Hættuleg ofnotkun svefnlyfja á Íslandi Drífa Sigfúsdóttir skrifar 21. maí 2025 11:30 Íslendingar notuðu rúmlega 6 sinnum meira af algengustu svefnlyfjum (svo kölluðum z-lyfjum, betur þekkt undir vöruheitunum Stilnoct®, Imovane® og Imomed®) en Danir árið 2020. Þetta sama ár fengu 10,4% þjóðarinnar lyfseðil fyrir þessi lyf samkvæmt norrænni samanburðarrannsókn. Notkuninn er mest áberandi í hópi eldri borgara og því mikilvægt að vekja athygli á afleiðingunum af þessari notkun. Átakið Sofðuvel Undir forystu Önnu Birnu Almarsdóttur, prófessors í samstarfi við LEB og fleiri aðila var farið í átakið Sofðuvel. Því er ætlað að gera fólk betur meðvitað um skaðsemi svefnlyfja og hverning hægt verði að öðlast bættan svefn án þeirra. Gefnir hafa verið út tveir bæklingar nokkuð ítarlegir. Í öðrum þeirra er að finna leiðbeiningar til að hjálpa fólki minnka notkun svefnlyfja og/eða hætta notkun þeirra. Í hinum er frætt um aðferðir til að bæta svefninn án svefnlyfja. Þá má finna upplýsingarnar á síðunni: www.sofduvel.is. Í átakinu bendum við sérstaklega á hugræna atferlismeðferð við svefnvanda (HAM-S) sem hefur hjálpað mörgum til að sofa betur. Aðferðin er gagnreynd og örugg meðferð við svefnvanda og árangur af 4-8 vikna meðferð getur haldist til langtíma. Aðferðin er hjálpleg leið til að bæta svefn um leið og dregið er úr eða hætt notkun svefnlyfja. Bæklingana má finna á heilsugæslustöðvum og í apótekum. Svefnlyf geta valdið alvarlegum hættum fyrir þá sem taka þau og áhættan eykst með aldrinum. Það er hægt að hætta á svefnlyfjum og jafnframt sofa vel á nóttunni. Markmið Sofðuvel er að hjálpa fólki sem glímir við svefnvanda að ná aftur að sofa vel og styðja þau í að draga úr og hætta svefnlyfjanotkun á öruggan hátt. Að meðaltali sofnar fólk 7 mínútum fyrr með aðstoð algengustu svefnlyfja en án þeirra. Þau gagnast yfirleitt einungis í 4 vikur og ætti helst ekki, að nota lengur en í 2 vikur. Minnis- og önnur vitræn skerðing Svefnlyf hafa slæm áhrif á minnið. Þau valda erfiðleikum við að læra nýja hluti eða muna eitthvað sem þú átt að vita. Geta þín til að hugsa hratt og taka ákvarðanir minnkar vegna þeirra. Rannsóknir sýna tengsl milli svefnlyfjanotkunar og heilabilunar og skertrar getu til að stjórna ökutækjum. Óstöðugleiki og meiðsli vegna byltu Svefnlyf eru ein helsta orsök meiðsla eftir byltur hjá eldra fólki. Dæmi um slík er: mjaðmabrot, brot á úlnlið, hrygg, kinnbeini o.fl., höfuðáverkar en einnig dauðsföll. Þeir sem brotna lenda iðulega í því að þurfa að flytja af heimili sínu vegna afleiðinganna. Ávanabinding og fráhvarfseinkenni Algengt er að upplifa svefnerfiðleika þegar hætt er að taka svefnlyf eða slævandi efni. Svefnleysi er oft helsta einkenni fráhvarfa frá svefnlyfjum. Þess vegna trúir fólk því ranglega að það þurfi enn á svefnlyfinu að halda. Algengustu svefnlyfin eru ávanabindandi og valda margvíslegum fráhvarfseinkennum þ.m.t. svefnleysi, kvíða, pirring, ógleði, jafnvægisleysi, höfuðverk, svitamyndun, titring/skjálfta, erfiðleika með einbeitingu, næmni fyrir hávaða og ljósi, hjartsláttarónotum, rugling/ofskynjunum, þunglyndi og krampa. Hættur af notkun svefnlyfja með öðrum lyfjum Það eru hættur vegna milliverkana lyfja og ofskömmtunar og því best að fá fagfólk til að fara yfir lyf sem tekin eru. Svefnlyf valda vímu þegar þau eru notuð með áfengi og öðrum slævandi lyfjum. Þau tengjast 2 af hverjum 3 dauðsföllum vegna ofskömtunar á ópíóðum. Skelfilegir fylgikvillar Fólk sem fær flensu (eða aðrar veirusýkingar í öndunarfærum) á meðan það tekur svefnlyf er í mjög mikilli hættu á alvarlegum fylgikvillum s.s. 4 sinnum meiri hætta á lungnabólgu og hætta á dauðsfalli vegna flensu er 20 sinnum hærri! Skert geta til að stjórna ökutækjum Ekkert okkar kærir sig um að valda umferðaóhappi eða slysi en það er alvarlegt ef við ökum undir áhrifum svefnlyfja eða annarra slævandi lyfja. fólk sem ekur morguninn eftir að hafa tekið zópíklón (Imovane) hefur jafn skerta aksturshæfni og manneskja með áfengismagn í blóði yfir löglegum mörkum fólk sem tekur svefnlyf er 4-6 sinnum líklegra að lenda í alvarlegu umferðaslysi 1 af hverjum 9 ökumönnum sem lenda í banaslysum hefur nýlega tekið svefnlyf Aðrar hættur Við vitum vel að fólk með þynnku á ekki að aka bíl. Því þurfum við að vera vakandi yfir vægu þynnkueinkenni af svefnlyfi sem getur reynst alvarlegt. Skert hugsun og hægari viðbrögð geta leitt til gleymsku, félagslegrar einangrunar, jafnvægisleysis og ótta við að fara út. Ef svefnlyfin eru tekin meðöðrum slævandi lyfjum er hætta á skertri öndun. Þá eru svefnlyf hættuleg ef þú ert með kæfisvefn á háu stigi. Einnig má nefna minnis- eða meðvitundarleysi og svefngöngu. Betri lífsgæði án svefnlyfja Við vitum að með aldrinum þá verðum við óstöðugri og þá skapast auknar líkur á byltum sem geta haft í för með sér beinbrot. Afleiðingarnar geta leitt til þess að við getum ekki lengur búið í eigin húsnæði og að við þurfum á aukinni aðstoð að halda. Ekkert okkar kærir sig um það. Því er mikilvægt að draga úr áhættu með líkamsþjálfum og ef svefnlyf eru notuð þá þarf að draga úr og/eða hætta notkun þeirra. Við sem unnum að skipulagningu átaksins á vegum LEB hvetjum fólk eindregið til að verða sér úti um bæklingana tvo frá Sofðuvel og lesa þá vandlega ef viðkomandi er að taka inn svefnlyf. Þar og á vefsíðu átaksins (www.sofduvel.is) eru að finna ítarlegar leiðbeiningar þannig að hver og einn geti fundið sína leið. Höfundur er fyrrverandi varaformaður LEB. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Lyf Eldri borgarar Mest lesið Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson Skoðun Halldór 26.07.2025 Halldór Skoðun Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir skrifar Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson skrifar Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Sjá meira
Íslendingar notuðu rúmlega 6 sinnum meira af algengustu svefnlyfjum (svo kölluðum z-lyfjum, betur þekkt undir vöruheitunum Stilnoct®, Imovane® og Imomed®) en Danir árið 2020. Þetta sama ár fengu 10,4% þjóðarinnar lyfseðil fyrir þessi lyf samkvæmt norrænni samanburðarrannsókn. Notkuninn er mest áberandi í hópi eldri borgara og því mikilvægt að vekja athygli á afleiðingunum af þessari notkun. Átakið Sofðuvel Undir forystu Önnu Birnu Almarsdóttur, prófessors í samstarfi við LEB og fleiri aðila var farið í átakið Sofðuvel. Því er ætlað að gera fólk betur meðvitað um skaðsemi svefnlyfja og hverning hægt verði að öðlast bættan svefn án þeirra. Gefnir hafa verið út tveir bæklingar nokkuð ítarlegir. Í öðrum þeirra er að finna leiðbeiningar til að hjálpa fólki minnka notkun svefnlyfja og/eða hætta notkun þeirra. Í hinum er frætt um aðferðir til að bæta svefninn án svefnlyfja. Þá má finna upplýsingarnar á síðunni: www.sofduvel.is. Í átakinu bendum við sérstaklega á hugræna atferlismeðferð við svefnvanda (HAM-S) sem hefur hjálpað mörgum til að sofa betur. Aðferðin er gagnreynd og örugg meðferð við svefnvanda og árangur af 4-8 vikna meðferð getur haldist til langtíma. Aðferðin er hjálpleg leið til að bæta svefn um leið og dregið er úr eða hætt notkun svefnlyfja. Bæklingana má finna á heilsugæslustöðvum og í apótekum. Svefnlyf geta valdið alvarlegum hættum fyrir þá sem taka þau og áhættan eykst með aldrinum. Það er hægt að hætta á svefnlyfjum og jafnframt sofa vel á nóttunni. Markmið Sofðuvel er að hjálpa fólki sem glímir við svefnvanda að ná aftur að sofa vel og styðja þau í að draga úr og hætta svefnlyfjanotkun á öruggan hátt. Að meðaltali sofnar fólk 7 mínútum fyrr með aðstoð algengustu svefnlyfja en án þeirra. Þau gagnast yfirleitt einungis í 4 vikur og ætti helst ekki, að nota lengur en í 2 vikur. Minnis- og önnur vitræn skerðing Svefnlyf hafa slæm áhrif á minnið. Þau valda erfiðleikum við að læra nýja hluti eða muna eitthvað sem þú átt að vita. Geta þín til að hugsa hratt og taka ákvarðanir minnkar vegna þeirra. Rannsóknir sýna tengsl milli svefnlyfjanotkunar og heilabilunar og skertrar getu til að stjórna ökutækjum. Óstöðugleiki og meiðsli vegna byltu Svefnlyf eru ein helsta orsök meiðsla eftir byltur hjá eldra fólki. Dæmi um slík er: mjaðmabrot, brot á úlnlið, hrygg, kinnbeini o.fl., höfuðáverkar en einnig dauðsföll. Þeir sem brotna lenda iðulega í því að þurfa að flytja af heimili sínu vegna afleiðinganna. Ávanabinding og fráhvarfseinkenni Algengt er að upplifa svefnerfiðleika þegar hætt er að taka svefnlyf eða slævandi efni. Svefnleysi er oft helsta einkenni fráhvarfa frá svefnlyfjum. Þess vegna trúir fólk því ranglega að það þurfi enn á svefnlyfinu að halda. Algengustu svefnlyfin eru ávanabindandi og valda margvíslegum fráhvarfseinkennum þ.m.t. svefnleysi, kvíða, pirring, ógleði, jafnvægisleysi, höfuðverk, svitamyndun, titring/skjálfta, erfiðleika með einbeitingu, næmni fyrir hávaða og ljósi, hjartsláttarónotum, rugling/ofskynjunum, þunglyndi og krampa. Hættur af notkun svefnlyfja með öðrum lyfjum Það eru hættur vegna milliverkana lyfja og ofskömmtunar og því best að fá fagfólk til að fara yfir lyf sem tekin eru. Svefnlyf valda vímu þegar þau eru notuð með áfengi og öðrum slævandi lyfjum. Þau tengjast 2 af hverjum 3 dauðsföllum vegna ofskömtunar á ópíóðum. Skelfilegir fylgikvillar Fólk sem fær flensu (eða aðrar veirusýkingar í öndunarfærum) á meðan það tekur svefnlyf er í mjög mikilli hættu á alvarlegum fylgikvillum s.s. 4 sinnum meiri hætta á lungnabólgu og hætta á dauðsfalli vegna flensu er 20 sinnum hærri! Skert geta til að stjórna ökutækjum Ekkert okkar kærir sig um að valda umferðaóhappi eða slysi en það er alvarlegt ef við ökum undir áhrifum svefnlyfja eða annarra slævandi lyfja. fólk sem ekur morguninn eftir að hafa tekið zópíklón (Imovane) hefur jafn skerta aksturshæfni og manneskja með áfengismagn í blóði yfir löglegum mörkum fólk sem tekur svefnlyf er 4-6 sinnum líklegra að lenda í alvarlegu umferðaslysi 1 af hverjum 9 ökumönnum sem lenda í banaslysum hefur nýlega tekið svefnlyf Aðrar hættur Við vitum vel að fólk með þynnku á ekki að aka bíl. Því þurfum við að vera vakandi yfir vægu þynnkueinkenni af svefnlyfi sem getur reynst alvarlegt. Skert hugsun og hægari viðbrögð geta leitt til gleymsku, félagslegrar einangrunar, jafnvægisleysis og ótta við að fara út. Ef svefnlyfin eru tekin meðöðrum slævandi lyfjum er hætta á skertri öndun. Þá eru svefnlyf hættuleg ef þú ert með kæfisvefn á háu stigi. Einnig má nefna minnis- eða meðvitundarleysi og svefngöngu. Betri lífsgæði án svefnlyfja Við vitum að með aldrinum þá verðum við óstöðugri og þá skapast auknar líkur á byltum sem geta haft í för með sér beinbrot. Afleiðingarnar geta leitt til þess að við getum ekki lengur búið í eigin húsnæði og að við þurfum á aukinni aðstoð að halda. Ekkert okkar kærir sig um það. Því er mikilvægt að draga úr áhættu með líkamsþjálfum og ef svefnlyf eru notuð þá þarf að draga úr og/eða hætta notkun þeirra. Við sem unnum að skipulagningu átaksins á vegum LEB hvetjum fólk eindregið til að verða sér úti um bæklingana tvo frá Sofðuvel og lesa þá vandlega ef viðkomandi er að taka inn svefnlyf. Þar og á vefsíðu átaksins (www.sofduvel.is) eru að finna ítarlegar leiðbeiningar þannig að hver og einn geti fundið sína leið. Höfundur er fyrrverandi varaformaður LEB.
Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir Skoðun
Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir Skoðun