5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar 3. júlí 2025 06:02 Við höfum þegar rætt hvernig gervigreind getur létt á óbærilegu álagi af kennurum, hvernig hún getur opnað dyr að einstaklingsmiðuðu námi fyrir hvern einasta nemanda og jafnað leikinn milli þéttbýlis og dreifbýlis. Við höfum einnig farið yfir mikilvægi áhættustýringar til að tryggja öryggi og siðferði. En spurningin sem brennur á vörum okkar nú er: Hvernig förum við úr hugmyndum í framkvæmd? Hvernig breytum við þessari sýn í raunveruleika í íslenskum skólum? Ísland getur og á að verða í fararbroddi í nýtingu gervigreindar í menntun. Við erum smá, tæknivædd og sveigjanleg þjóð með sterkt opinbert skólakerfi. Þessi eiginleiki gerir Ísland að kjörnum framverði í menntabyltingu með gervigreind. En til að nýta þetta tækifæri þurfum við meira en bara góðan vilja; við þurfum samræmda og markvissa áætlun. Aðgerðir einstakra sveitarfélaga eða skóla eru góðra gjalda verðar, en til að ná raunverulegum, jöfnum árangri á landsvísu þarf samstillt átak. Hér er drög að 5 ára vegvísi sem gæti stýrt innleiðingu gervigreindar í íslenska grunnskólakerfið, frá fyrstu tilraunum til fullrar samþættingar. Ár 1: Grunnurinn lagður – Fyrsta skrefið skiptir máli (2025-2026) Fyrsta árið leggjum við traustan grunn og byggjum upp sameiginlegan skilning. 1.1 Stofnun Verkteymis: Mennta- og barnamálaráðuneytið, í samvinnu við Samband íslenskra sveitarfélaga, stofnar landsbundið verkefnateymi um gervigreind í menntun. Í teyminu sitja kennarar, skólastjórnendur, tæknisérfræðingar, persónuverndarfulltrúar og fulltrúar frá háskólasamfélaginu. Hlutverk þeirra er að draga fram framtíðarsýn og setja skýr markmið. 1.2 Stefnumótun og Siðareglur: Þetta teymi semur skýrar leiðbeiningar um notkun gervigreindar sem nær yfir persónuvernd, siðferði, ábyrgð og gagnsemi. Byggt er á finnsku og evrópsku fordæmi. Áhersla er lögð á að byggja traust og draga úr ótta. 1.3 Tilraunaverkefni (Pilots) – Markviss lærdómur: Valdir eru fáir "tilraunaskólar" á ólíkum svæðum (t.d. í Reykjavík, á landsbyggðinni og skóli með hátt hlutfall nemenda af erlendum uppruna). Hver skóli prófar afmarkaða lausn, t.d. aðlögunarhæfan stærðfræðihugbúnað, gervigreindarlestrarþjálfara eða gervigreind í stjórnun. Lykilatriðið er að safna gögnum og reynslu. 1.4 Þjálfun og gervigreindarlæsi: Byrjað er að halda vinnustofur og fræðslufundi fyrir skólastjórnendur og kennara um hvað gervigreind er, hvernig hún er notuð erlendis og hvaða tækifæri og áhættur felast í henni. Markmiðið er að afmýta tæknina og byggja upp almennt gervigreindarlæsi. Afrakstur árs 1: Verkefnateymi í fullum gangi. Skýrar siðareglur. Tilraunaskólar hafið innleiðingu; Grunngögn um kennsluálag og námsárangri safnað. Ár 2-3: Útfærsla og skölun – Byggjum á árangri, stig af stigi (2026-2028) Á þessum árum er komið að því að taka það sem virkaði í tilraunaverkefnunum og dreifa því til fleiri. 2.1 Mat á árangri tilraunaverkefna: Niðurstöður tilraunaverkefna eru ítarlega greindar. Hvaða tæki skiluðu mestum árangri? Hvaða áskoranir komu upp? Skýrsla er gefin út og kynnt fyrir öllu skólasamfélaginu til að byggja upp traust. 2.2 Stigvaxandi innleiðing: Byrjað er að innleiða bestu lausnirnar í fleiri skólum, t.d. öllum skólum á tilteknu landsvæði eða fyrir ákveðinn árgang á landsvísu. Innleiðingarhraði ræðst af niðurstöðum og viðbrögðum. 2.3 Öflug endurmenntun og stuðningur: Komið er á fót samræmdu endurmenntunarkerfi fyrir kennara. Kennarar í tilraunaskólum verða leiðbeinendur fyrir aðra. Áhersla er lögð á hagnýta notkun gervigreindar í kennslufræði og hvernig á að nýta gögnin sem hún býr til. 2.4 Innviðir og tækjabúnaður: Metið er hvernig núverandi tæknilegir innviðir styðja við víðtæka innleiðingu. Farið er í nauðsynlegar uppfærslur á netkerfum og tryggt að allir nemendur hafi aðgang að viðeigandi tækjum. Afrakstur ára 2-3: Meiri hluti skóla er farinn að nýta gervigreind á einhvern hátt; mælanlegur ávinningur í kennsluálagi og námsárangri byrjar að koma fram; stór hópur kennara hefur fengið þjálfun. Ár 4-5: Samþætting og hámörkun – Gervigreindin sem eðlilegur samstarfsaðili (2028-2030) Nú er gervigreind orðin sjálfsagður hluti af skólastarfinu. Áherslan færist frá innleiðingu yfir í stöðugar umbætur og nýsköpun. 3.1 Full samþætting: Gervigreindartæki eru orðin eðlilegur hluti af daglegu starfi kennara og nemenda. Nám í stafrænu læsi fyrir nemendur inniheldur nú ítarlega fræðslu um gervigreind – hvað hún er, hvernig hún virkar og hvernig á að nota hana á ábyrgan hátt. 3.2 Háþróuð notkun: Könnuð eru ný tækifæri. Til dæmis notkun gervigreindar til að greina þróun nemendahópa yfir lengri tíma, persónulega leiðsögn í náms- og starfsvali, eða jafnvel nýstárleg forrit í skapandi greinum. 3.3 Stöðug umbót og nýsköpun: Komið er á fót kerfi fyrir stöðugt eftirlit með árangri gervigreindarlausna og reglulega endurskoðun á stefnu og verklagi. Fylgst er með alþjóðlegri þróun og nýjar, áhugaverðar lausnir prófaðar. 3.4 Sjálfbær fjármögnun: Tryggt er að fjármögnun fyrir gervigreindartæki, þjálfun og viðhald sé orðin fastur liður í fjárhagsáætlunum, fremur en að vera háð tímabundnum styrkjum. Afrakstur ára 4-5: Gervigreind er orðin órjúfanlegur hluti af skólastarfinu. Mælanlegur ávinningur í námsárangri, jöfnuði og starfsánægju kennara er sýnilegur. Ísland er orðið fyrirmynd í ábyrgri innleiðingu gervigreindar í menntun. Helstu áherslur vegvísisins: Forysta og stefna: Landsbundin stefnumótun er nauðsynleg til að forðast ójöfnuð. Þjálfun og færni: Kennarar verða að vera reiðubúnir til að nýta tæknina. Gagnsæi og ábyrgð: Skýrar reglur um notkun gagna og reiknirita. Fasaskipt innleiðing: Byrjað smátt, lært af reynslu og skalast upp. Samvinna: Milli ráðuneyta, sveitarfélaga, skóla og foreldra. Ákall til forystu Innleiðing gervigreindar er ekki verkefni sem lýkur heldur stöðugt ferli. Menntabylting gervigreindar er hafin. Ábyrgðin á því að Ísland verði ekki undir í þeirri vegferð hvílir nú á okkar herðum. Með sameinuðu átaki ráðuneyta, sveitarfélaga, skóla og foreldra getum við tryggt að íslenski skólinn verði ekki aðeins tæknivæddur, heldur áfram í fararbroddi hvað varðar jöfnuð, ágæti og námsgleði fyrir alla. Spurningin er ekki hvort við tökum þetta skref, heldur hvenær við tökum það með fullum krafti og sameiginlegri sýn. Eða að við sem sættum okkur ekki við að Ísland dragist aftur úr og verði stafræn nýlenda þar sem börnin okkar og barnabörn nýta gervigreindina til að gera hlutina fyrir sig og verða stafrænir neytendur en ekki frumkvöðlar, fyrirmyndir og hamingjusamt fullorðið fólk, tökum málin í okkar hendur og stofnum okkar eigin skóla, skóla framtíðarinnar, og skiljum þannig önnur börn eftir, en viljum við það? En kannski er það það sem þarf til að ýta við stjórnvöldum. Fyrir mér er svarið einfalt, tækifæri stjórnvalda er núna, annars munum við gera þetta sjálf. Höfundur er ráðgjafi í nýsköpun og gervigreind. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Björgmundur Örn Guðmundsson Mest lesið Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson Skoðun Ekki gera ekki neitt Gunnhildur Sveinsdóttir Skoðun Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Ákalli um samræmingu í eftirliti svarað Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson skrifar Skoðun Ekki gera ekki neitt Gunnhildur Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ekkert heilbrigðiseftirlit á Íslandi? Pétur Halldórsson skrifar Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson skrifar Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason skrifar Skoðun Betri kvikmyndaskóli Þór Pálsson skrifar Skoðun Fyrirhugað böl við Bústaðaveg og Blesugróf Sveinn Þórhallsson skrifar Skoðun Fjölbreytt námsmat Steinn Jóhannsson skrifar Skoðun Að þvælast fyrir atvinnurekstri - á þeim forsendum sem henta Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Leysum heimatilbúinn vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum að tala saman Páll Rafnar Þorsteinsson skrifar Skoðun Veðmál í fótbolta – aðgerðir áður en skaðinn verður Birgir Jóhannsson skrifar Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson skrifar Skoðun Símafrí á skólatíma Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ömurlegur fyrri hálfleikur – en er enn von? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Vitund, virðing og von: Jafningjastuðningur í brennidepli Nína Eck skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra – Um þögnina sem styður ofbeldi Halldóra Sigríður Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ein saga af sextíu þúsund Halldór Ísak Ólafsson skrifar Skoðun Að láta mata sig er svo þægilegt Björn Ólafsson skrifar Skoðun Nýjar reglur um réttindi fólks í ráðningarsambandi Ingvar Sverrisson skrifar Skoðun Ofbeldi í skólum: Áskoranir og leiðir til lausna Soffía Ámundadóttir skrifar Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson skrifar Skoðun Eplin í andlitshæð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Bataskólinn – fyrir þig? Guðný Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Við höfum þegar rætt hvernig gervigreind getur létt á óbærilegu álagi af kennurum, hvernig hún getur opnað dyr að einstaklingsmiðuðu námi fyrir hvern einasta nemanda og jafnað leikinn milli þéttbýlis og dreifbýlis. Við höfum einnig farið yfir mikilvægi áhættustýringar til að tryggja öryggi og siðferði. En spurningin sem brennur á vörum okkar nú er: Hvernig förum við úr hugmyndum í framkvæmd? Hvernig breytum við þessari sýn í raunveruleika í íslenskum skólum? Ísland getur og á að verða í fararbroddi í nýtingu gervigreindar í menntun. Við erum smá, tæknivædd og sveigjanleg þjóð með sterkt opinbert skólakerfi. Þessi eiginleiki gerir Ísland að kjörnum framverði í menntabyltingu með gervigreind. En til að nýta þetta tækifæri þurfum við meira en bara góðan vilja; við þurfum samræmda og markvissa áætlun. Aðgerðir einstakra sveitarfélaga eða skóla eru góðra gjalda verðar, en til að ná raunverulegum, jöfnum árangri á landsvísu þarf samstillt átak. Hér er drög að 5 ára vegvísi sem gæti stýrt innleiðingu gervigreindar í íslenska grunnskólakerfið, frá fyrstu tilraunum til fullrar samþættingar. Ár 1: Grunnurinn lagður – Fyrsta skrefið skiptir máli (2025-2026) Fyrsta árið leggjum við traustan grunn og byggjum upp sameiginlegan skilning. 1.1 Stofnun Verkteymis: Mennta- og barnamálaráðuneytið, í samvinnu við Samband íslenskra sveitarfélaga, stofnar landsbundið verkefnateymi um gervigreind í menntun. Í teyminu sitja kennarar, skólastjórnendur, tæknisérfræðingar, persónuverndarfulltrúar og fulltrúar frá háskólasamfélaginu. Hlutverk þeirra er að draga fram framtíðarsýn og setja skýr markmið. 1.2 Stefnumótun og Siðareglur: Þetta teymi semur skýrar leiðbeiningar um notkun gervigreindar sem nær yfir persónuvernd, siðferði, ábyrgð og gagnsemi. Byggt er á finnsku og evrópsku fordæmi. Áhersla er lögð á að byggja traust og draga úr ótta. 1.3 Tilraunaverkefni (Pilots) – Markviss lærdómur: Valdir eru fáir "tilraunaskólar" á ólíkum svæðum (t.d. í Reykjavík, á landsbyggðinni og skóli með hátt hlutfall nemenda af erlendum uppruna). Hver skóli prófar afmarkaða lausn, t.d. aðlögunarhæfan stærðfræðihugbúnað, gervigreindarlestrarþjálfara eða gervigreind í stjórnun. Lykilatriðið er að safna gögnum og reynslu. 1.4 Þjálfun og gervigreindarlæsi: Byrjað er að halda vinnustofur og fræðslufundi fyrir skólastjórnendur og kennara um hvað gervigreind er, hvernig hún er notuð erlendis og hvaða tækifæri og áhættur felast í henni. Markmiðið er að afmýta tæknina og byggja upp almennt gervigreindarlæsi. Afrakstur árs 1: Verkefnateymi í fullum gangi. Skýrar siðareglur. Tilraunaskólar hafið innleiðingu; Grunngögn um kennsluálag og námsárangri safnað. Ár 2-3: Útfærsla og skölun – Byggjum á árangri, stig af stigi (2026-2028) Á þessum árum er komið að því að taka það sem virkaði í tilraunaverkefnunum og dreifa því til fleiri. 2.1 Mat á árangri tilraunaverkefna: Niðurstöður tilraunaverkefna eru ítarlega greindar. Hvaða tæki skiluðu mestum árangri? Hvaða áskoranir komu upp? Skýrsla er gefin út og kynnt fyrir öllu skólasamfélaginu til að byggja upp traust. 2.2 Stigvaxandi innleiðing: Byrjað er að innleiða bestu lausnirnar í fleiri skólum, t.d. öllum skólum á tilteknu landsvæði eða fyrir ákveðinn árgang á landsvísu. Innleiðingarhraði ræðst af niðurstöðum og viðbrögðum. 2.3 Öflug endurmenntun og stuðningur: Komið er á fót samræmdu endurmenntunarkerfi fyrir kennara. Kennarar í tilraunaskólum verða leiðbeinendur fyrir aðra. Áhersla er lögð á hagnýta notkun gervigreindar í kennslufræði og hvernig á að nýta gögnin sem hún býr til. 2.4 Innviðir og tækjabúnaður: Metið er hvernig núverandi tæknilegir innviðir styðja við víðtæka innleiðingu. Farið er í nauðsynlegar uppfærslur á netkerfum og tryggt að allir nemendur hafi aðgang að viðeigandi tækjum. Afrakstur ára 2-3: Meiri hluti skóla er farinn að nýta gervigreind á einhvern hátt; mælanlegur ávinningur í kennsluálagi og námsárangri byrjar að koma fram; stór hópur kennara hefur fengið þjálfun. Ár 4-5: Samþætting og hámörkun – Gervigreindin sem eðlilegur samstarfsaðili (2028-2030) Nú er gervigreind orðin sjálfsagður hluti af skólastarfinu. Áherslan færist frá innleiðingu yfir í stöðugar umbætur og nýsköpun. 3.1 Full samþætting: Gervigreindartæki eru orðin eðlilegur hluti af daglegu starfi kennara og nemenda. Nám í stafrænu læsi fyrir nemendur inniheldur nú ítarlega fræðslu um gervigreind – hvað hún er, hvernig hún virkar og hvernig á að nota hana á ábyrgan hátt. 3.2 Háþróuð notkun: Könnuð eru ný tækifæri. Til dæmis notkun gervigreindar til að greina þróun nemendahópa yfir lengri tíma, persónulega leiðsögn í náms- og starfsvali, eða jafnvel nýstárleg forrit í skapandi greinum. 3.3 Stöðug umbót og nýsköpun: Komið er á fót kerfi fyrir stöðugt eftirlit með árangri gervigreindarlausna og reglulega endurskoðun á stefnu og verklagi. Fylgst er með alþjóðlegri þróun og nýjar, áhugaverðar lausnir prófaðar. 3.4 Sjálfbær fjármögnun: Tryggt er að fjármögnun fyrir gervigreindartæki, þjálfun og viðhald sé orðin fastur liður í fjárhagsáætlunum, fremur en að vera háð tímabundnum styrkjum. Afrakstur ára 4-5: Gervigreind er orðin órjúfanlegur hluti af skólastarfinu. Mælanlegur ávinningur í námsárangri, jöfnuði og starfsánægju kennara er sýnilegur. Ísland er orðið fyrirmynd í ábyrgri innleiðingu gervigreindar í menntun. Helstu áherslur vegvísisins: Forysta og stefna: Landsbundin stefnumótun er nauðsynleg til að forðast ójöfnuð. Þjálfun og færni: Kennarar verða að vera reiðubúnir til að nýta tæknina. Gagnsæi og ábyrgð: Skýrar reglur um notkun gagna og reiknirita. Fasaskipt innleiðing: Byrjað smátt, lært af reynslu og skalast upp. Samvinna: Milli ráðuneyta, sveitarfélaga, skóla og foreldra. Ákall til forystu Innleiðing gervigreindar er ekki verkefni sem lýkur heldur stöðugt ferli. Menntabylting gervigreindar er hafin. Ábyrgðin á því að Ísland verði ekki undir í þeirri vegferð hvílir nú á okkar herðum. Með sameinuðu átaki ráðuneyta, sveitarfélaga, skóla og foreldra getum við tryggt að íslenski skólinn verði ekki aðeins tæknivæddur, heldur áfram í fararbroddi hvað varðar jöfnuð, ágæti og námsgleði fyrir alla. Spurningin er ekki hvort við tökum þetta skref, heldur hvenær við tökum það með fullum krafti og sameiginlegri sýn. Eða að við sem sættum okkur ekki við að Ísland dragist aftur úr og verði stafræn nýlenda þar sem börnin okkar og barnabörn nýta gervigreindina til að gera hlutina fyrir sig og verða stafrænir neytendur en ekki frumkvöðlar, fyrirmyndir og hamingjusamt fullorðið fólk, tökum málin í okkar hendur og stofnum okkar eigin skóla, skóla framtíðarinnar, og skiljum þannig önnur börn eftir, en viljum við það? En kannski er það það sem þarf til að ýta við stjórnvöldum. Fyrir mér er svarið einfalt, tækifæri stjórnvalda er núna, annars munum við gera þetta sjálf. Höfundur er ráðgjafi í nýsköpun og gervigreind.
Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson skrifar
Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar