Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar 6. júní 2025 11:00 Á síðustu árum hefur áhersla á þéttingu byggðar orðið sífellt meira áberandi í íslensku skipulagi. Þétting er oft talin leið til að stuðla að sjálfbærari þróun, draga úr útþenslu og nýta betur þá innviði sem fyrir eru. En þrátt fyrir góð markmið um sjálfbærni og betri nýtingu lands, þá gleymist stundum hverjir það eru sem búa í borgum og hvaða þarfir þeir hafa. Í þessarigrein er sjónum beint að einum af viðkvæmustu hópum samfélagsins, börnum. Börn eru sérstaklega háð nánasta umhverfi sínu. Þau þurfa öruggar leiðir að leikskóla, skóla, leiksvæðum, tómstundum og afþreyingu. Þau þurfa rými til hreyfingar, leikja, sköpunar og hvíldar. Þarfir barna eru oft látnar víkja fyrir þörfum fullorðinna og skapast því óhentugt umhverfi fyrir þarfir þeirra. Ef borgarumhverfið hentar ekki börnum getur það haft áhrif á heilsu þeirra,félagsþroska og almennavellíðan. Það sem meira er að ef borgir eru barnvænar ættu þær einnig að vera ákjósanlegur kostur og góðar fyrir aðra íbúa. Barnvænt umhverfi í borgum. King’s Crescent, London (Lewis Ronald). Í meistararitgerð minni í skipulagsfræði við Landbúnaðarháskóla Íslands lagði ég upp með að skoða hvernig tekið er tillit til þarfa barna í skipulagi nýrra þéttingarreita í Reykjavík. Ég hef unnið með með börnum í mörg ár og skiptir það mig miklu máli hvernig búið er að þeim og tel þetta mikilvægt viðfangsefni. Ég þróaði því matsramma sem hægt er að beita til að meta hversu barnvæn hverfi eru. Markmið rammans var að útbúa einfalten gagnlegt verkfærisem getur nýst fagfólki og sveitarfélögum til að tryggja gæði borgarumhverfis út frá sjónarhorni barna. Verkefnið er liður í aukinni umræðu um barnvæna borgarhönnun og hvernig tryggja megi að borgarumhverfi styðji við þroska, öryggi og vellíðan barna. Rannsóknin var eigindleg tilviksrannsókn þar sem bæði fyrirliggjandi gögn og vettvangsathuganir voru nýttar. Greind voru opinber skipulagsgögn, svo sem Aðalskipulag Reykjavíkur og deiliskipulag. Á vettvangi skoðaði ég með matsrammanum að hvaða marki borgarumhverfið tekur tillit til þarfa barna. Hver þáttur rammans var metinnmeð tilliti til gilda og fýsileika. Þettaveitti dýpri innsýní hvernig hverfiðstyður eða hindrar daglegt líf barna. Matsramminn byggir á fjórum áþreifanlegum grunnþáttum sem rannsóknir sýna að þurfa að vera til staðar svo umhverfið teljist barnvænt: 1) umferð og öryggi, 2) græn svæði, 3) leiksvæði og 4) möguleikar til athafna, hvatar og vegalengdir. Þessir grunnþættir urðu fyrir valinuvegna þess að þeir eru skipulagsþættir sem hægt er að meta á vettvangi eða með rýni á skipulagsgögnum. Hver þáttur var greindur með tilliti til þess hvernig hann birtist í raun í skipulaginu og hvernig hann þjónar börnum í daglegu lífi. Til að prófa matsrammann var honum beitt á tvö dæmi um nýlega þéttingarreiti í Reykjavík: Hlíðarenda og Vogabyggð. Þessihverfi voru valinþar sem þau endurspegla vel þá stefnu sem Reykjavíkurborg hefur tekið í skipulagsmálum undanfarin ár, að þétta byggð innan núverandi byggðra hverfa. Heildarniðurstöður verkefnisins benda til þess að Reykjavíkurborg hafi í einhverjum mæli tekið tillit til þarfa barna í þéttingarreitaskipulagi. Að vissu leyti hefur verið tekið tillit til þarfa þeirra en þau ekki verið höfð í forgrunni við skipulagsgerð reitanna. Til að mynda hefur nær alveg farist fyrir að taka tillit til unglinga og þeirra þarfa og það mætti bæta. Þrátt fyrirað bæði Hlíðarendi og Vogabyggð hafi að geymasterka þætti þegarkemur að skipulagi og hönnun, vantar oft heildstæða nálgun sem samþættir öll þau einkenni sem barnvænt umhverfi krefst. Þetta sýnir að barnvænt skipulag í þéttu borgarumhverfi er flókið og krefst markvissrar vinnu og skýrrar stefnumótunar. Það skiptir verulegu máli hvar og hvernig skipulag er nýtt þar sem verið er að þétta byggð og hvernig það umhverfi er sem reitirnir eru staðsettir í. Það getur haft mikil áhrif á heildarniðurstöðu skipulagsins og hvernig það kemur til móts við íbúana og þarfir þeirra,þar á meðal börn. Þétt byggðgetur vel verið barnvæn, engu síður en dreifð byggð, svo lengi sem grunnþættir barnvæns umhverfis eru uppfylltir. Matsramminn er framlag höfundar og innlegg á þessu fræðasviði. Hann má auðvitað þróa og bæta og að mati höfundar væri nauðsynlegt að börn tækju þátt í matinu. Börn ættu að vera í forgrunni frá upphafi við skipulagsgerð og fá tækifæritil að koma meira að skipulagi umhverfis síns. Leitaðværi til þeirraog sjónarmið þeirraværu tekin með líkt og gert er ráð fyrir í Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Það ætti að vera einn af lykilþáttum þegar umhverfi tengt börnum er skipulagt. Slík nálgun er nauðsynleg til að stuðla að aukinni samfélagslegri ábyrgð í borgarskipulagi sem miðar að því að tryggja jöfnuð, aðgengi og velferð barna til framtíðar. Greinin byggir á meistaraverkefni í skipulagsfræði við Landbúnaðarháskóla Íslands: „Gæði barnvæns umhverfis á þéttingarreitum í Reykjavík - þróun matsramma fyrir barnvænt borgarumhverfi-“. Höfundur er skipulagsfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skipulag Mest lesið Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun Halldór 4.10.2025 Halldór 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Sjá meira
Á síðustu árum hefur áhersla á þéttingu byggðar orðið sífellt meira áberandi í íslensku skipulagi. Þétting er oft talin leið til að stuðla að sjálfbærari þróun, draga úr útþenslu og nýta betur þá innviði sem fyrir eru. En þrátt fyrir góð markmið um sjálfbærni og betri nýtingu lands, þá gleymist stundum hverjir það eru sem búa í borgum og hvaða þarfir þeir hafa. Í þessarigrein er sjónum beint að einum af viðkvæmustu hópum samfélagsins, börnum. Börn eru sérstaklega háð nánasta umhverfi sínu. Þau þurfa öruggar leiðir að leikskóla, skóla, leiksvæðum, tómstundum og afþreyingu. Þau þurfa rými til hreyfingar, leikja, sköpunar og hvíldar. Þarfir barna eru oft látnar víkja fyrir þörfum fullorðinna og skapast því óhentugt umhverfi fyrir þarfir þeirra. Ef borgarumhverfið hentar ekki börnum getur það haft áhrif á heilsu þeirra,félagsþroska og almennavellíðan. Það sem meira er að ef borgir eru barnvænar ættu þær einnig að vera ákjósanlegur kostur og góðar fyrir aðra íbúa. Barnvænt umhverfi í borgum. King’s Crescent, London (Lewis Ronald). Í meistararitgerð minni í skipulagsfræði við Landbúnaðarháskóla Íslands lagði ég upp með að skoða hvernig tekið er tillit til þarfa barna í skipulagi nýrra þéttingarreita í Reykjavík. Ég hef unnið með með börnum í mörg ár og skiptir það mig miklu máli hvernig búið er að þeim og tel þetta mikilvægt viðfangsefni. Ég þróaði því matsramma sem hægt er að beita til að meta hversu barnvæn hverfi eru. Markmið rammans var að útbúa einfalten gagnlegt verkfærisem getur nýst fagfólki og sveitarfélögum til að tryggja gæði borgarumhverfis út frá sjónarhorni barna. Verkefnið er liður í aukinni umræðu um barnvæna borgarhönnun og hvernig tryggja megi að borgarumhverfi styðji við þroska, öryggi og vellíðan barna. Rannsóknin var eigindleg tilviksrannsókn þar sem bæði fyrirliggjandi gögn og vettvangsathuganir voru nýttar. Greind voru opinber skipulagsgögn, svo sem Aðalskipulag Reykjavíkur og deiliskipulag. Á vettvangi skoðaði ég með matsrammanum að hvaða marki borgarumhverfið tekur tillit til þarfa barna. Hver þáttur rammans var metinnmeð tilliti til gilda og fýsileika. Þettaveitti dýpri innsýní hvernig hverfiðstyður eða hindrar daglegt líf barna. Matsramminn byggir á fjórum áþreifanlegum grunnþáttum sem rannsóknir sýna að þurfa að vera til staðar svo umhverfið teljist barnvænt: 1) umferð og öryggi, 2) græn svæði, 3) leiksvæði og 4) möguleikar til athafna, hvatar og vegalengdir. Þessir grunnþættir urðu fyrir valinuvegna þess að þeir eru skipulagsþættir sem hægt er að meta á vettvangi eða með rýni á skipulagsgögnum. Hver þáttur var greindur með tilliti til þess hvernig hann birtist í raun í skipulaginu og hvernig hann þjónar börnum í daglegu lífi. Til að prófa matsrammann var honum beitt á tvö dæmi um nýlega þéttingarreiti í Reykjavík: Hlíðarenda og Vogabyggð. Þessihverfi voru valinþar sem þau endurspegla vel þá stefnu sem Reykjavíkurborg hefur tekið í skipulagsmálum undanfarin ár, að þétta byggð innan núverandi byggðra hverfa. Heildarniðurstöður verkefnisins benda til þess að Reykjavíkurborg hafi í einhverjum mæli tekið tillit til þarfa barna í þéttingarreitaskipulagi. Að vissu leyti hefur verið tekið tillit til þarfa þeirra en þau ekki verið höfð í forgrunni við skipulagsgerð reitanna. Til að mynda hefur nær alveg farist fyrir að taka tillit til unglinga og þeirra þarfa og það mætti bæta. Þrátt fyrirað bæði Hlíðarendi og Vogabyggð hafi að geymasterka þætti þegarkemur að skipulagi og hönnun, vantar oft heildstæða nálgun sem samþættir öll þau einkenni sem barnvænt umhverfi krefst. Þetta sýnir að barnvænt skipulag í þéttu borgarumhverfi er flókið og krefst markvissrar vinnu og skýrrar stefnumótunar. Það skiptir verulegu máli hvar og hvernig skipulag er nýtt þar sem verið er að þétta byggð og hvernig það umhverfi er sem reitirnir eru staðsettir í. Það getur haft mikil áhrif á heildarniðurstöðu skipulagsins og hvernig það kemur til móts við íbúana og þarfir þeirra,þar á meðal börn. Þétt byggðgetur vel verið barnvæn, engu síður en dreifð byggð, svo lengi sem grunnþættir barnvæns umhverfis eru uppfylltir. Matsramminn er framlag höfundar og innlegg á þessu fræðasviði. Hann má auðvitað þróa og bæta og að mati höfundar væri nauðsynlegt að börn tækju þátt í matinu. Börn ættu að vera í forgrunni frá upphafi við skipulagsgerð og fá tækifæritil að koma meira að skipulagi umhverfis síns. Leitaðværi til þeirraog sjónarmið þeirraværu tekin með líkt og gert er ráð fyrir í Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Það ætti að vera einn af lykilþáttum þegar umhverfi tengt börnum er skipulagt. Slík nálgun er nauðsynleg til að stuðla að aukinni samfélagslegri ábyrgð í borgarskipulagi sem miðar að því að tryggja jöfnuð, aðgengi og velferð barna til framtíðar. Greinin byggir á meistaraverkefni í skipulagsfræði við Landbúnaðarháskóla Íslands: „Gæði barnvæns umhverfis á þéttingarreitum í Reykjavík - þróun matsramma fyrir barnvænt borgarumhverfi-“. Höfundur er skipulagsfræðingur.
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun
Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun
Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun
Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun
Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun