Mun gervigreind skapa stafræna stéttaskiptingu á Íslandi? Björgmundur Guðmundsson skrifar 19. júní 2025 07:02 Ímyndaðu þér tvo tíu ára nemendur í tveimur ólíkum grunnskólum á Íslandi. Í öðrum skólanum, sem er í vel stæðu sveitarfélagi, fær nemandinn aðgang að gervigreindarkennara sem aðlagar stærðfræðinámið að hans þörfum og hjálpar honum að ná tökum á lesblindu. Í hinum skólanum, þar sem fjármagn er af skornari skammti, er engin slík tækni til staðar. Eftir aðeins eitt skólaár er kominn fram námsmunur sem gæti fylgt þessum börnum alla ævi. Þetta er ekki framtíðarspá. Þetta er raunveruleikinn sem við stöndum frammi fyrir ef við sem þjóð tökum ekki meðvitaða og samræmda ákvörðun um hvernig við ætlum að innleiða gervigreind í skólakerfið. Spurningin er ekki lengur tæknileg, hún er siðferðisleg: Munum við nota gervigreind sem öflugasta jafnréttistæki okkar tíma, eða munum við láta hana skapa nýja og dýpri stafræna stéttaskiptingu? Tækifærið: Gervigreindin sem jafnar leikinn Rétt notuð getur gervigreind unnið gegn þeim ójöfnuði sem við þekkjum í dag. Hún getur tryggt að nemandi í fámennu byggðarlagi hafi aðgang að sömu gæðum og nemandi í höfuðborginni. Hún getur orðið ómetanleg brú fyrir nemendur með annað móðurmál með rauntímaþýðingum og íslenskukennslu. Og hún getur greint námsörðugleika mun fyrr en áður var mögulegt, sem gerir snemmtæka íhlutun að veruleika en ekki bara fallegri hugsjón. Rannsóknir sýna að slík einstaklingsmiðun getur minnkað námsárangursbil milli hópa um allt að 30%. Ógnin: Þegar tæknin eykur ójöfnuð Ef ekkert er að gert mun þessi tækniþróun fylgja lögmálum markaðarins og dýpka núverandi gjár: Stafræna gjáin: Betur stæð sveitarfélög og skólar munu fjárfesta í dýrum og öflugum gervigreindarkerfum, á meðan aðrir dragast aftur úr. Hlutdrægni í kóðanum: Gervigreind er ekki hlutlaus. Rannsókn frá Stanford sýndi hvernig vinsæl kerfi mismunuðu nemendum með annað móðurmál. Án gagnrýninnar nálgunar gætum við verið að innleiða kerfisbundna fordóma í skólastofuna. Markaðsvæðing menntunar: Ef við látum þetta reka á reiðanum munu einkaaðilar og tæknifyrirtæki, en ekki kennarar og skólayfirvöld, stýra þróuninni. Vegamót: Norræna leiðin eða sú bandaríska? Ísland stendur frammi fyrir vali. Við getum farið bandarísku leiðina, þar sem ójöfn innleiðing og markaðsvæðing hefur þegar skapað aukna stéttaskiptingu milli skóla. Eða við getum farið norrænu leiðina, líkt og Finnland, þar sem lögð er áhersla á þverfaglegt samráð, skýra stefnumótun og gervigreindarlæsi áður en ráðist er í stórtæka innleiðingu. Þar er markmiðið að tryggja að tæknin þjóni samfélagslegum markmiðum um jöfnuð. Áskorun til íslenskra yfirvalda Þetta er ekki verkefni sem á að vera á könnu einstakra skólastjóra eða sveitarfélaga. Þetta kallar á samræmda landsáætlun. Gervigreind sem opinber grunnþjónusta: Ríki og sveitarfélög, í samstarfi við Samband íslenskra sveitarfélaga, verða að tryggja að allir skólar hafi jafnan aðgang að bestu og öruggustu lausnunum. Stofnun siðferðisráðs: Setja þarf á fót óháð siðferðisráð um gervigreind í menntun, skipað kennurum, foreldrum og sérfræðingum, sem metur kerfi áður en þau eru tekin í notkun. Krafa um ábyrgð: Gerð verður skýr krafa til tæknifyrirtækja um gagnsæi og að lausnir þeirra séu sniðnar að íslenskum veruleika og gildum. Ákvarðanir sem við tökum, eða tökum ekki, á næstu mánuðum munu hafa áhrif á heila kynslóð. Spurningin er einföld: Hver tekur forystuna? Eða ætlum við að horfa fram hjá þessari byltingu og vona það besta? Framtíð barnanna okkar á betra skilið. Í næstu grein mun ég skrifa um 5 skref að innleiðingu gervigreindar í skóla. Björgmundur Guðmundsson. Ráðgjafi í nýsköpun og gervigreind. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Björgmundur Örn Guðmundsson Mest lesið Loftslagsverkfallið krefst aðgerða strax! Tinna Hallgrímsdóttir Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey Skoðun Látum draumana rætast, á kostnað hverra? Takmarkanir menntastefnu Reykjavíkurborgar Ingólfur Dan Þórisson,Margrét Dan Þórisdóttir,Ana Victoria Cate,Helga Dögg Yngvadóttir Skoðun Ófullnægjandi vinnubrögð ófaglærðra „iðnaðarmanna“: Áhrif á húskaupendur Kristinn R Guðlaugsson Skoðun Bankar gegn þjóð Bjarni Jónsson Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Ekki sprengja börn! Ellen Calmon Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun Ein saga af sextíu þúsund Halldór Ísak Ólafsson Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall Skoðun Skoðun Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Græðgin í forgrunni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Greiningar eða lausnir – hvort vegur þyngra? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson skrifar Skoðun Bless bless jafnlaunavottun Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Miðstýrt skólakerfi eða fjölbreytni með samræmdu gæðamati? Bogi Ragnarsson skrifar Sjá meira
Ímyndaðu þér tvo tíu ára nemendur í tveimur ólíkum grunnskólum á Íslandi. Í öðrum skólanum, sem er í vel stæðu sveitarfélagi, fær nemandinn aðgang að gervigreindarkennara sem aðlagar stærðfræðinámið að hans þörfum og hjálpar honum að ná tökum á lesblindu. Í hinum skólanum, þar sem fjármagn er af skornari skammti, er engin slík tækni til staðar. Eftir aðeins eitt skólaár er kominn fram námsmunur sem gæti fylgt þessum börnum alla ævi. Þetta er ekki framtíðarspá. Þetta er raunveruleikinn sem við stöndum frammi fyrir ef við sem þjóð tökum ekki meðvitaða og samræmda ákvörðun um hvernig við ætlum að innleiða gervigreind í skólakerfið. Spurningin er ekki lengur tæknileg, hún er siðferðisleg: Munum við nota gervigreind sem öflugasta jafnréttistæki okkar tíma, eða munum við láta hana skapa nýja og dýpri stafræna stéttaskiptingu? Tækifærið: Gervigreindin sem jafnar leikinn Rétt notuð getur gervigreind unnið gegn þeim ójöfnuði sem við þekkjum í dag. Hún getur tryggt að nemandi í fámennu byggðarlagi hafi aðgang að sömu gæðum og nemandi í höfuðborginni. Hún getur orðið ómetanleg brú fyrir nemendur með annað móðurmál með rauntímaþýðingum og íslenskukennslu. Og hún getur greint námsörðugleika mun fyrr en áður var mögulegt, sem gerir snemmtæka íhlutun að veruleika en ekki bara fallegri hugsjón. Rannsóknir sýna að slík einstaklingsmiðun getur minnkað námsárangursbil milli hópa um allt að 30%. Ógnin: Þegar tæknin eykur ójöfnuð Ef ekkert er að gert mun þessi tækniþróun fylgja lögmálum markaðarins og dýpka núverandi gjár: Stafræna gjáin: Betur stæð sveitarfélög og skólar munu fjárfesta í dýrum og öflugum gervigreindarkerfum, á meðan aðrir dragast aftur úr. Hlutdrægni í kóðanum: Gervigreind er ekki hlutlaus. Rannsókn frá Stanford sýndi hvernig vinsæl kerfi mismunuðu nemendum með annað móðurmál. Án gagnrýninnar nálgunar gætum við verið að innleiða kerfisbundna fordóma í skólastofuna. Markaðsvæðing menntunar: Ef við látum þetta reka á reiðanum munu einkaaðilar og tæknifyrirtæki, en ekki kennarar og skólayfirvöld, stýra þróuninni. Vegamót: Norræna leiðin eða sú bandaríska? Ísland stendur frammi fyrir vali. Við getum farið bandarísku leiðina, þar sem ójöfn innleiðing og markaðsvæðing hefur þegar skapað aukna stéttaskiptingu milli skóla. Eða við getum farið norrænu leiðina, líkt og Finnland, þar sem lögð er áhersla á þverfaglegt samráð, skýra stefnumótun og gervigreindarlæsi áður en ráðist er í stórtæka innleiðingu. Þar er markmiðið að tryggja að tæknin þjóni samfélagslegum markmiðum um jöfnuð. Áskorun til íslenskra yfirvalda Þetta er ekki verkefni sem á að vera á könnu einstakra skólastjóra eða sveitarfélaga. Þetta kallar á samræmda landsáætlun. Gervigreind sem opinber grunnþjónusta: Ríki og sveitarfélög, í samstarfi við Samband íslenskra sveitarfélaga, verða að tryggja að allir skólar hafi jafnan aðgang að bestu og öruggustu lausnunum. Stofnun siðferðisráðs: Setja þarf á fót óháð siðferðisráð um gervigreind í menntun, skipað kennurum, foreldrum og sérfræðingum, sem metur kerfi áður en þau eru tekin í notkun. Krafa um ábyrgð: Gerð verður skýr krafa til tæknifyrirtækja um gagnsæi og að lausnir þeirra séu sniðnar að íslenskum veruleika og gildum. Ákvarðanir sem við tökum, eða tökum ekki, á næstu mánuðum munu hafa áhrif á heila kynslóð. Spurningin er einföld: Hver tekur forystuna? Eða ætlum við að horfa fram hjá þessari byltingu og vona það besta? Framtíð barnanna okkar á betra skilið. Í næstu grein mun ég skrifa um 5 skref að innleiðingu gervigreindar í skóla. Björgmundur Guðmundsson. Ráðgjafi í nýsköpun og gervigreind.
Látum draumana rætast, á kostnað hverra? Takmarkanir menntastefnu Reykjavíkurborgar Ingólfur Dan Þórisson,Margrét Dan Þórisdóttir,Ana Victoria Cate,Helga Dögg Yngvadóttir Skoðun
Ófullnægjandi vinnubrögð ófaglærðra „iðnaðarmanna“: Áhrif á húskaupendur Kristinn R Guðlaugsson Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar
Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar
Látum draumana rætast, á kostnað hverra? Takmarkanir menntastefnu Reykjavíkurborgar Ingólfur Dan Þórisson,Margrét Dan Þórisdóttir,Ana Victoria Cate,Helga Dögg Yngvadóttir Skoðun
Ófullnægjandi vinnubrögð ófaglærðra „iðnaðarmanna“: Áhrif á húskaupendur Kristinn R Guðlaugsson Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun