Hugleiðing um rauð epli og skynjun veruleikans Gauti Páll Jónsson skrifar 1. september 2025 10:00 Í maí á þessu ári rakst ég á mynd af eplum á netinu, eplunum var raðað saman eftir hversu skýr þau voru. Númer eitt var rautt og glansandi, númer tvö litdaufara, síðan svarthvítt og loks rétt svo mótaði fyrir útlínum. Og að lokum ekkert epli. Spurningin sem fylgdi var hversu vel maður sæi epli fyrir sér ef maður lokaði augunum. Ég sá ekkert epli, enda spurningin fáránleg. En ég uppgötvaði þá í framhaldinu, í fyrsta sinn, að annað fólk gæti séð allskonar hluti myndrænt fyrir sér. Meira að segja langflestir. Ég er með öðrum orðum með „afantasíu“, en innan við fimm prósent mannkyns eru sama marki brennd. Hugaraugað er það kallað, sem venjulegt fólk notar til að framkalla myndir í huganum. Fyrst um sinn fannst mér þetta galin tilhugun, að langflest fólk væri fært um að sjá hluti fyrir sér myndrænt. Jú, kannski gæti fólk á sterkum eiturlyfjum séð eitthvað fyrir sér í kollinum? Fólk í geðrofi? En ekki bara venjulegt fólk? Og ég þurfti að koma mér niður á jörðina. Jú, þetta getur fólk. Ég hringdi í ýmsa ættingja. Amma hélt að ég væri að missa það. Hún gat séð fyrir sér bláan bíl eins og ég sagði henni að gera strax eftir eftir að hún svaraði símanum. Bíllinn var meira að segja á ferð. Eftir þessa uppgötvun hugsaði ég, Hvort þetta ástand hafi hamlað mér á einhvern hátt? Og hvernig hefur það hjálpað mér mögulega? Mitt helsta áhugamál er skák og þetta ástand mitt virðist ekki trufla mig þar. Ég get verið nokkuð lunkinn við að reikna talvert fram í tímann. Ég get meira að segja teflt blindskák. Mér skilst á þessum venjulegu skákmönnum (ef þeir eru til) að þeir sjái fyrir sér borðið, allt eða í heild, og leiki einfaldlega mönnunum á borðinu í huganum. Fáránleg tilhugsun finnst mér, hlýtur að vera svindl! En þegar ég tefli blindskák er engin þörf á að loka augunum og engin þörf að sjá neitt - reitir borðsins eru 64 og hafa sín nöfn (a1, c7), og ef ég veit á hvaða reitum mennirnir eru hverju sinni veit ég alveg hvernig staðan er. Ég sé það ekki. Ég bara veit það. Á enskunni er þetta kallað „conseptual thinking” og mig grunar að ég gæti verið ögn glúrinn í þeim fræðum, mögulega því mig vantar algjörlega hið sjónræna. Sama niðurstaða, önnur aðferð! Einnig les ég mikið. En ég uppgötvaði líka að við lestur sér venjulega fólkið jafnvel fyrir sér atburðarrás bókarinnar sem það er að lesa, meðan ég sé bara pappír. Það rifjast upp fyrir mér tímar í menntaskóla og háskóla þar sem spurt var hvernig maður sæi hitt og þetta fyrir sér við lestur fagurbókmennta. Ég hló bara að þessu innra með mér (ég er þó allavega með rödd í huganum…) og velti fyrir mér hvaða voðalega myndmál þetta væri, allt í einu voru allir orðnir svo ljóðrænir. Einnig rifjast upp hugleiðslunámskeið sem ég sótti þar sem fólk var beðið um að segja hvað það sá, á einhverri meintri strönd sem jóginn sagði að við værum stödd á. Til að móðga ekki jógana bullaði ég eitthvað um sandinn og öldurnar sem ég sá vissulega ekki. Ég er ratvís. Ef ég hef heimsótt stað einu sinni get ég valsað þar um án þess að kíkja í símann. Ég hefði giskað á að maður með afantasíu gæti varla verið ratvís, en svo er ekki! Þetta er ruglandi. Því meira sem ég les mig til því minna skil ég. Einnig dreymir mig. En sjaldan, og þegar mig dreymir er það einhver steypa. En sjónræn steypa! Þannig að um leið og ég vakna - þá slokknar á hugarauganu. Ég lærði sagnfræði og hef dálítið velt fyrir mér minni, þá sérstaklega kynslóðaminninu og áhrif trámatískra atburða á líf fólks. Eftir að ég uppgötvaði að fólk getur séð fyrir sér annað fólk og liðna atburði í huganum, þá fannst mér ég skilja betur ýmsar hugmyndir fræðimanna um minnið. Og í leiðinni skildi ég að sumt um minnið á ekki við mig. Ég man hluti og get fært þá í orð, en get ekki endurupplifað þá. Eins og það er nú leiðinlegt, að geta ekki endurupplifað góða hluti, þá finnst mér nú ágætt, að geta ekki endurupplifað slæma huti. Ég hafði því kannski ekki misst af svo miklu í þau 25 ár sem ég lifði án þess að vita að ég hefði ekki „hugaraugað”. En að lokum verð ég að segja að mér finnst samt dálítið leiðinlegt að heyra að venjulegt fólk geti séð fyrir sér í huganum fólkið sem því þykir vænt um. Það get ég ekki. Ég gæti til dæmis aldrei séð mömmu fyrir mér, eða afa minn sem dó fyrir 12 árum og mér þótti svo skemmtilegur. En ég get heyrt röddina hans, og auðvitað skoðað myndir. Myndir af afa, myndir af eplum. Sérð þú eplið? Höfundur er ritstjóri tímaritsins Skákar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann Skoðun Við getum öll bjargað lífi Kristófer Kristófersson Skoðun Opið bréf til innviðaráðherra Eyjólfur Þorkelsson Skoðun Fyrir hvern erum við að byggja? Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson Skoðun Að bjarga þjóð Jón Baldvin Hannibalsson Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson Skoðun Skoðun Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Tvær sögur Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Stærsta kjarabót öryrkja í áratugi Ingjibjörg Isaksen skrifar Skoðun Að bjarga þjóð Jón Baldvin Hannibalsson skrifar Skoðun Háskóli Íslands. Opinn og alþjóðlegur? Styrmir Hallsson,Abdullah Arif skrifar Skoðun Nýtt örorkulífeyriskerfi Inga Sæland skrifar Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir skrifar Skoðun Velferð sem virkar Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Gleðileg ný fiskveiðiáramót …von eða ótti? Arnar Laxdal skrifar Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson skrifar Skoðun Opið bréf til innviðaráðherra Eyjólfur Þorkelsson skrifar Skoðun Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann skrifar Skoðun Áhrif, evran, innviðir, öryggi Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Hugleiðing um rauð epli og skynjun veruleikans Gauti Páll Jónsson skrifar Skoðun Tumi þumall og blaðurmaðurinn Kristján Logason skrifar Skoðun Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Stefnum á að veita 1000 börnum innblástur fyrir framtíðina Dr. Bryony Mathew skrifar Skoðun Samgönguáætlun – skuldbinding, ekki kosningaloforð skrifar Skoðun Menntun til framtíðar Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Við getum öll bjargað lífi Kristófer Kristófersson skrifar Skoðun Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Menntastefna stjórnvalda – ferð án fyrirheits? Sigvaldi Egill Lárusson skrifar Skoðun Fyrir hvern erum við að byggja? Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Beint og milliliðalaust Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Áfengissala: Þrýstingur úr tveimur áttum Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hver vill heyra um eitthvað jákvætt sem er gert í skólunum? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Enn af ferðum Angelu Müller. Eru erlendir ferðamenn afætur? BJarnheiður Hallsdóttir skrifar Skoðun Ég er íslensk – en samt séð sem eitthvað annað Sóley Lóa Smáradóttir skrifar Skoðun Hin yndislega aðlögun Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Sjá meira
Í maí á þessu ári rakst ég á mynd af eplum á netinu, eplunum var raðað saman eftir hversu skýr þau voru. Númer eitt var rautt og glansandi, númer tvö litdaufara, síðan svarthvítt og loks rétt svo mótaði fyrir útlínum. Og að lokum ekkert epli. Spurningin sem fylgdi var hversu vel maður sæi epli fyrir sér ef maður lokaði augunum. Ég sá ekkert epli, enda spurningin fáránleg. En ég uppgötvaði þá í framhaldinu, í fyrsta sinn, að annað fólk gæti séð allskonar hluti myndrænt fyrir sér. Meira að segja langflestir. Ég er með öðrum orðum með „afantasíu“, en innan við fimm prósent mannkyns eru sama marki brennd. Hugaraugað er það kallað, sem venjulegt fólk notar til að framkalla myndir í huganum. Fyrst um sinn fannst mér þetta galin tilhugun, að langflest fólk væri fært um að sjá hluti fyrir sér myndrænt. Jú, kannski gæti fólk á sterkum eiturlyfjum séð eitthvað fyrir sér í kollinum? Fólk í geðrofi? En ekki bara venjulegt fólk? Og ég þurfti að koma mér niður á jörðina. Jú, þetta getur fólk. Ég hringdi í ýmsa ættingja. Amma hélt að ég væri að missa það. Hún gat séð fyrir sér bláan bíl eins og ég sagði henni að gera strax eftir eftir að hún svaraði símanum. Bíllinn var meira að segja á ferð. Eftir þessa uppgötvun hugsaði ég, Hvort þetta ástand hafi hamlað mér á einhvern hátt? Og hvernig hefur það hjálpað mér mögulega? Mitt helsta áhugamál er skák og þetta ástand mitt virðist ekki trufla mig þar. Ég get verið nokkuð lunkinn við að reikna talvert fram í tímann. Ég get meira að segja teflt blindskák. Mér skilst á þessum venjulegu skákmönnum (ef þeir eru til) að þeir sjái fyrir sér borðið, allt eða í heild, og leiki einfaldlega mönnunum á borðinu í huganum. Fáránleg tilhugsun finnst mér, hlýtur að vera svindl! En þegar ég tefli blindskák er engin þörf á að loka augunum og engin þörf að sjá neitt - reitir borðsins eru 64 og hafa sín nöfn (a1, c7), og ef ég veit á hvaða reitum mennirnir eru hverju sinni veit ég alveg hvernig staðan er. Ég sé það ekki. Ég bara veit það. Á enskunni er þetta kallað „conseptual thinking” og mig grunar að ég gæti verið ögn glúrinn í þeim fræðum, mögulega því mig vantar algjörlega hið sjónræna. Sama niðurstaða, önnur aðferð! Einnig les ég mikið. En ég uppgötvaði líka að við lestur sér venjulega fólkið jafnvel fyrir sér atburðarrás bókarinnar sem það er að lesa, meðan ég sé bara pappír. Það rifjast upp fyrir mér tímar í menntaskóla og háskóla þar sem spurt var hvernig maður sæi hitt og þetta fyrir sér við lestur fagurbókmennta. Ég hló bara að þessu innra með mér (ég er þó allavega með rödd í huganum…) og velti fyrir mér hvaða voðalega myndmál þetta væri, allt í einu voru allir orðnir svo ljóðrænir. Einnig rifjast upp hugleiðslunámskeið sem ég sótti þar sem fólk var beðið um að segja hvað það sá, á einhverri meintri strönd sem jóginn sagði að við værum stödd á. Til að móðga ekki jógana bullaði ég eitthvað um sandinn og öldurnar sem ég sá vissulega ekki. Ég er ratvís. Ef ég hef heimsótt stað einu sinni get ég valsað þar um án þess að kíkja í símann. Ég hefði giskað á að maður með afantasíu gæti varla verið ratvís, en svo er ekki! Þetta er ruglandi. Því meira sem ég les mig til því minna skil ég. Einnig dreymir mig. En sjaldan, og þegar mig dreymir er það einhver steypa. En sjónræn steypa! Þannig að um leið og ég vakna - þá slokknar á hugarauganu. Ég lærði sagnfræði og hef dálítið velt fyrir mér minni, þá sérstaklega kynslóðaminninu og áhrif trámatískra atburða á líf fólks. Eftir að ég uppgötvaði að fólk getur séð fyrir sér annað fólk og liðna atburði í huganum, þá fannst mér ég skilja betur ýmsar hugmyndir fræðimanna um minnið. Og í leiðinni skildi ég að sumt um minnið á ekki við mig. Ég man hluti og get fært þá í orð, en get ekki endurupplifað þá. Eins og það er nú leiðinlegt, að geta ekki endurupplifað góða hluti, þá finnst mér nú ágætt, að geta ekki endurupplifað slæma huti. Ég hafði því kannski ekki misst af svo miklu í þau 25 ár sem ég lifði án þess að vita að ég hefði ekki „hugaraugað”. En að lokum verð ég að segja að mér finnst samt dálítið leiðinlegt að heyra að venjulegt fólk geti séð fyrir sér í huganum fólkið sem því þykir vænt um. Það get ég ekki. Ég gæti til dæmis aldrei séð mömmu fyrir mér, eða afa minn sem dó fyrir 12 árum og mér þótti svo skemmtilegur. En ég get heyrt röddina hans, og auðvitað skoðað myndir. Myndir af afa, myndir af eplum. Sérð þú eplið? Höfundur er ritstjóri tímaritsins Skákar.
Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson Skoðun
Skoðun Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar
Skoðun Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson skrifar
Skoðun Hver vill heyra um eitthvað jákvætt sem er gert í skólunum? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Enn af ferðum Angelu Müller. Eru erlendir ferðamenn afætur? BJarnheiður Hallsdóttir skrifar
Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson Skoðun