Fylgið fór vegna fullveldismáls Hjörtur J. Guðmundsson skrifar 29. júní 2025 07:02 Fylgi Sjálfstæðisflokksins mældist í kringum 38% nánast allt kjörtímabilið sem ríkisstjórn Samfylkingarinnar og Vinstri grænna var við völd á árunum 2009-2013. Allt þar til í febrúar 2013 eftir að EFTA-dómstóllinn hafði endanlega staðfest að Ísland væri ekki ábyrgt fyrir Icesave-skuldbindingum Landsbanka Íslands. Þá hrundi fylgið og hefur ekki náð sér á strik síðan. Ástæðan var sú að forysta flokksins og flestir þingmenn hans höfðu ákveðið að styðja þriðju Icesave-samningana sem ríkisstjórnin gerði við brezk og hollenzk stjórnvöld. Málið fór í þjóðaratkvæði og var einkum hafnað af sjálfstæðismönnum. Fylgið fór yfir á Framsóknarflokkinn sem barizt hafði gegn öllum Icesave-samningnum undir forystu Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar, núverandi formanns Miðflokksins. Við stöndum mögulega frammi fyrir hliðstæðum aðstæðum vegna stóra valdaframsalsmálsins, frumvarps Þorgerðar Katrínar Gunnarsdóttur, utanríksráðherra og formanns Viðreisnar, um bókun 35 við EES-samninginn sem hafa mun í för með sér, verði það samþykkt, að innleitt regluverk frá Evrópusambandinu í gegnum samninginn muni ganga framar íslenzkum lögum eingöngu vegna þess að það kemur frá sambandinu. Forysta og þingflokkur Sjálfstæðisflokksins virðist ætla að styðja frumvarp Þorgerðar Katrínar í andstöðu við flesta kjósendur flokksins. Til að mynda vann Prósent skoðanakönnun fyrir Heimssýn, hreyfingu sjálfstæðissinna í Evrópumálum, síðasta haust um afstöðu landsmanna til frumvarps um bókun 35 eins og þess sem nú liggur fyrir en samkvæmt niðurstöðum hennar reyndist mikill meirihluti stuðningsmanna Sjálfstæðisflokksins, af þeim sem tóku afstöðu með eða á móti, vera andvígur slíku frumvarpi eða 72%. Sama átti við um stuðningsmenn Miðflokksins, Framsóknarflokksins sem og Flokks fólksins. Miklu stærra en Icesave-málið Miðað við niðurstöður nýrrar skoðanakönnunar Maskínu á fylgi stjórnmálaflokkanna eykst fylgi Miðflokksins um tæpan þriðjung frá mælingu fyrirtækisins í síðasta mánuði og fer út 9,7% í 13% á sama tíma og fylgi Sjálfstæðisflokksins fer úr 18,9% í 17,3%. Munurinn er því einungis 4,3% en var rúm 9% í síðasta mánuði. Hvað gerðist í millitíðinni? Tvö mál hafa einkum verið í kastljósinu. Frumvörp ríkisstjórnarinnar um hækkun veiðigjalda og bókun 35. Báðir flokkar hafa beitt sér gegn frumvarpi stjórnarinnar um veiðigjöldin en nær einvörðungu Miðflokkurinn gegn frumvarpi Þorgerðar Katrínar. Fylgisaukning Miðflokksins vegna stóra valdaframsalsmálsins (bókun 35) á kostnað Sjálfstæðisflokksins kemur því miður ekki á óvart eins og áður er komið inn á með vísan í skoðanakönnunina síðasta haust. Þingmenn okkar sjálfstæðismanna hafa komið inn í umræðuna á þingi um málið annað slagið til þess að ræða fundarstjórn forseta vegna annarra mála, sem vitanlega hefur hjálpað, en nær undantekningalaust ekki vikið gagnrýnisorði á frumvarp utanríkisráðherra sem ljóslega hefur ekki farið framhjá fólki. Viðbúið er að fylgistap flokksins haldi áfram verði ekki grundvallarbreyting í þeim efnum. Vert er að hafa í huga í þessum efnum að stóra valdaframsalsmálið er miklu stærra mál en bæði Icesave-málið og þriðji orkupakki Evrópusambandsins. Þó Icesave-málið hafi varðað mikla fjárhagslega hagsmuni snerist það engu að síður aðeins um eina tilskipun frá Evrópusambandinu, um innistæðutryggingar. Þriðji orkupakkinn varðar að sama skapi einungis afmarkað regluverk þess. Verði frumvarp Þorgerðar Katrínar samþykkt mun það hins vegar varða allt innleitt regluverk frá sambandinu, í nútíð og framtíð, og gera það æðra innlendri löggjöf. Þar á meðal um innistæðutryggingar og orkumál. Tímabært að taka aftur upp varnir Haldið var uppi vörnum í stóra valdaframsalmálinu árum saman á vakt Sjálfstæðisflokksins í utanríkisráðuneytinu þar til skipt var um ráðherra eftir þingkosningarnar 2021 og Þórdís Kolbrún Reykfjörð Gylfadóttir tók við. Varð þá alger viðsnúningur og allt í einu tekið undir kröfur Eftirlitsstofnun EFTA (ESA) gegn Íslandi sem hafði krafizt forgangs innleidds regluverks frá Evrópusambandinu í gegnum EES-samninginn. Fyrirliggjandi frumvarp uppfyllir algerlega kröfu ESA og felur þannig einfaldlega í sér fyrirfram uppgjöf í stað þess að látið sé í það minnsta reyna á málið fyrst fyrir EFTA-dómstólnum. Vald yfir íslenzkum málum hefur áður verið framselt til stofnana Evrópusambandsins, bæði óbeint og í auknum mæli beint, í gegnum EES-samninginn. Nokkuð sem stóð aldrei til af hálfu íslenzkra stjórnvalda þegar hann var undirritaður. Hefur þróun samningsins verið sífellt meira í þá átt þó enn sé langur vegur frá því að það jafnist á við valdaframsalið sem fælist í inngöngu í sambandið. Munurinn þar á milli hefur hins vegar farið minnkandi. Til þessa hefur einkum verið um að ræða framkvæmdavald á afmörkuðum en þó mikilvægum sviðum í gegnum stakar lagagerðir sem fyrr segir. Ekki allt regluverkið. Tímabært er að Sjálfstæðisflokkurinn taki aftur upp varnir í stóra valdaframsalsmálinu. Þó ekki nema í ljósi þeirrar staðreyndar að virtir lögspekingar eins og Markús Sigurbjörnsson, fyrrverandi forseti Hæstaréttar, Jón Steinar Gunnlaugsson, fyrrverandi hæstaréttardómari, og Stefán Már Stefánsson lagaprófessor hafa varað við árekstri við fullveldisákvæði stjórnarskrárinnar. Í bezta falli fyrir þá sem styðja frumvarpið eru lögspekingar engan veginn á einu máli í þeim efnum. Við þær aðstæður hlýtur hið rétta að vera að leyfa stjórnarskránni allavega að njóta vafans og standa með henni og fullveldi landsins. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hjörtur J. Guðmundsson Sjálfstæðisflokkurinn EES-samningurinn Bókun 35 Mest lesið Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun Vísindi, hugvit og seigla – hugsum stórt og svo stærra! Sandra Mjöll Jónsdóttir-Buch Skoðun Skoðun Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Sjá meira
Fylgi Sjálfstæðisflokksins mældist í kringum 38% nánast allt kjörtímabilið sem ríkisstjórn Samfylkingarinnar og Vinstri grænna var við völd á árunum 2009-2013. Allt þar til í febrúar 2013 eftir að EFTA-dómstóllinn hafði endanlega staðfest að Ísland væri ekki ábyrgt fyrir Icesave-skuldbindingum Landsbanka Íslands. Þá hrundi fylgið og hefur ekki náð sér á strik síðan. Ástæðan var sú að forysta flokksins og flestir þingmenn hans höfðu ákveðið að styðja þriðju Icesave-samningana sem ríkisstjórnin gerði við brezk og hollenzk stjórnvöld. Málið fór í þjóðaratkvæði og var einkum hafnað af sjálfstæðismönnum. Fylgið fór yfir á Framsóknarflokkinn sem barizt hafði gegn öllum Icesave-samningnum undir forystu Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar, núverandi formanns Miðflokksins. Við stöndum mögulega frammi fyrir hliðstæðum aðstæðum vegna stóra valdaframsalsmálsins, frumvarps Þorgerðar Katrínar Gunnarsdóttur, utanríksráðherra og formanns Viðreisnar, um bókun 35 við EES-samninginn sem hafa mun í för með sér, verði það samþykkt, að innleitt regluverk frá Evrópusambandinu í gegnum samninginn muni ganga framar íslenzkum lögum eingöngu vegna þess að það kemur frá sambandinu. Forysta og þingflokkur Sjálfstæðisflokksins virðist ætla að styðja frumvarp Þorgerðar Katrínar í andstöðu við flesta kjósendur flokksins. Til að mynda vann Prósent skoðanakönnun fyrir Heimssýn, hreyfingu sjálfstæðissinna í Evrópumálum, síðasta haust um afstöðu landsmanna til frumvarps um bókun 35 eins og þess sem nú liggur fyrir en samkvæmt niðurstöðum hennar reyndist mikill meirihluti stuðningsmanna Sjálfstæðisflokksins, af þeim sem tóku afstöðu með eða á móti, vera andvígur slíku frumvarpi eða 72%. Sama átti við um stuðningsmenn Miðflokksins, Framsóknarflokksins sem og Flokks fólksins. Miklu stærra en Icesave-málið Miðað við niðurstöður nýrrar skoðanakönnunar Maskínu á fylgi stjórnmálaflokkanna eykst fylgi Miðflokksins um tæpan þriðjung frá mælingu fyrirtækisins í síðasta mánuði og fer út 9,7% í 13% á sama tíma og fylgi Sjálfstæðisflokksins fer úr 18,9% í 17,3%. Munurinn er því einungis 4,3% en var rúm 9% í síðasta mánuði. Hvað gerðist í millitíðinni? Tvö mál hafa einkum verið í kastljósinu. Frumvörp ríkisstjórnarinnar um hækkun veiðigjalda og bókun 35. Báðir flokkar hafa beitt sér gegn frumvarpi stjórnarinnar um veiðigjöldin en nær einvörðungu Miðflokkurinn gegn frumvarpi Þorgerðar Katrínar. Fylgisaukning Miðflokksins vegna stóra valdaframsalsmálsins (bókun 35) á kostnað Sjálfstæðisflokksins kemur því miður ekki á óvart eins og áður er komið inn á með vísan í skoðanakönnunina síðasta haust. Þingmenn okkar sjálfstæðismanna hafa komið inn í umræðuna á þingi um málið annað slagið til þess að ræða fundarstjórn forseta vegna annarra mála, sem vitanlega hefur hjálpað, en nær undantekningalaust ekki vikið gagnrýnisorði á frumvarp utanríkisráðherra sem ljóslega hefur ekki farið framhjá fólki. Viðbúið er að fylgistap flokksins haldi áfram verði ekki grundvallarbreyting í þeim efnum. Vert er að hafa í huga í þessum efnum að stóra valdaframsalsmálið er miklu stærra mál en bæði Icesave-málið og þriðji orkupakki Evrópusambandsins. Þó Icesave-málið hafi varðað mikla fjárhagslega hagsmuni snerist það engu að síður aðeins um eina tilskipun frá Evrópusambandinu, um innistæðutryggingar. Þriðji orkupakkinn varðar að sama skapi einungis afmarkað regluverk þess. Verði frumvarp Þorgerðar Katrínar samþykkt mun það hins vegar varða allt innleitt regluverk frá sambandinu, í nútíð og framtíð, og gera það æðra innlendri löggjöf. Þar á meðal um innistæðutryggingar og orkumál. Tímabært að taka aftur upp varnir Haldið var uppi vörnum í stóra valdaframsalmálinu árum saman á vakt Sjálfstæðisflokksins í utanríkisráðuneytinu þar til skipt var um ráðherra eftir þingkosningarnar 2021 og Þórdís Kolbrún Reykfjörð Gylfadóttir tók við. Varð þá alger viðsnúningur og allt í einu tekið undir kröfur Eftirlitsstofnun EFTA (ESA) gegn Íslandi sem hafði krafizt forgangs innleidds regluverks frá Evrópusambandinu í gegnum EES-samninginn. Fyrirliggjandi frumvarp uppfyllir algerlega kröfu ESA og felur þannig einfaldlega í sér fyrirfram uppgjöf í stað þess að látið sé í það minnsta reyna á málið fyrst fyrir EFTA-dómstólnum. Vald yfir íslenzkum málum hefur áður verið framselt til stofnana Evrópusambandsins, bæði óbeint og í auknum mæli beint, í gegnum EES-samninginn. Nokkuð sem stóð aldrei til af hálfu íslenzkra stjórnvalda þegar hann var undirritaður. Hefur þróun samningsins verið sífellt meira í þá átt þó enn sé langur vegur frá því að það jafnist á við valdaframsalið sem fælist í inngöngu í sambandið. Munurinn þar á milli hefur hins vegar farið minnkandi. Til þessa hefur einkum verið um að ræða framkvæmdavald á afmörkuðum en þó mikilvægum sviðum í gegnum stakar lagagerðir sem fyrr segir. Ekki allt regluverkið. Tímabært er að Sjálfstæðisflokkurinn taki aftur upp varnir í stóra valdaframsalsmálinu. Þó ekki nema í ljósi þeirrar staðreyndar að virtir lögspekingar eins og Markús Sigurbjörnsson, fyrrverandi forseti Hæstaréttar, Jón Steinar Gunnlaugsson, fyrrverandi hæstaréttardómari, og Stefán Már Stefánsson lagaprófessor hafa varað við árekstri við fullveldisákvæði stjórnarskrárinnar. Í bezta falli fyrir þá sem styðja frumvarpið eru lögspekingar engan veginn á einu máli í þeim efnum. Við þær aðstæður hlýtur hið rétta að vera að leyfa stjórnarskránni allavega að njóta vafans og standa með henni og fullveldi landsins. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál).
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun
Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun
Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun
Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun
Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun