Kengúrur eða Þorskar: Hver forritar framtíð Íslands? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar 3. júní 2025 11:02 Gervigreind er ekki lengur bara forrit sem fylgir uppskrift líkt og bakari sem bakar sömu kökuna aftur og aftur. Hún er bakaralærlingur sem lærir af reynslunni, prófar sig áfram og býr til nýjar uppskriftir sem enginn kenndi henni beint. Þessi lærlingur er þegar orðinn samstarfsmaður þinn, kennari barnsins þíns og sennilega sá sem mun fara yfir umsókn þína um næsta starf. Vandamálið sem við stöndum frammi fyrir sem þjóð er hins vegar einfalt: Hver er að kenna þessum lærling? Og hvaða gildum fylgir hann? Nýi samstarfsmaðurinn sem lærir allt Fyrirtæki eru í óðaönn að innleiða svokallaða greinda samstarfsaðila (Á ensku; Agents). Þessir gervigreindu lærlingar eru ekki bara spjallforrit; þeir læra af sértækri þekkingu fyrirtækja og taka yfir verkefni á borð við símsvörun, tövupóst samskipti, lögfræðiálit, ráðningar, bókhald, markaðssetningu og jafnvel sölu. Eins og ég hef áður fjallað um eru mörg þessara starfa, sem fyrst verða fyrir áhrifum, unnin af konum, en þessi bylting gengur þvert á allt samfélagið. Ótti við atvinnuleysi er raunverulegur og skiljanlegur. Þúfan milli tæknifjallanna Hvað getum við gert? Ísland er eins og lítil þúfa milli tveggja tæknirisa, Bandaríkjanna og Kína, þar sem þróun gervigreindar er í fullum gangi. Við munum ekki stöðva þessa bylgju. Spurningin er hvernig við bregðumst við henni. En hættan er ekki aðeins menningarleg. Hún er líka efnahagsleg. Með því að reiða okkur eingöngu á erlendar lausnir frá Apple, Google og OpenAI afsölum við okkur gríðarlegri verðmætasköpun. Við hættum að vera framleiðendur og verðum eingöngu neytendur, stafræn nýlenda sem greiðir milljarða til erlendra tæknirisa fyrir innviði framtíðarinnar. Að þróa okkar eigin gervigreind er því ekki spurning um þjóðarstolt, heldur um efnahagslega afkomu. Þegar risar eins og Apple kynna „Apple Intelligence“ og festa gervigreind í sessi sem hluta af stýrikerfum okkar, sjáum við hversu mikilvægt það er að við skiljum ekki aðeins hvað gervigreind er, heldur hverjir móta hana og með hvaða gildi. Þegar við notum kengúrur í stærðfræði í stað þorska Ímyndum okkur að í íslenskum skólum kenni gervigreind stærðfræði með því að leggja saman tvær kengúrur og tvær kengúrur í stað tveggja þorska og tveggja þorska. Ímyndum okkur að saga heimsins sé sýnd út frá Han-ættbálknum í Kína í stað sögu norðursins. Þetta eru raunverulegar afleiðingar þegar menntun og þekking er þjálfuð á erlendum forsendum og síðan yfirfærð beint inn í okkar samfélag án aðlögunar. Íslenska leiðin: Að kenna lærlingnum að telja þorska Ef Íslendingar bregðast ekki við núna gæti gervigreind haft djúpstæð og óafturkræf áhrif á menntun, atvinnu og sjálfsmynd þjóðarinnar. Við megum ekki berjast gegn tækninni heldur verðum við að taka virkan þátt í að móta hana. Tíminn er núna. Til að tryggja að gervigreindin verði íslensk þurfum við skýra áætlun: Efla íslensk gagnasöfn og máltækni. Þetta er undirstaðan, hráefnið í íslenska gervigreind. Án þess getum við aðeins hitað upp erlendar skyndilausnir sem aldrei henta okkur að fullu. Kenna gagnrýna hugsun og tæknilæsi. Við þurfum að ala upp kynslóð sem er ekki bara notandi tækninnar, heldur meðvitaður og gagnrýninn þátttakandi sem spyr hver hannaði hana og í hvaða tilgangi. Styðja íslensk fyrirtæki til að byggja eigin lausnir. Hver íslensk gervigreindarlausn er atvinnutækifæri og skref í átt að efnahagslegu sjálfstæði. Hver erlend lausn er verðmæti sem flæðir úr landi. Móta metnaðarfulla stefnu stjórnvalda. Án skýrrar forystu og stefnu verður þróunin handahófskennd og stjórnast af erlendum risum, ekki okkar eigin þörfum og gildum. Ímyndum okkur framtíð þar sem gervigreind hjálpar okkur að vernda viðkvæm vistkerfi, bætir heilbrigðisþjónustu á landsbyggðinni, gerir okkur kleift að rannsaka fornhandritin okkar á nýjan og dýpri hátt og skapar ný, verðmæt útflutningsstörf. Þetta er framtíðin sem við getum byggt. Spurningin er því ekki hvort við notum gervigreind, heldur hvernig. Ætlum við að tryggja að lærlingurinn læri af íslenskum meisturum, tali okkar tungu og skilji að hér teljum við þorska, ekki kengúrur? Framtíðin verður forrituð, hvort sem okkur líkar betur eða verr. Það er okkar að ákveða hver heldur á lyklaborðinu. Höfundur er ráðgjafi í nýsköpun. Þessi grein er hluti greina raðar um gervigreind, síðustu tvær greinar; Mun mannkynir lifa af gervigreindina? – Erum við sjálf sú fyrirmynd sem við viljum að tæknin læri af? Mun gervigreindin senda konur heim? – Innleiðing gervigreindar mun hafa meiri áhrif á atvinnu kvenna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Björgmundur Örn Guðmundsson Mest lesið Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason Skoðun Ekki gera ekki neitt Gunnhildur Sveinsdóttir Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson Skoðun Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Ákalli um samræmingu í eftirliti svarað Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson skrifar Skoðun Ekki gera ekki neitt Gunnhildur Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ekkert heilbrigðiseftirlit á Íslandi? Pétur Halldórsson skrifar Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson skrifar Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason skrifar Skoðun Betri kvikmyndaskóli Þór Pálsson skrifar Skoðun Fyrirhugað böl við Bústaðaveg og Blesugróf Sveinn Þórhallsson skrifar Skoðun Fjölbreytt námsmat Steinn Jóhannsson skrifar Skoðun Að þvælast fyrir atvinnurekstri - á þeim forsendum sem henta Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Leysum heimatilbúinn vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum að tala saman Páll Rafnar Þorsteinsson skrifar Skoðun Veðmál í fótbolta – aðgerðir áður en skaðinn verður Birgir Jóhannsson skrifar Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson skrifar Skoðun Símafrí á skólatíma Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ömurlegur fyrri hálfleikur – en er enn von? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Vitund, virðing og von: Jafningjastuðningur í brennidepli Nína Eck skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra – Um þögnina sem styður ofbeldi Halldóra Sigríður Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ein saga af sextíu þúsund Halldór Ísak Ólafsson skrifar Skoðun Að láta mata sig er svo þægilegt Björn Ólafsson skrifar Skoðun Nýjar reglur um réttindi fólks í ráðningarsambandi Ingvar Sverrisson skrifar Skoðun Ofbeldi í skólum: Áskoranir og leiðir til lausna Soffía Ámundadóttir skrifar Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson skrifar Skoðun Eplin í andlitshæð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Bataskólinn – fyrir þig? Guðný Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Gervigreind er ekki lengur bara forrit sem fylgir uppskrift líkt og bakari sem bakar sömu kökuna aftur og aftur. Hún er bakaralærlingur sem lærir af reynslunni, prófar sig áfram og býr til nýjar uppskriftir sem enginn kenndi henni beint. Þessi lærlingur er þegar orðinn samstarfsmaður þinn, kennari barnsins þíns og sennilega sá sem mun fara yfir umsókn þína um næsta starf. Vandamálið sem við stöndum frammi fyrir sem þjóð er hins vegar einfalt: Hver er að kenna þessum lærling? Og hvaða gildum fylgir hann? Nýi samstarfsmaðurinn sem lærir allt Fyrirtæki eru í óðaönn að innleiða svokallaða greinda samstarfsaðila (Á ensku; Agents). Þessir gervigreindu lærlingar eru ekki bara spjallforrit; þeir læra af sértækri þekkingu fyrirtækja og taka yfir verkefni á borð við símsvörun, tövupóst samskipti, lögfræðiálit, ráðningar, bókhald, markaðssetningu og jafnvel sölu. Eins og ég hef áður fjallað um eru mörg þessara starfa, sem fyrst verða fyrir áhrifum, unnin af konum, en þessi bylting gengur þvert á allt samfélagið. Ótti við atvinnuleysi er raunverulegur og skiljanlegur. Þúfan milli tæknifjallanna Hvað getum við gert? Ísland er eins og lítil þúfa milli tveggja tæknirisa, Bandaríkjanna og Kína, þar sem þróun gervigreindar er í fullum gangi. Við munum ekki stöðva þessa bylgju. Spurningin er hvernig við bregðumst við henni. En hættan er ekki aðeins menningarleg. Hún er líka efnahagsleg. Með því að reiða okkur eingöngu á erlendar lausnir frá Apple, Google og OpenAI afsölum við okkur gríðarlegri verðmætasköpun. Við hættum að vera framleiðendur og verðum eingöngu neytendur, stafræn nýlenda sem greiðir milljarða til erlendra tæknirisa fyrir innviði framtíðarinnar. Að þróa okkar eigin gervigreind er því ekki spurning um þjóðarstolt, heldur um efnahagslega afkomu. Þegar risar eins og Apple kynna „Apple Intelligence“ og festa gervigreind í sessi sem hluta af stýrikerfum okkar, sjáum við hversu mikilvægt það er að við skiljum ekki aðeins hvað gervigreind er, heldur hverjir móta hana og með hvaða gildi. Þegar við notum kengúrur í stærðfræði í stað þorska Ímyndum okkur að í íslenskum skólum kenni gervigreind stærðfræði með því að leggja saman tvær kengúrur og tvær kengúrur í stað tveggja þorska og tveggja þorska. Ímyndum okkur að saga heimsins sé sýnd út frá Han-ættbálknum í Kína í stað sögu norðursins. Þetta eru raunverulegar afleiðingar þegar menntun og þekking er þjálfuð á erlendum forsendum og síðan yfirfærð beint inn í okkar samfélag án aðlögunar. Íslenska leiðin: Að kenna lærlingnum að telja þorska Ef Íslendingar bregðast ekki við núna gæti gervigreind haft djúpstæð og óafturkræf áhrif á menntun, atvinnu og sjálfsmynd þjóðarinnar. Við megum ekki berjast gegn tækninni heldur verðum við að taka virkan þátt í að móta hana. Tíminn er núna. Til að tryggja að gervigreindin verði íslensk þurfum við skýra áætlun: Efla íslensk gagnasöfn og máltækni. Þetta er undirstaðan, hráefnið í íslenska gervigreind. Án þess getum við aðeins hitað upp erlendar skyndilausnir sem aldrei henta okkur að fullu. Kenna gagnrýna hugsun og tæknilæsi. Við þurfum að ala upp kynslóð sem er ekki bara notandi tækninnar, heldur meðvitaður og gagnrýninn þátttakandi sem spyr hver hannaði hana og í hvaða tilgangi. Styðja íslensk fyrirtæki til að byggja eigin lausnir. Hver íslensk gervigreindarlausn er atvinnutækifæri og skref í átt að efnahagslegu sjálfstæði. Hver erlend lausn er verðmæti sem flæðir úr landi. Móta metnaðarfulla stefnu stjórnvalda. Án skýrrar forystu og stefnu verður þróunin handahófskennd og stjórnast af erlendum risum, ekki okkar eigin þörfum og gildum. Ímyndum okkur framtíð þar sem gervigreind hjálpar okkur að vernda viðkvæm vistkerfi, bætir heilbrigðisþjónustu á landsbyggðinni, gerir okkur kleift að rannsaka fornhandritin okkar á nýjan og dýpri hátt og skapar ný, verðmæt útflutningsstörf. Þetta er framtíðin sem við getum byggt. Spurningin er því ekki hvort við notum gervigreind, heldur hvernig. Ætlum við að tryggja að lærlingurinn læri af íslenskum meisturum, tali okkar tungu og skilji að hér teljum við þorska, ekki kengúrur? Framtíðin verður forrituð, hvort sem okkur líkar betur eða verr. Það er okkar að ákveða hver heldur á lyklaborðinu. Höfundur er ráðgjafi í nýsköpun. Þessi grein er hluti greina raðar um gervigreind, síðustu tvær greinar; Mun mannkynir lifa af gervigreindina? – Erum við sjálf sú fyrirmynd sem við viljum að tæknin læri af? Mun gervigreindin senda konur heim? – Innleiðing gervigreindar mun hafa meiri áhrif á atvinnu kvenna.
Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson skrifar
Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar