Hvað er þetta græna? Karlinn er að spræna Jóhanna Jakobsdóttir skrifar 1. júlí 2025 11:00 Nú ætla ég að skrifa grein sem allir skilja og e.t.v. fleiri geta tekið undir. Það hafa þónokkrir skrifað þessa eða svipaða grein undanfarin misseri og bið ég því lesendur fyrirfram afsökunar á endurtekningunni. Það verður þó ekki annað séð en að það sé þarft að leggja sitt lóð á vogarskálarnar þegar enginn er að hlusta. Það er fyllsta ástæða til að hafa áhyggjur af íslenska grunnskólakerfinu. Nægir þar að nefna arfaslakan árangur í PISA-könnunum, áfellisdóm frá OECD, niðurfellingu samræmdra prófa og hrapandi lesskilning, ekki bara drengja heldur allra nemenda. Það er óþarfi að rekja í löngu máli þá sögu, en um hana hefur verið fjallað ítarlega á öðrum vettvangi. Það eru líklega u.þ.b. 10 ár síðan bókstafirnir og litadýrðin komu í stað talna í einkunnagjöf. Hvorki ég né börnin mín skildum nokkuð í þessu kerfi og þegar ég spurði kennarana varð fátt um svör og ekki gat ég heldur séð að þeir gleddust yfir breytingunum. Ég hugsa að ég myndi eiga auðveldara með að læra stærðfræðigreiningu á háskólastigi en að ná utan um þetta svo vel væri, svo ekki sé minnst á að útskýra fyrir öðrum. Það er stórfurðulegt að hlusta á menntafrömuði halda því blákalt fram að bókstafakerfið virki bara víst betur en talnakerfið. Þá má spyrja sig: Fyrir hverja? Ekki nemendur, ekki foreldra og ekki flesta kennara. Eftir að hafa gert létta áhættugreiningu tek ég sénsinn á því að særa fram alla helstu lyklaborðsriddara höfuðborgarsvæðisins þegar ég undirstrika að þessi menntastefna er runnin undan rifjum hinnar margumtöluðu og höfuðkvalavaldandi woke-hugmyndafræði (sjá fyrri grein mína um hana). Hér er farið úr tölulegum og vel mælanlegum kvörðum yfir í huglægt mat. Huglægt allt og ekkert er móðins í dag og er slíkt mat jafnan talið vera mannúðleg leið til að horfa á lífið. Það kann vel að vera að þannig getum við sett upplifun og reynslu í fallegan búning og að það komi einhverjum vel þegar til skamms tíma er litið. En það að halda þessu krúttfyrirbæri til streitu er eins og að pissa í skóinn sinn. Fyrir ekki svo mörgum árum tíðkaðist að veita nánast öllum verðlaun í lok skólagöngu, jafnvel hvers skólaárs, og var þar ýmislegt tínt til. Það var bersýnilega sannkallað feilspor og illa gert að sigta þannig út þá örfáu sem ekki fengu verðlaun fyrir neina mannkosti. Núna er það aftur á móti svo að enginn fær verðlaun eða viðurkenningu fyrir dugnað eða elju í mínum hverfisskóla. Það er leitt að krakkar sem leggja sig alla fram, mæta stíft í skóla og stunda nám af kappi, fái ekki lengur skýr skilaboð úr kerfinu um að það sem þeir lögðu stund á í áratug skipti nokkru einasta máli. „Enginn má vinna en allir eru með,“ virðist ósagt viðkvæði. Það væri lítið gaman að keppnisíþróttum ef sama lögmál gilti þar. Þar með er ekki sagt að einkunnir séu allt eða að verðlaun og viðurkenningar séu upphaf og endir alls. Mikilvægt er að bæði foreldrar og samfélagið styðji við sjálfsmynd barna á margan hátt og á heildstæðan máta. Það er heldur ekki heilbrigt ef sjálfsmyndin er svo bundin í námsárangri að það verði það sem allt snýst um. Ég er síður en svo að kalla eftir því. Best er ef hvatinn kemur innan frá, og til þess að vekja hann eru ýmis tæki þar sem hæfileg umbun og efling sjálfsábyrgðar leika stórt hlutverk. Það má alveg segja við börnin sín: „Jú, þetta var allt í lagi hjá þér, en ég held þú verðir ánægðari með þig ef þú leggur meira á þig næst, því ég veit að þú getur betur!“ Á hinn bóginn er ágætt að hafa á bak við eyrað orð sem vitur maður – sem reyndar var menntaskóladúx – mælti við mig fyrir tveimur áratugum: „Þú þarft að hætta að berja þig niður fyrir það sem þú getur ekkert í og fara að leggja áherslu á styrkleika þína.“ Að þessu sögðu verður þó ekki fram hjá því litið að hæfni í ákveðnum bóklegum greinum hefur forspárgildi fyrir árangur í framtíðinni. Það ætti því ekki að þurfa að klifa í sífellu á þeirri staðreynd að eitt mesta keppikefli skólakerfisins ætti að vera að sem flestir nái þeim markmiðum. Það gerist með ríkum kröfum, skýrum, gagnsæjum mælikvörðum og aðhaldi – en ekki stafasúpu, litareitum eða löngum útskýringum sem enginn skilur. Í núverandi kerfi (svo ég minnist nú ekki á nýjar reglur varðandi framhaldsskóla) erum við að búa til sífellt fleira fólk sem hefur litla sem enga ástæðu eða hvata til þess að skara fram úr. Það versta er að hvorki það – né, raunar, nokkur annar – hefur glögga mynd af því hvort það hefur bætt sig, hvar það stendur í samanburði við aðra, eða hver mögulegur ávinningur af árangri er. Ríkjandi þögull samfélagssáttmáli veitir því byr undir báða vængi að það að gera hlutina með hangandi hendi sé kappnóg. Þetta er ekki flókið. Við fullorðna fólkið þurfum einfaldlega að taka sjálf ábyrgð, hverfa frá því að pakka ungu kynslóðinni inn í bómull, bretta upp ermar og taka á okkur þann sársaukafulla kostnað sem fylgir því að snúa af kolrangri braut. Eins og svo margt sem viðkemur góðu barnauppeldi, verður þetta hundleiðinlegt en mun margborga sig þegar til lengri tíma er litið. Höfundur er fjögurra barna móðir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla- og menntamál Mest lesið Skrift er málið Guðbjörg Rut Þórisdóttir Skoðun Tvær leiðir færar til þess að skóli fyrir alla geti virkað Íris Björk Eysteinsdóttir Skoðun 1500 vanvirk ungmenni í Reykjavík Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Komið gott! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Ástarsvik ein tegund ofbeldis gegn eldra fólki Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Örorkubyrði og örorkuframlag lífeyrissjóða Björgvin Jón Bjarnason Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson Skoðun Lítil bleik slaufa kemur miklu til leiðar Halla Þorvaldsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Réttlæti hins sterka. Þegar vitleysan í dómsal slær allt út Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Ástarsvik ein tegund ofbeldis gegn eldra fólki Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Lítil bleik slaufa kemur miklu til leiðar Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Fræ menntunar – frá Froebel til Jung Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun 1500 vanvirk ungmenni í Reykjavík Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar Skoðun Að hafa trú á samfélaginu Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Sköpum samfélag fyrir börn Gunnar Salvarsson skrifar Skoðun Skrift er málið Guðbjörg Rut Þórisdóttir skrifar Skoðun Viltu hafa jákvæð áhrif þegar þú ferðast? Ásdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Tvær leiðir færar til þess að skóli fyrir alla geti virkað Íris Björk Eysteinsdóttir skrifar Skoðun Örorkubyrði og örorkuframlag lífeyrissjóða Björgvin Jón Bjarnason skrifar Skoðun Komið gott! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Gervigreind er persónulegi kennarinn þinn – Lærum að læra upp á nýtt Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Gegn áætluðu kílómetragjaldi stjórnvalda á bifhjól Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Tillaga um hærri vörugjöld á mótorhjól er skref aftur á bak Unnar Már Magnússon skrifar Skoðun Hvernig hugsar þú um hreint vatn? Lovísa Árnadóttir skrifar Skoðun Takk Vigdís! Takk Guðni! Takk Halla! — Takk þjóð! Hjörtur Hjartarson skrifar Skoðun Blóðmerar - skeytingarleysi hinna þriggja valda Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Krefjandi tímar í veitingageiranum Einar Bárðarson skrifar Skoðun Má endalaust vera níðingur!! Arna Magnea Danks skrifar Skoðun Um pólitík óttans, öryggisvæðingu fólksflótta og hina ICElensku varðhaldsstöð Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Silfurfat Samfylkingarinnar Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Opið bréf til Jóhanns Páls Jóhannssonar umhverfis-, orku- og loftlagsráðherra Kolbrún Georgsdóttir skrifar Skoðun Fjármálabylting: Gervigreind og táknvæðing fyrir almenning Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Véfréttir og villuljós Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun „Fór í útkall“ Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Dagur náms- og starfsráðgjafar 2025: Faglegur stuðningur sem skiptir máli – fyrir einstaklinga og samfélagið Jónína Kárdal,Svandís Sturludóttir skrifar Sjá meira
Nú ætla ég að skrifa grein sem allir skilja og e.t.v. fleiri geta tekið undir. Það hafa þónokkrir skrifað þessa eða svipaða grein undanfarin misseri og bið ég því lesendur fyrirfram afsökunar á endurtekningunni. Það verður þó ekki annað séð en að það sé þarft að leggja sitt lóð á vogarskálarnar þegar enginn er að hlusta. Það er fyllsta ástæða til að hafa áhyggjur af íslenska grunnskólakerfinu. Nægir þar að nefna arfaslakan árangur í PISA-könnunum, áfellisdóm frá OECD, niðurfellingu samræmdra prófa og hrapandi lesskilning, ekki bara drengja heldur allra nemenda. Það er óþarfi að rekja í löngu máli þá sögu, en um hana hefur verið fjallað ítarlega á öðrum vettvangi. Það eru líklega u.þ.b. 10 ár síðan bókstafirnir og litadýrðin komu í stað talna í einkunnagjöf. Hvorki ég né börnin mín skildum nokkuð í þessu kerfi og þegar ég spurði kennarana varð fátt um svör og ekki gat ég heldur séð að þeir gleddust yfir breytingunum. Ég hugsa að ég myndi eiga auðveldara með að læra stærðfræðigreiningu á háskólastigi en að ná utan um þetta svo vel væri, svo ekki sé minnst á að útskýra fyrir öðrum. Það er stórfurðulegt að hlusta á menntafrömuði halda því blákalt fram að bókstafakerfið virki bara víst betur en talnakerfið. Þá má spyrja sig: Fyrir hverja? Ekki nemendur, ekki foreldra og ekki flesta kennara. Eftir að hafa gert létta áhættugreiningu tek ég sénsinn á því að særa fram alla helstu lyklaborðsriddara höfuðborgarsvæðisins þegar ég undirstrika að þessi menntastefna er runnin undan rifjum hinnar margumtöluðu og höfuðkvalavaldandi woke-hugmyndafræði (sjá fyrri grein mína um hana). Hér er farið úr tölulegum og vel mælanlegum kvörðum yfir í huglægt mat. Huglægt allt og ekkert er móðins í dag og er slíkt mat jafnan talið vera mannúðleg leið til að horfa á lífið. Það kann vel að vera að þannig getum við sett upplifun og reynslu í fallegan búning og að það komi einhverjum vel þegar til skamms tíma er litið. En það að halda þessu krúttfyrirbæri til streitu er eins og að pissa í skóinn sinn. Fyrir ekki svo mörgum árum tíðkaðist að veita nánast öllum verðlaun í lok skólagöngu, jafnvel hvers skólaárs, og var þar ýmislegt tínt til. Það var bersýnilega sannkallað feilspor og illa gert að sigta þannig út þá örfáu sem ekki fengu verðlaun fyrir neina mannkosti. Núna er það aftur á móti svo að enginn fær verðlaun eða viðurkenningu fyrir dugnað eða elju í mínum hverfisskóla. Það er leitt að krakkar sem leggja sig alla fram, mæta stíft í skóla og stunda nám af kappi, fái ekki lengur skýr skilaboð úr kerfinu um að það sem þeir lögðu stund á í áratug skipti nokkru einasta máli. „Enginn má vinna en allir eru með,“ virðist ósagt viðkvæði. Það væri lítið gaman að keppnisíþróttum ef sama lögmál gilti þar. Þar með er ekki sagt að einkunnir séu allt eða að verðlaun og viðurkenningar séu upphaf og endir alls. Mikilvægt er að bæði foreldrar og samfélagið styðji við sjálfsmynd barna á margan hátt og á heildstæðan máta. Það er heldur ekki heilbrigt ef sjálfsmyndin er svo bundin í námsárangri að það verði það sem allt snýst um. Ég er síður en svo að kalla eftir því. Best er ef hvatinn kemur innan frá, og til þess að vekja hann eru ýmis tæki þar sem hæfileg umbun og efling sjálfsábyrgðar leika stórt hlutverk. Það má alveg segja við börnin sín: „Jú, þetta var allt í lagi hjá þér, en ég held þú verðir ánægðari með þig ef þú leggur meira á þig næst, því ég veit að þú getur betur!“ Á hinn bóginn er ágætt að hafa á bak við eyrað orð sem vitur maður – sem reyndar var menntaskóladúx – mælti við mig fyrir tveimur áratugum: „Þú þarft að hætta að berja þig niður fyrir það sem þú getur ekkert í og fara að leggja áherslu á styrkleika þína.“ Að þessu sögðu verður þó ekki fram hjá því litið að hæfni í ákveðnum bóklegum greinum hefur forspárgildi fyrir árangur í framtíðinni. Það ætti því ekki að þurfa að klifa í sífellu á þeirri staðreynd að eitt mesta keppikefli skólakerfisins ætti að vera að sem flestir nái þeim markmiðum. Það gerist með ríkum kröfum, skýrum, gagnsæjum mælikvörðum og aðhaldi – en ekki stafasúpu, litareitum eða löngum útskýringum sem enginn skilur. Í núverandi kerfi (svo ég minnist nú ekki á nýjar reglur varðandi framhaldsskóla) erum við að búa til sífellt fleira fólk sem hefur litla sem enga ástæðu eða hvata til þess að skara fram úr. Það versta er að hvorki það – né, raunar, nokkur annar – hefur glögga mynd af því hvort það hefur bætt sig, hvar það stendur í samanburði við aðra, eða hver mögulegur ávinningur af árangri er. Ríkjandi þögull samfélagssáttmáli veitir því byr undir báða vængi að það að gera hlutina með hangandi hendi sé kappnóg. Þetta er ekki flókið. Við fullorðna fólkið þurfum einfaldlega að taka sjálf ábyrgð, hverfa frá því að pakka ungu kynslóðinni inn í bómull, bretta upp ermar og taka á okkur þann sársaukafulla kostnað sem fylgir því að snúa af kolrangri braut. Eins og svo margt sem viðkemur góðu barnauppeldi, verður þetta hundleiðinlegt en mun margborga sig þegar til lengri tíma er litið. Höfundur er fjögurra barna móðir.
Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson Skoðun
Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar
Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar
Skoðun Gervigreind er persónulegi kennarinn þinn – Lærum að læra upp á nýtt Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Um pólitík óttans, öryggisvæðingu fólksflótta og hina ICElensku varðhaldsstöð Sema Erla Serdaroglu skrifar
Skoðun Opið bréf til Jóhanns Páls Jóhannssonar umhverfis-, orku- og loftlagsráðherra Kolbrún Georgsdóttir skrifar
Skoðun Fjármálabylting: Gervigreind og táknvæðing fyrir almenning Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Dagur náms- og starfsráðgjafar 2025: Faglegur stuðningur sem skiptir máli – fyrir einstaklinga og samfélagið Jónína Kárdal,Svandís Sturludóttir skrifar
Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson Skoðun