Bandaríkin voru alltaf vondi kallinn Karl Héðinn Kristjánsson skrifar 1. ágúst 2025 16:01 Nýleg ákvörðun Bandaríkjanna um að leggja 15% toll á íslenskar vörur sýnir okkur ekki eitthvað nýtt eða sérstakt tilvik í samskiptum þjóðanna. Hún minnir okkur einfaldlega á það sem hefur verið staðreynd í áratugi – jafnvel aldir: Bandaríkin eru ekki vinalegt stórveldi. Þau eru ránskapítalískt heimsveldi – samtvinnað auðhringum, hervaldi og alþjóðastofnunum sem þjóna hagsmunum vestrænnar yfirstéttar á dýran kostnað heimsbyggðarinnar. Ákvörðun Bandaríkjastjórnar um hækkun tolla á sér rætur í því að Ísland kaus að hlusta á eigin dómgreind og styðja rannsókn Alþjóðadómstólsins á stríðsglæpum Ísraels í Palestínu. Stjórnvöld hafa leyft okkur að viðurkenna að Ísrael stendur mögulega fyrir þjóðarmorði, þó það gerist ekki skýrara – og Bandaríkin svara því með efnahagslegu ofbeldi. Kanada sömuleiðis, og mun fleiri lönd, verða fyrir barðinu vegna þessa. Eru þetta lýðræðisleg samskipti meðal þjóða? Nei. Þetta er ofbeldi og kúgun – heimsvaldastefna í verki: Refsing fyrir að daðra við það að hafna meðsekt. Heimsvaldastefna sem við megum ekki gleyma Þetta er ekkert nýtt. Bandaríkin hafa í áratugi dulbúið alþjóðlega útþenslu sína sem vörn lýðræðis og frelsis, en í reynd hefur sú stefna byggst á hervaldi og árásárstríðum, undirförlum afskiptum og efnahagslegri kúgun – járnhnefi heimsvaldastefnunnar, sem beinst hefur að þjóðum sem neita að lúta yfirráðum Vestursins. Í Íran og Gvatemala steyptu Bandaríkin lýðræðislega kjörnum leiðtogum sem vildu nýta náttúruauðlindir í þágu eigin fólks – ekki bandarískra og breskra stórfyrirtækja. Í Síle, Indónesíu og Brasilíu studdu þau blóðug valdarán gegn vinstristjórnum. Í Indónesíu voru yfir hálf milljón manns myrtir árið 1965 í fjöldamorðum sem Bandaríkin studdu og skipulögðu beint – eins og skjalfest er í The Jakarta Method. Í Vietnam, Kambódíu og Laos myrtu þau milljónir í „stríði gegn kommúnisma“ sem var í raun stríð gegn sjálfstæði og þróun hnattræna suðursins. Í Níkaragva, El Salvador, Grenada, Panama og Haítí studdu þau valdarán, hernaðaryfirráð og fjöldamorð í nafni stöðugleika. Í Írak, Afghanistan, Líbíu og Sýrlandi beittu þau blekkingum, innrásum og loftárásum til að fella ríkisstjórnir og tryggja yfirráð þeirra yfir olíu og Mið-Austurlöndum. Þegar ekki er gripið til vopna, skræla þau þjóðir að innan í gegnum Alþjóðagjaldeyrissjóðinn og Alþjóðabankann, sem skilyrða neyðarlán við niðurskurð, einkavæðingu og aðgengi vestrænna stórfyrirtækja að innviðum, auðlindum og vinnuafli fátækra þjóða. Þau beita dómsvaldinu sem vopni gegn óhlýðnum ríkjum – með refsiaðgerðum, lagalegum hótunum og útilokun frá alþjóðaviðskiptum – sérstaklega gagnvart þeim sem styðja frelsi og tilvistarrétt Palestínufólks, vinna með BRICS eða hafna forræði Bandaríkjanna. Fyrir þeim eru alþjóðalög ekki grundvöllur réttlætis heldur tól sem má afskræma og misnota eftir hentugleika – eins og sést á viðskiptaþvingunum Bandaríkjastjórnar gegn saksóknurum Alþjóðlega sakamáladómstólsins, þegar reynt er að rannsaka stríðsglæpi Bandaríkjamanna í Afganistan og þjóðarmorð Ísraels gegn Palestínu. Við unnum þorskastríðin – með því að halla okkur að mótvægi Þetta er ekki í fyrsta skipti sem Ísland stendur frammi fyrir ofbeldisfullri hegðun stórveldis sem telur sig eiga rétt á að arðræna okkur. Í þorskastríðunum á sjöunda og áttunda áratugnum reyndu Bretar að knýja Ísland til að gefa eftir yfirráð yfir eigin fiskimiðum – með því að senda herskip til verndar breskum togurum, hóta hernaðaraðgerðum og skapa vísvitandi árekstra við íslensk skip. Þarna var barist fyrir fullveldi og sjálfstæði Íslands gegn ágengni stórveldis. En Ísland stóð í lappirnar. Ekki með vopnum, heldur með viljastyrk, samstöðu og með því að halla sér að mótvæginu í alþjóðakerfinu. Sovétríkin stóðu með Íslandi, í orðum og gerðum, og þannig fékk Ísland svigrúm til að verja sína hagsmuni. Sovétríkin keyptu af okkur fisk þegar vesturlönd reyndu að útskúfa okkur fyrir óhlýðnina. Þetta var hluti af utanríkisstefnu Íslands í tvípóla heim - að halda opnum leiðum bæði til austurs og vesturs til að styrkja sjálfstæði og hagsmuni landsins. Þessi dýrmæta lexía hefur verið grafin í burtu í íslenskri þjóðarsál: Að smáþjóðir geta sigrað stórveldi ef þær halda reisn og nýta kraft mótvægis í alþjóðakerfinu. BRICS er nýja mótvægið – og við þurfum að vera þar Í dag eru það ekki Sovétríkin, heldur BRICS+ – Brasilía, Rússland, Indland, Kína, Suður-Afríka og nýir umsækjendur eins og Íran, Argentína og Egyptaland – sem standa fyrir fjölpóla heimi og geta myndað mótvægi. Hugsjón BRICS er að beita sér fyrir heimi byggðum á jafnræði, samvinnu og efnahagslegri þróun án yfirgangs - friðsælli framþróun. Ísland getur – rétt eins og í þorskastríðunum – aukið samskipti og samstarf við þessi ríki, ekki sem undirgefið peð, heldur sem sjálfstæður aðili sem stendur vörð um eigin hagsmuni og þjóðfrelsi. Við höfum gert þetta áður. Við getum gert það aftur. Og í þetta sinn, ekki bara fyrir okkur – heldur fyrir heimsbyggðina alla. Tími fyrir nýja stefnu: Ísland sem virkur þátttakandi í nýjum, fjölpóla heimi Því legg ég til eftirfarandi: Ísland sæki um aðild að BRICS+ – sem mótvægi við vestræn efnahagsbandalög sem skilyrða samstarf við hollustu við heimsvaldastefnu, landránsnýlendur, þjóðarmorð og arðrán. Styðjum opinberlega málsókn Suður-Afríku gegn Ísrael og tölum skýrt fyrir virðingu fyrir alþjóðalögum – líka þegar það fer gegn Bandaríkjunum. Beitum Ísrael efnahagsþvingunum – með því að banna innflutning frá landránsnýlendunni, og eflum viðskipti við Palestínu. Endurskoðum tengslin við NATO og bandarískt hervald. Leggjum grunn að sjálfstæðri, fjölbreyttri utanríkisstefnu sem þjónar velferð heimsins – ekki forréttindum stórvelda. Örlög Íslands eru órjúfanlega samtvinnuð örlögum heimsins. Við erum lítil þjóð í stórum heimi – og ef hann fellur í upplausn, ofbeldi og óstöðugleika, þá föllum við með honum. Þess vegna verðum við að standa með friði, velferð og alþjóðlegu réttlæti. Þetta snýst ekki um hatur. Þetta snýst um frelsi. Við eigum ekki að hata Bandaríkin. En við þurfum að sjá þau eins og þau eru. Þau eru ekki lýðræðispostular – heldur hnignandi heimsveldi sem nær sínu fram með hótunum, refsingum og ofbeldi. Ísland þarf ekki að vera undirlægja stórvelda. Við getum - og verðum - að velja aðra leið. Höfundur er ritari framkvæmdastjórnar Sósíalistaflokksins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Karl Héðinn Kristjánsson Mest lesið Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir Skoðun Drúsar og hörmungarnar í Suwayda Armando Garcia Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Laugarnestangi - til allrar framtíðar Líf Magneudóttir Skoðun Okkar eigin Don Kíkóti Kjartan Jónsson Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun Öryggi geðheilbrigðis Guðrún Karls Helgudóttir Skoðun Rangfærslur um atburðina á Gaza Egill Þ. Einarsson Skoðun Öflugt atvinnulíf í Hafnarfirði Valdimar Víðisson Skoðun Skoðun Skoðun Laugarnestangi - til allrar framtíðar Líf Magneudóttir skrifar Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun Rangfærslur um atburðina á Gaza Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Öryggi geðheilbrigðis Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun Mjóddin og pólitík pírata Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Okkar eigin Don Kíkóti Kjartan Jónsson skrifar Skoðun Sýnum í verki að okkur er ekki sama Anna Sigga Jökuls Ragnheiðardóttir skrifar Skoðun Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Drúsar og hörmungarnar í Suwayda Armando Garcia skrifar Skoðun Hjarta samfélagsins í Þorlákshöfn slær við höfnina Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Marserum fyrir jafnrétti í íþróttum Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar Skoðun Öflugt atvinnulíf í Hafnarfirði Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Persónudýrkun vinstrisins Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavík - barnvæn höfuðborg? Einar Þorsteinsson,Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Magnús og hálfsannleikurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Látum verkin tala fyrir börnin á Gaza Gunnar Axel Axelsson skrifar Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Tvær sögur Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Stærsta kjarabót öryrkja í áratugi Ingjibjörg Isaksen skrifar Skoðun Að bjarga þjóð Jón Baldvin Hannibalsson skrifar Skoðun Háskóli Íslands. Opinn og alþjóðlegur? Styrmir Hallsson,Abdullah Arif skrifar Skoðun Nýtt örorkulífeyriskerfi Inga Sæland skrifar Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir skrifar Skoðun Velferð sem virkar Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Gleðileg ný fiskveiðiáramót …von eða ótti? Arnar Laxdal skrifar Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson skrifar Sjá meira
Nýleg ákvörðun Bandaríkjanna um að leggja 15% toll á íslenskar vörur sýnir okkur ekki eitthvað nýtt eða sérstakt tilvik í samskiptum þjóðanna. Hún minnir okkur einfaldlega á það sem hefur verið staðreynd í áratugi – jafnvel aldir: Bandaríkin eru ekki vinalegt stórveldi. Þau eru ránskapítalískt heimsveldi – samtvinnað auðhringum, hervaldi og alþjóðastofnunum sem þjóna hagsmunum vestrænnar yfirstéttar á dýran kostnað heimsbyggðarinnar. Ákvörðun Bandaríkjastjórnar um hækkun tolla á sér rætur í því að Ísland kaus að hlusta á eigin dómgreind og styðja rannsókn Alþjóðadómstólsins á stríðsglæpum Ísraels í Palestínu. Stjórnvöld hafa leyft okkur að viðurkenna að Ísrael stendur mögulega fyrir þjóðarmorði, þó það gerist ekki skýrara – og Bandaríkin svara því með efnahagslegu ofbeldi. Kanada sömuleiðis, og mun fleiri lönd, verða fyrir barðinu vegna þessa. Eru þetta lýðræðisleg samskipti meðal þjóða? Nei. Þetta er ofbeldi og kúgun – heimsvaldastefna í verki: Refsing fyrir að daðra við það að hafna meðsekt. Heimsvaldastefna sem við megum ekki gleyma Þetta er ekkert nýtt. Bandaríkin hafa í áratugi dulbúið alþjóðlega útþenslu sína sem vörn lýðræðis og frelsis, en í reynd hefur sú stefna byggst á hervaldi og árásárstríðum, undirförlum afskiptum og efnahagslegri kúgun – járnhnefi heimsvaldastefnunnar, sem beinst hefur að þjóðum sem neita að lúta yfirráðum Vestursins. Í Íran og Gvatemala steyptu Bandaríkin lýðræðislega kjörnum leiðtogum sem vildu nýta náttúruauðlindir í þágu eigin fólks – ekki bandarískra og breskra stórfyrirtækja. Í Síle, Indónesíu og Brasilíu studdu þau blóðug valdarán gegn vinstristjórnum. Í Indónesíu voru yfir hálf milljón manns myrtir árið 1965 í fjöldamorðum sem Bandaríkin studdu og skipulögðu beint – eins og skjalfest er í The Jakarta Method. Í Vietnam, Kambódíu og Laos myrtu þau milljónir í „stríði gegn kommúnisma“ sem var í raun stríð gegn sjálfstæði og þróun hnattræna suðursins. Í Níkaragva, El Salvador, Grenada, Panama og Haítí studdu þau valdarán, hernaðaryfirráð og fjöldamorð í nafni stöðugleika. Í Írak, Afghanistan, Líbíu og Sýrlandi beittu þau blekkingum, innrásum og loftárásum til að fella ríkisstjórnir og tryggja yfirráð þeirra yfir olíu og Mið-Austurlöndum. Þegar ekki er gripið til vopna, skræla þau þjóðir að innan í gegnum Alþjóðagjaldeyrissjóðinn og Alþjóðabankann, sem skilyrða neyðarlán við niðurskurð, einkavæðingu og aðgengi vestrænna stórfyrirtækja að innviðum, auðlindum og vinnuafli fátækra þjóða. Þau beita dómsvaldinu sem vopni gegn óhlýðnum ríkjum – með refsiaðgerðum, lagalegum hótunum og útilokun frá alþjóðaviðskiptum – sérstaklega gagnvart þeim sem styðja frelsi og tilvistarrétt Palestínufólks, vinna með BRICS eða hafna forræði Bandaríkjanna. Fyrir þeim eru alþjóðalög ekki grundvöllur réttlætis heldur tól sem má afskræma og misnota eftir hentugleika – eins og sést á viðskiptaþvingunum Bandaríkjastjórnar gegn saksóknurum Alþjóðlega sakamáladómstólsins, þegar reynt er að rannsaka stríðsglæpi Bandaríkjamanna í Afganistan og þjóðarmorð Ísraels gegn Palestínu. Við unnum þorskastríðin – með því að halla okkur að mótvægi Þetta er ekki í fyrsta skipti sem Ísland stendur frammi fyrir ofbeldisfullri hegðun stórveldis sem telur sig eiga rétt á að arðræna okkur. Í þorskastríðunum á sjöunda og áttunda áratugnum reyndu Bretar að knýja Ísland til að gefa eftir yfirráð yfir eigin fiskimiðum – með því að senda herskip til verndar breskum togurum, hóta hernaðaraðgerðum og skapa vísvitandi árekstra við íslensk skip. Þarna var barist fyrir fullveldi og sjálfstæði Íslands gegn ágengni stórveldis. En Ísland stóð í lappirnar. Ekki með vopnum, heldur með viljastyrk, samstöðu og með því að halla sér að mótvæginu í alþjóðakerfinu. Sovétríkin stóðu með Íslandi, í orðum og gerðum, og þannig fékk Ísland svigrúm til að verja sína hagsmuni. Sovétríkin keyptu af okkur fisk þegar vesturlönd reyndu að útskúfa okkur fyrir óhlýðnina. Þetta var hluti af utanríkisstefnu Íslands í tvípóla heim - að halda opnum leiðum bæði til austurs og vesturs til að styrkja sjálfstæði og hagsmuni landsins. Þessi dýrmæta lexía hefur verið grafin í burtu í íslenskri þjóðarsál: Að smáþjóðir geta sigrað stórveldi ef þær halda reisn og nýta kraft mótvægis í alþjóðakerfinu. BRICS er nýja mótvægið – og við þurfum að vera þar Í dag eru það ekki Sovétríkin, heldur BRICS+ – Brasilía, Rússland, Indland, Kína, Suður-Afríka og nýir umsækjendur eins og Íran, Argentína og Egyptaland – sem standa fyrir fjölpóla heimi og geta myndað mótvægi. Hugsjón BRICS er að beita sér fyrir heimi byggðum á jafnræði, samvinnu og efnahagslegri þróun án yfirgangs - friðsælli framþróun. Ísland getur – rétt eins og í þorskastríðunum – aukið samskipti og samstarf við þessi ríki, ekki sem undirgefið peð, heldur sem sjálfstæður aðili sem stendur vörð um eigin hagsmuni og þjóðfrelsi. Við höfum gert þetta áður. Við getum gert það aftur. Og í þetta sinn, ekki bara fyrir okkur – heldur fyrir heimsbyggðina alla. Tími fyrir nýja stefnu: Ísland sem virkur þátttakandi í nýjum, fjölpóla heimi Því legg ég til eftirfarandi: Ísland sæki um aðild að BRICS+ – sem mótvægi við vestræn efnahagsbandalög sem skilyrða samstarf við hollustu við heimsvaldastefnu, landránsnýlendur, þjóðarmorð og arðrán. Styðjum opinberlega málsókn Suður-Afríku gegn Ísrael og tölum skýrt fyrir virðingu fyrir alþjóðalögum – líka þegar það fer gegn Bandaríkjunum. Beitum Ísrael efnahagsþvingunum – með því að banna innflutning frá landránsnýlendunni, og eflum viðskipti við Palestínu. Endurskoðum tengslin við NATO og bandarískt hervald. Leggjum grunn að sjálfstæðri, fjölbreyttri utanríkisstefnu sem þjónar velferð heimsins – ekki forréttindum stórvelda. Örlög Íslands eru órjúfanlega samtvinnuð örlögum heimsins. Við erum lítil þjóð í stórum heimi – og ef hann fellur í upplausn, ofbeldi og óstöðugleika, þá föllum við með honum. Þess vegna verðum við að standa með friði, velferð og alþjóðlegu réttlæti. Þetta snýst ekki um hatur. Þetta snýst um frelsi. Við eigum ekki að hata Bandaríkin. En við þurfum að sjá þau eins og þau eru. Þau eru ekki lýðræðispostular – heldur hnignandi heimsveldi sem nær sínu fram með hótunum, refsingum og ofbeldi. Ísland þarf ekki að vera undirlægja stórvelda. Við getum - og verðum - að velja aðra leið. Höfundur er ritari framkvæmdastjórnar Sósíalistaflokksins.
Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir Skoðun
Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun
Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar
Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson skrifar
Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar
Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir Skoðun
Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun