Mun gervigreind skapa stafræna stéttaskiptingu á Íslandi? Björgmundur Guðmundsson skrifar 19. júní 2025 07:02 Ímyndaðu þér tvo tíu ára nemendur í tveimur ólíkum grunnskólum á Íslandi. Í öðrum skólanum, sem er í vel stæðu sveitarfélagi, fær nemandinn aðgang að gervigreindarkennara sem aðlagar stærðfræðinámið að hans þörfum og hjálpar honum að ná tökum á lesblindu. Í hinum skólanum, þar sem fjármagn er af skornari skammti, er engin slík tækni til staðar. Eftir aðeins eitt skólaár er kominn fram námsmunur sem gæti fylgt þessum börnum alla ævi. Þetta er ekki framtíðarspá. Þetta er raunveruleikinn sem við stöndum frammi fyrir ef við sem þjóð tökum ekki meðvitaða og samræmda ákvörðun um hvernig við ætlum að innleiða gervigreind í skólakerfið. Spurningin er ekki lengur tæknileg, hún er siðferðisleg: Munum við nota gervigreind sem öflugasta jafnréttistæki okkar tíma, eða munum við láta hana skapa nýja og dýpri stafræna stéttaskiptingu? Tækifærið: Gervigreindin sem jafnar leikinn Rétt notuð getur gervigreind unnið gegn þeim ójöfnuði sem við þekkjum í dag. Hún getur tryggt að nemandi í fámennu byggðarlagi hafi aðgang að sömu gæðum og nemandi í höfuðborginni. Hún getur orðið ómetanleg brú fyrir nemendur með annað móðurmál með rauntímaþýðingum og íslenskukennslu. Og hún getur greint námsörðugleika mun fyrr en áður var mögulegt, sem gerir snemmtæka íhlutun að veruleika en ekki bara fallegri hugsjón. Rannsóknir sýna að slík einstaklingsmiðun getur minnkað námsárangursbil milli hópa um allt að 30%. Ógnin: Þegar tæknin eykur ójöfnuð Ef ekkert er að gert mun þessi tækniþróun fylgja lögmálum markaðarins og dýpka núverandi gjár: Stafræna gjáin: Betur stæð sveitarfélög og skólar munu fjárfesta í dýrum og öflugum gervigreindarkerfum, á meðan aðrir dragast aftur úr. Hlutdrægni í kóðanum: Gervigreind er ekki hlutlaus. Rannsókn frá Stanford sýndi hvernig vinsæl kerfi mismunuðu nemendum með annað móðurmál. Án gagnrýninnar nálgunar gætum við verið að innleiða kerfisbundna fordóma í skólastofuna. Markaðsvæðing menntunar: Ef við látum þetta reka á reiðanum munu einkaaðilar og tæknifyrirtæki, en ekki kennarar og skólayfirvöld, stýra þróuninni. Vegamót: Norræna leiðin eða sú bandaríska? Ísland stendur frammi fyrir vali. Við getum farið bandarísku leiðina, þar sem ójöfn innleiðing og markaðsvæðing hefur þegar skapað aukna stéttaskiptingu milli skóla. Eða við getum farið norrænu leiðina, líkt og Finnland, þar sem lögð er áhersla á þverfaglegt samráð, skýra stefnumótun og gervigreindarlæsi áður en ráðist er í stórtæka innleiðingu. Þar er markmiðið að tryggja að tæknin þjóni samfélagslegum markmiðum um jöfnuð. Áskorun til íslenskra yfirvalda Þetta er ekki verkefni sem á að vera á könnu einstakra skólastjóra eða sveitarfélaga. Þetta kallar á samræmda landsáætlun. Gervigreind sem opinber grunnþjónusta: Ríki og sveitarfélög, í samstarfi við Samband íslenskra sveitarfélaga, verða að tryggja að allir skólar hafi jafnan aðgang að bestu og öruggustu lausnunum. Stofnun siðferðisráðs: Setja þarf á fót óháð siðferðisráð um gervigreind í menntun, skipað kennurum, foreldrum og sérfræðingum, sem metur kerfi áður en þau eru tekin í notkun. Krafa um ábyrgð: Gerð verður skýr krafa til tæknifyrirtækja um gagnsæi og að lausnir þeirra séu sniðnar að íslenskum veruleika og gildum. Ákvarðanir sem við tökum, eða tökum ekki, á næstu mánuðum munu hafa áhrif á heila kynslóð. Spurningin er einföld: Hver tekur forystuna? Eða ætlum við að horfa fram hjá þessari byltingu og vona það besta? Framtíð barnanna okkar á betra skilið. Í næstu grein mun ég skrifa um 5 skref að innleiðingu gervigreindar í skóla. Björgmundur Guðmundsson. Ráðgjafi í nýsköpun og gervigreind. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Björgmundur Örn Guðmundsson Mest lesið Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason Skoðun Ekki gera ekki neitt Gunnhildur Sveinsdóttir Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson Skoðun Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Ákalli um samræmingu í eftirliti svarað Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson skrifar Skoðun Ekki gera ekki neitt Gunnhildur Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ekkert heilbrigðiseftirlit á Íslandi? Pétur Halldórsson skrifar Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson skrifar Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason skrifar Skoðun Betri kvikmyndaskóli Þór Pálsson skrifar Skoðun Fyrirhugað böl við Bústaðaveg og Blesugróf Sveinn Þórhallsson skrifar Skoðun Fjölbreytt námsmat Steinn Jóhannsson skrifar Skoðun Að þvælast fyrir atvinnurekstri - á þeim forsendum sem henta Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Leysum heimatilbúinn vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum að tala saman Páll Rafnar Þorsteinsson skrifar Skoðun Veðmál í fótbolta – aðgerðir áður en skaðinn verður Birgir Jóhannsson skrifar Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson skrifar Skoðun Símafrí á skólatíma Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ömurlegur fyrri hálfleikur – en er enn von? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Vitund, virðing og von: Jafningjastuðningur í brennidepli Nína Eck skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra – Um þögnina sem styður ofbeldi Halldóra Sigríður Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ein saga af sextíu þúsund Halldór Ísak Ólafsson skrifar Skoðun Að láta mata sig er svo þægilegt Björn Ólafsson skrifar Skoðun Nýjar reglur um réttindi fólks í ráðningarsambandi Ingvar Sverrisson skrifar Skoðun Ofbeldi í skólum: Áskoranir og leiðir til lausna Soffía Ámundadóttir skrifar Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson skrifar Skoðun Eplin í andlitshæð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Bataskólinn – fyrir þig? Guðný Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Ímyndaðu þér tvo tíu ára nemendur í tveimur ólíkum grunnskólum á Íslandi. Í öðrum skólanum, sem er í vel stæðu sveitarfélagi, fær nemandinn aðgang að gervigreindarkennara sem aðlagar stærðfræðinámið að hans þörfum og hjálpar honum að ná tökum á lesblindu. Í hinum skólanum, þar sem fjármagn er af skornari skammti, er engin slík tækni til staðar. Eftir aðeins eitt skólaár er kominn fram námsmunur sem gæti fylgt þessum börnum alla ævi. Þetta er ekki framtíðarspá. Þetta er raunveruleikinn sem við stöndum frammi fyrir ef við sem þjóð tökum ekki meðvitaða og samræmda ákvörðun um hvernig við ætlum að innleiða gervigreind í skólakerfið. Spurningin er ekki lengur tæknileg, hún er siðferðisleg: Munum við nota gervigreind sem öflugasta jafnréttistæki okkar tíma, eða munum við láta hana skapa nýja og dýpri stafræna stéttaskiptingu? Tækifærið: Gervigreindin sem jafnar leikinn Rétt notuð getur gervigreind unnið gegn þeim ójöfnuði sem við þekkjum í dag. Hún getur tryggt að nemandi í fámennu byggðarlagi hafi aðgang að sömu gæðum og nemandi í höfuðborginni. Hún getur orðið ómetanleg brú fyrir nemendur með annað móðurmál með rauntímaþýðingum og íslenskukennslu. Og hún getur greint námsörðugleika mun fyrr en áður var mögulegt, sem gerir snemmtæka íhlutun að veruleika en ekki bara fallegri hugsjón. Rannsóknir sýna að slík einstaklingsmiðun getur minnkað námsárangursbil milli hópa um allt að 30%. Ógnin: Þegar tæknin eykur ójöfnuð Ef ekkert er að gert mun þessi tækniþróun fylgja lögmálum markaðarins og dýpka núverandi gjár: Stafræna gjáin: Betur stæð sveitarfélög og skólar munu fjárfesta í dýrum og öflugum gervigreindarkerfum, á meðan aðrir dragast aftur úr. Hlutdrægni í kóðanum: Gervigreind er ekki hlutlaus. Rannsókn frá Stanford sýndi hvernig vinsæl kerfi mismunuðu nemendum með annað móðurmál. Án gagnrýninnar nálgunar gætum við verið að innleiða kerfisbundna fordóma í skólastofuna. Markaðsvæðing menntunar: Ef við látum þetta reka á reiðanum munu einkaaðilar og tæknifyrirtæki, en ekki kennarar og skólayfirvöld, stýra þróuninni. Vegamót: Norræna leiðin eða sú bandaríska? Ísland stendur frammi fyrir vali. Við getum farið bandarísku leiðina, þar sem ójöfn innleiðing og markaðsvæðing hefur þegar skapað aukna stéttaskiptingu milli skóla. Eða við getum farið norrænu leiðina, líkt og Finnland, þar sem lögð er áhersla á þverfaglegt samráð, skýra stefnumótun og gervigreindarlæsi áður en ráðist er í stórtæka innleiðingu. Þar er markmiðið að tryggja að tæknin þjóni samfélagslegum markmiðum um jöfnuð. Áskorun til íslenskra yfirvalda Þetta er ekki verkefni sem á að vera á könnu einstakra skólastjóra eða sveitarfélaga. Þetta kallar á samræmda landsáætlun. Gervigreind sem opinber grunnþjónusta: Ríki og sveitarfélög, í samstarfi við Samband íslenskra sveitarfélaga, verða að tryggja að allir skólar hafi jafnan aðgang að bestu og öruggustu lausnunum. Stofnun siðferðisráðs: Setja þarf á fót óháð siðferðisráð um gervigreind í menntun, skipað kennurum, foreldrum og sérfræðingum, sem metur kerfi áður en þau eru tekin í notkun. Krafa um ábyrgð: Gerð verður skýr krafa til tæknifyrirtækja um gagnsæi og að lausnir þeirra séu sniðnar að íslenskum veruleika og gildum. Ákvarðanir sem við tökum, eða tökum ekki, á næstu mánuðum munu hafa áhrif á heila kynslóð. Spurningin er einföld: Hver tekur forystuna? Eða ætlum við að horfa fram hjá þessari byltingu og vona það besta? Framtíð barnanna okkar á betra skilið. Í næstu grein mun ég skrifa um 5 skref að innleiðingu gervigreindar í skóla. Björgmundur Guðmundsson. Ráðgjafi í nýsköpun og gervigreind.
Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson skrifar
Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar