir og Sirrý Sif Sigurlaugardóttir skrifa 19. maí 2025 14:30 Aðgerðir til að mæta þjónustuþörfum stækkandi hópi eldra fólks eru í hefðbundu fari - að setja af stað ferli eða lausn sem felast í auknum verkefnum í byggingaiðnaði. Nýjar byggingar leysa bara ekki þjónustuþörf við eldra fólk – það gerir starfsfólkið. Þó markmiðið með byggingu hvers hjúkrunarheimilis kunni að vera göfugt, vekur það samt mikilvægar spurningar: Er þetta fljótvirkasta, raunhæfasta og hagkvæmasta leiðin til að bregðast við öldrun þjóðarinnar? Og grundvallaratriðið -hvernig hyggjast stjórnvöld manna þjónustuna í ljósi viðvarandi skorts á starfsfólki innan heilbrigðis- og félagsþjónustu? Viðvarandi skortur á mannafla Heilbrigðisstofnanir og sveitarfélög glíma nú þegar við mikinn skort á læknum, hjúkrunarfræðingum, sjúkraliðum, félagsliðum, félagsráðgjöfum, sálfræðingum og öðru starfsfólki við þjónustu og umönnun. Í samanburði við önnur úrræði eru hjúkrunarheimili mannaflafrekasta og dýrasta úrræðið í þjónustunni við eldra fólk. Þar eins og á sjúkrastofnunum þarf sólarhringsvöktun, umönnun og félagsstarf til að viðhalda lífsgæðum íbúa. Til að gera það þarf að lágmarki einn starfsmann í fullu starfi á hvern íbúa. Því vekur það spurningar þegar fjölga á hjúkrunarrýmum án þess að kynnt sé nokkuð skýr sýn um hvaðan starfsfólkið á að koma – og með hvaða hætti eig að tryggja gæði í þjónustu fyrir íbúana og ekki síður ættingja þeirra. Heimaþjónusta og dagdvöl: Skynsamari nýting fjár og mannafla Rannsóknir og reynsla sýna að heimaþjónusta og dagdvöl geta sinnt mun stærri hópi fólks með minni tilkostnaði og mannafla en hjúkrunarheimili. Þar að auki getur samþætt og öflug þjónusta heima ásamt dagdvöl dregið töluvert úr þörf fyrir dvöl á hjúkrunarheimili og líka stytt þann tíma sem íbúar dvelja þar. Kostnaður á hvern íbúa á hjúkrunarheimili getur verið margfaldur samanborið við þjónustu sem veitt er á heimili fólks enda getur einn starfsmaður í heimaþjónustu yfirleitt sinnt mörgum einstaklingum yfir daginn. Þetta gerir það að verkum að ef fjármunir og mannafli eru af skornum skammti – sem við flest erum meðvituð um – getur samfélagið veitt þjónustu til töluvert fleiri einstaklinga með því að efla heimaþjónustu, endurhæfingu og dagdvalir, í stað þess að beina langmestum hluta af fjármagninu í ný- eða endurbyggingar og þar með dýrari og mannaflafrekar stofnanir. Fjármagn og kostnaður Byggingakostnaður á hvert hjúkrunarrými er á milli 50-60 milljónir króna og greiðsla fyrir dvöl í hjúkrunarrými er lauslega reiknuð um 1,5 milljón á mánuði án rekstrarkostnaðar við húsnæði eða leigu þess. Á ári þýðir þetta að dvölin kostar um 18 milljónir kr. fyrir hvern íbúa og ef bætt er við greiðslum vegna afborgana lána eða leigu húsnæðis bætast við kr. 4,5.milljónir á hvert rými. Alls kostar því a.m.k. um kr. 22,5 milljónir á ári að reka eitt hjúkrunarpláss. Dvalartími íbúa er mjög breytilegur en er að meðaltali um 1-2 ár. Því má ætla að kostnaður við hvern íbúa á hjúkrunarheimili sé um 40-45 milljónir kr.. Fyrir útgjöld vegna eins íbúar, væri hægt að ráða tvo til þrjá starfsmenn í nánast fullt starfi í tvö ár í heimaþjónustu við að sinna margfalt fleiri þjónustuþurfandi einstaklingum og fjölskyldum og sú þjónusta gæti hafist strax í dag – það er að segja ef starfsfólkið er til. Ný hugsun um þjónustu við eldra fólk Við Íslendingar höfum um alllangt skeið átt Norðurlandamet í fjölda hjúkrunarplássa miðað við fjölda 80 ára og eldri. Við eigum líka met í því að vera lægst í að leggja fé til heimaþjónustu og stuðningsúrræða fyrir eldra fólk. Það er kominn tími á endurmat í forgangsröðun og stórefla þjónustumódel sem byggir á þeirri forsendu að hjúkrunarheimili séu ekki eina svarið – heldur öflug heimaþjónusta hvar sem þú býrð. Margir eldri borgarar vilja helst búa sem lengst heima og með réttri þjónustu og stuðningi er það raunhæfur kostur fyrir marga. Til að þetta gerist þarf að stórefla sveigjanlega þjónustu, fjárfesta í heimaþjónustu og dagdvölum, heimaendurhæfingu og markvissu samstarfi þjónustuaðila og fjölskyldunnar og samhliða nýta tækni og lausnir sem styðja sjálfstæði og sjálfsbjargargetu eldra fólks og ættingja þeirra. Spurningin snýst um heildarsýn í þjónustu – ekki steinsteypu. Áform um ný hjúkrunarrými þurfa að vera hluti af heildstæðri stefnu þar sem bæði er tekið tillit til mannafla og kostnaðar. Það er hvorki skynsamlegt né framkvæmanlegt að steypuvæða sig út úr öldrun þjóðarinnar, eingöngu með fleiri hjúkrunarrýmum. Með því að efla stuðning og þjónustu við þá sem búa heima má bæði mæta þjónustuþörf fleiri einstaklinga, draga úr þörf fyrir hjúkrunarrými og nýta takmarkaðan mannafla með skilvirkari hætti – til hagsbóta fyrir eldra fólk, ættingja þeirra og samfélagið allt. Halldór S. Guðmundsson, félagsráðgjafi og dósent við Félagsráðgjafardeild HíSigurveig H. Sigurðardóttir, prófessor emerita í félagsráðgjöfSirrý Sif Sigurlaugardóttir, félagsráðgjafi og doktorsnemi við HÍ. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Eldri borgarar Heilbrigðismál Hjúkrunarheimili Mest lesið Hálfrar aldar svívirða Skoðun $€tjum í$lensku á (mat) $€ðilinn! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Óvenjulegt fólk Helgi Brynjarsson Skoðun Land rutt fyrir þúsundir íbúða í Úlfarsárdal Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Hrekkjavaka á Landakoti Kristófer Ingi Svavarsson Skoðun Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir Skoðun Hver er þessi Davíð Oddsson? Daði Freyr Ólafsson Skoðun Rýr húsnæðispakki Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Kynjuð vísindi, leikskólaráð á villigötum, klámsýki, svipmyndir frá Norður-Kóreu Fastir pennar Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Rýr húsnæðispakki Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hrekkjavaka á Landakoti Kristófer Ingi Svavarsson skrifar Skoðun Óvenjulegt fólk Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hálfrar aldar svívirða skrifar Skoðun $€tjum í$lensku á (mat) $€ðilinn! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Minna tal, meiri uppbygging Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Ný nálgun – sama markmið: Heimili fyrir fólkið í borginni Heiða Björg Hilmisdóttir skrifar Skoðun Geymt en ekki gleymt Ástþór Ólafsson skrifar Skoðun Tækni og ungmenni: Hvar liggur ábyrgðin og hvað getum við gert? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir skrifar Skoðun „Lánin hækka – framtíðin minnkar“ Sveinn Óskar Sigurðsson skrifar Skoðun Hey Pawels í harðindunum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Land rutt fyrir þúsundir íbúða í Úlfarsárdal Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Dýrmæt þjóðfélagsgerð Eva Björk Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Hver er þessi Davíð Oddsson? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson skrifar Skoðun Þjóðkirkjan engu svarar – hylur sig í fræðilegri þoku Hilmar Kristinsson skrifar Skoðun Borgarstefna kallar á aðgerðir og fjármagn Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Skjáheimsókn getur dimmu í dagsljós breytt Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru álverin á Íslandi útlensk? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Öryggisgæslu í Mjódd, núna, takk fyrir! Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Erum við ennþá hrædd við Davíð Oddsson? Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Saman getum við komið í veg fyrir slag Alma D. Möller skrifar Skoðun Lýðræði eða hópeinelti? Margrét Pétursdóttir,Þórarinn Haraldsson,Þórdís Guðjónsdóttir,Sigurveig Benediktsdóttir skrifar Skoðun Blóðtaka er ekki landbúnaður Guðrún Scheving Thorsteinsson,Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Svar til stjórnunarlegs ábyrgðarmanns frá Keflavík Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórnin ræðst gegn launafólki og atvinnulausum Finnbjörn A. Hermannson skrifar Skoðun 764/O9A: Kannt þú að vernda barnið á netinu? Anna Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Opinberir starfsmenn kjósa síður áminningarskyldu Ísak Einar Rúnarsson skrifar Sjá meira
Aðgerðir til að mæta þjónustuþörfum stækkandi hópi eldra fólks eru í hefðbundu fari - að setja af stað ferli eða lausn sem felast í auknum verkefnum í byggingaiðnaði. Nýjar byggingar leysa bara ekki þjónustuþörf við eldra fólk – það gerir starfsfólkið. Þó markmiðið með byggingu hvers hjúkrunarheimilis kunni að vera göfugt, vekur það samt mikilvægar spurningar: Er þetta fljótvirkasta, raunhæfasta og hagkvæmasta leiðin til að bregðast við öldrun þjóðarinnar? Og grundvallaratriðið -hvernig hyggjast stjórnvöld manna þjónustuna í ljósi viðvarandi skorts á starfsfólki innan heilbrigðis- og félagsþjónustu? Viðvarandi skortur á mannafla Heilbrigðisstofnanir og sveitarfélög glíma nú þegar við mikinn skort á læknum, hjúkrunarfræðingum, sjúkraliðum, félagsliðum, félagsráðgjöfum, sálfræðingum og öðru starfsfólki við þjónustu og umönnun. Í samanburði við önnur úrræði eru hjúkrunarheimili mannaflafrekasta og dýrasta úrræðið í þjónustunni við eldra fólk. Þar eins og á sjúkrastofnunum þarf sólarhringsvöktun, umönnun og félagsstarf til að viðhalda lífsgæðum íbúa. Til að gera það þarf að lágmarki einn starfsmann í fullu starfi á hvern íbúa. Því vekur það spurningar þegar fjölga á hjúkrunarrýmum án þess að kynnt sé nokkuð skýr sýn um hvaðan starfsfólkið á að koma – og með hvaða hætti eig að tryggja gæði í þjónustu fyrir íbúana og ekki síður ættingja þeirra. Heimaþjónusta og dagdvöl: Skynsamari nýting fjár og mannafla Rannsóknir og reynsla sýna að heimaþjónusta og dagdvöl geta sinnt mun stærri hópi fólks með minni tilkostnaði og mannafla en hjúkrunarheimili. Þar að auki getur samþætt og öflug þjónusta heima ásamt dagdvöl dregið töluvert úr þörf fyrir dvöl á hjúkrunarheimili og líka stytt þann tíma sem íbúar dvelja þar. Kostnaður á hvern íbúa á hjúkrunarheimili getur verið margfaldur samanborið við þjónustu sem veitt er á heimili fólks enda getur einn starfsmaður í heimaþjónustu yfirleitt sinnt mörgum einstaklingum yfir daginn. Þetta gerir það að verkum að ef fjármunir og mannafli eru af skornum skammti – sem við flest erum meðvituð um – getur samfélagið veitt þjónustu til töluvert fleiri einstaklinga með því að efla heimaþjónustu, endurhæfingu og dagdvalir, í stað þess að beina langmestum hluta af fjármagninu í ný- eða endurbyggingar og þar með dýrari og mannaflafrekar stofnanir. Fjármagn og kostnaður Byggingakostnaður á hvert hjúkrunarrými er á milli 50-60 milljónir króna og greiðsla fyrir dvöl í hjúkrunarrými er lauslega reiknuð um 1,5 milljón á mánuði án rekstrarkostnaðar við húsnæði eða leigu þess. Á ári þýðir þetta að dvölin kostar um 18 milljónir kr. fyrir hvern íbúa og ef bætt er við greiðslum vegna afborgana lána eða leigu húsnæðis bætast við kr. 4,5.milljónir á hvert rými. Alls kostar því a.m.k. um kr. 22,5 milljónir á ári að reka eitt hjúkrunarpláss. Dvalartími íbúa er mjög breytilegur en er að meðaltali um 1-2 ár. Því má ætla að kostnaður við hvern íbúa á hjúkrunarheimili sé um 40-45 milljónir kr.. Fyrir útgjöld vegna eins íbúar, væri hægt að ráða tvo til þrjá starfsmenn í nánast fullt starfi í tvö ár í heimaþjónustu við að sinna margfalt fleiri þjónustuþurfandi einstaklingum og fjölskyldum og sú þjónusta gæti hafist strax í dag – það er að segja ef starfsfólkið er til. Ný hugsun um þjónustu við eldra fólk Við Íslendingar höfum um alllangt skeið átt Norðurlandamet í fjölda hjúkrunarplássa miðað við fjölda 80 ára og eldri. Við eigum líka met í því að vera lægst í að leggja fé til heimaþjónustu og stuðningsúrræða fyrir eldra fólk. Það er kominn tími á endurmat í forgangsröðun og stórefla þjónustumódel sem byggir á þeirri forsendu að hjúkrunarheimili séu ekki eina svarið – heldur öflug heimaþjónusta hvar sem þú býrð. Margir eldri borgarar vilja helst búa sem lengst heima og með réttri þjónustu og stuðningi er það raunhæfur kostur fyrir marga. Til að þetta gerist þarf að stórefla sveigjanlega þjónustu, fjárfesta í heimaþjónustu og dagdvölum, heimaendurhæfingu og markvissu samstarfi þjónustuaðila og fjölskyldunnar og samhliða nýta tækni og lausnir sem styðja sjálfstæði og sjálfsbjargargetu eldra fólks og ættingja þeirra. Spurningin snýst um heildarsýn í þjónustu – ekki steinsteypu. Áform um ný hjúkrunarrými þurfa að vera hluti af heildstæðri stefnu þar sem bæði er tekið tillit til mannafla og kostnaðar. Það er hvorki skynsamlegt né framkvæmanlegt að steypuvæða sig út úr öldrun þjóðarinnar, eingöngu með fleiri hjúkrunarrýmum. Með því að efla stuðning og þjónustu við þá sem búa heima má bæði mæta þjónustuþörf fleiri einstaklinga, draga úr þörf fyrir hjúkrunarrými og nýta takmarkaðan mannafla með skilvirkari hætti – til hagsbóta fyrir eldra fólk, ættingja þeirra og samfélagið allt. Halldór S. Guðmundsson, félagsráðgjafi og dósent við Félagsráðgjafardeild HíSigurveig H. Sigurðardóttir, prófessor emerita í félagsráðgjöfSirrý Sif Sigurlaugardóttir, félagsráðgjafi og doktorsnemi við HÍ.
Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir Skoðun
Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun
Skoðun Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Tækni og ungmenni: Hvar liggur ábyrgðin og hvað getum við gert? Stefán Þorri Helgason skrifar
Skoðun Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson skrifar
Skoðun Lýðræði eða hópeinelti? Margrét Pétursdóttir,Þórarinn Haraldsson,Þórdís Guðjónsdóttir,Sigurveig Benediktsdóttir skrifar
Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir Skoðun
Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun