Hugleiðing um rauð epli og skynjun veruleikans Gauti Páll Jónsson skrifar 1. september 2025 10:00 Í maí á þessu ári rakst ég á mynd af eplum á netinu, eplunum var raðað saman eftir hversu skýr þau voru. Númer eitt var rautt og glansandi, númer tvö litdaufara, síðan svarthvítt og loks rétt svo mótaði fyrir útlínum. Og að lokum ekkert epli. Spurningin sem fylgdi var hversu vel maður sæi epli fyrir sér ef maður lokaði augunum. Ég sá ekkert epli, enda spurningin fáránleg. En ég uppgötvaði þá í framhaldinu, í fyrsta sinn, að annað fólk gæti séð allskonar hluti myndrænt fyrir sér. Meira að segja langflestir. Ég er með öðrum orðum með „afantasíu“, en innan við fimm prósent mannkyns eru sama marki brennd. Hugaraugað er það kallað, sem venjulegt fólk notar til að framkalla myndir í huganum. Fyrst um sinn fannst mér þetta galin tilhugun, að langflest fólk væri fært um að sjá hluti fyrir sér myndrænt. Jú, kannski gæti fólk á sterkum eiturlyfjum séð eitthvað fyrir sér í kollinum? Fólk í geðrofi? En ekki bara venjulegt fólk? Og ég þurfti að koma mér niður á jörðina. Jú, þetta getur fólk. Ég hringdi í ýmsa ættingja. Amma hélt að ég væri að missa það. Hún gat séð fyrir sér bláan bíl eins og ég sagði henni að gera strax eftir eftir að hún svaraði símanum. Bíllinn var meira að segja á ferð. Eftir þessa uppgötvun hugsaði ég, Hvort þetta ástand hafi hamlað mér á einhvern hátt? Og hvernig hefur það hjálpað mér mögulega? Mitt helsta áhugamál er skák og þetta ástand mitt virðist ekki trufla mig þar. Ég get verið nokkuð lunkinn við að reikna talvert fram í tímann. Ég get meira að segja teflt blindskák. Mér skilst á þessum venjulegu skákmönnum (ef þeir eru til) að þeir sjái fyrir sér borðið, allt eða í heild, og leiki einfaldlega mönnunum á borðinu í huganum. Fáránleg tilhugsun finnst mér, hlýtur að vera svindl! En þegar ég tefli blindskák er engin þörf á að loka augunum og engin þörf að sjá neitt - reitir borðsins eru 64 og hafa sín nöfn (a1, c7), og ef ég veit á hvaða reitum mennirnir eru hverju sinni veit ég alveg hvernig staðan er. Ég sé það ekki. Ég bara veit það. Á enskunni er þetta kallað „conseptual thinking” og mig grunar að ég gæti verið ögn glúrinn í þeim fræðum, mögulega því mig vantar algjörlega hið sjónræna. Sama niðurstaða, önnur aðferð! Einnig les ég mikið. En ég uppgötvaði líka að við lestur sér venjulega fólkið jafnvel fyrir sér atburðarrás bókarinnar sem það er að lesa, meðan ég sé bara pappír. Það rifjast upp fyrir mér tímar í menntaskóla og háskóla þar sem spurt var hvernig maður sæi hitt og þetta fyrir sér við lestur fagurbókmennta. Ég hló bara að þessu innra með mér (ég er þó allavega með rödd í huganum…) og velti fyrir mér hvaða voðalega myndmál þetta væri, allt í einu voru allir orðnir svo ljóðrænir. Einnig rifjast upp hugleiðslunámskeið sem ég sótti þar sem fólk var beðið um að segja hvað það sá, á einhverri meintri strönd sem jóginn sagði að við værum stödd á. Til að móðga ekki jógana bullaði ég eitthvað um sandinn og öldurnar sem ég sá vissulega ekki. Ég er ratvís. Ef ég hef heimsótt stað einu sinni get ég valsað þar um án þess að kíkja í símann. Ég hefði giskað á að maður með afantasíu gæti varla verið ratvís, en svo er ekki! Þetta er ruglandi. Því meira sem ég les mig til því minna skil ég. Einnig dreymir mig. En sjaldan, og þegar mig dreymir er það einhver steypa. En sjónræn steypa! Þannig að um leið og ég vakna - þá slokknar á hugarauganu. Ég lærði sagnfræði og hef dálítið velt fyrir mér minni, þá sérstaklega kynslóðaminninu og áhrif trámatískra atburða á líf fólks. Eftir að ég uppgötvaði að fólk getur séð fyrir sér annað fólk og liðna atburði í huganum, þá fannst mér ég skilja betur ýmsar hugmyndir fræðimanna um minnið. Og í leiðinni skildi ég að sumt um minnið á ekki við mig. Ég man hluti og get fært þá í orð, en get ekki endurupplifað þá. Eins og það er nú leiðinlegt, að geta ekki endurupplifað góða hluti, þá finnst mér nú ágætt, að geta ekki endurupplifað slæma huti. Ég hafði því kannski ekki misst af svo miklu í þau 25 ár sem ég lifði án þess að vita að ég hefði ekki „hugaraugað”. En að lokum verð ég að segja að mér finnst samt dálítið leiðinlegt að heyra að venjulegt fólk geti séð fyrir sér í huganum fólkið sem því þykir vænt um. Það get ég ekki. Ég gæti til dæmis aldrei séð mömmu fyrir mér, eða afa minn sem dó fyrir 12 árum og mér þótti svo skemmtilegur. En ég get heyrt röddina hans, og auðvitað skoðað myndir. Myndir af afa, myndir af eplum. Sérð þú eplið? Höfundur er ritstjóri tímaritsins Skákar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Manneklan er víða Brynhildur Bolladóttir Skoðun Hækka launin þín þegar fasteignamatið á íbúðinni þinni hækkar? Daði Freyr Ólafsson Skoðun Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun Þegar sannleikurinn verður fórnarlamb Davíð Bergmann Skoðun Hvað mun Pútín gera næst með því að ögra samstöðu NATO?: Rússnesk innrás í lofthelgi NATO og hlutverk Íslands í öryggi bandalagsins Jun Þór Morikawa Skoðun Velkomin til Helvítis Guðný Gústafsdóttir Skoðun Hafrannsóknastofnun leggur til 95 prósent samdrátt í sjókvíaeldi á laxi Jón Kaldal Skoðun Réttnefni: Viðbragð við upplýsingaóreiðu Jón Þór Sigurðsson Skoðun Suður-Íslendinga sögurnar Hans Birgisson Skoðun Launamunur kynjanna eykst – Hvar liggur ábyrgðin? Kolbrún Halldórsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hættulegustu tækin í umferðinni Eva Hauksdóttir skrifar Skoðun Hvað myndi Sesselja segja? Hallbjörn V. Fríðhólm skrifar Skoðun Vaxtastefna Seðlabankans – á kostnað launafólks Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Suður-Íslendinga sögurnar Hans Birgisson skrifar Skoðun Íhlutun Bandaríkjanna í Venesúela: Auðlindaránið í heimsvaldastefnunni og hræsnin í „stríðinu gegn fíkniefnum“ Sæþór Benjamín Randalsson skrifar Skoðun Stöndum vörð um tónlistarmenntun barna og ungmenna – opið bréf til borgarstjóra Sigrún Grendal skrifar Skoðun Hafrannsóknastofnun leggur til 95 prósent samdrátt í sjókvíaeldi á laxi Jón Kaldal skrifar Skoðun Velkomin til Helvítis Guðný Gústafsdóttir skrifar Skoðun Olíuleit við Ísland? Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Hækka launin þín þegar fasteignamatið á íbúðinni þinni hækkar? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Hvað mun Pútín gera næst með því að ögra samstöðu NATO?: Rússnesk innrás í lofthelgi NATO og hlutverk Íslands í öryggi bandalagsins Jun Þór Morikawa skrifar Skoðun Manneklan er víða Brynhildur Bolladóttir skrifar Skoðun Sótt að hagsmunum atvinnulausra Steinar Harðarson skrifar Skoðun Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson skrifar Skoðun Launamunur kynjanna eykst – Hvar liggur ábyrgðin? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Þegar sannleikurinn verður fórnarlamb Davíð Bergmann skrifar Skoðun Gefum íslensku séns – að tala íslensku við alla Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Réttnefni: Viðbragð við upplýsingaóreiðu Jón Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Farsæl framfaraskref á Sólheimum Sigurjón Örn Þórsson skrifar Skoðun Austurland – þrælanýlenda Íslands Björn Ármann Ólafsson skrifar Skoðun Gervigreindin stöðluð - öryggisins vegna Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Frelsi, framtíð og vistvænar samgöngur: Hvers vegna Ísland þarf að hugsa stærra Sigurborg Ósk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Atvinnustefna er alvöru mál Jóhannes Þór Skúlason skrifar Skoðun 1984 og Hunger Games á sama sviðinu Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Mikilvægi aukinnar verndunar hafsvæða og leiðrétting Hrönn Egilsdóttir skrifar Skoðun Betri leið til einföldunar regluverks Pétur Halldórsson skrifar Skoðun Af Millet-úlpum og öldrunarmálum Þröstur V. Söring skrifar Skoðun Charlie og sjúkleikaverksmiðjan Guðjón Eggert Agnarsson skrifar Skoðun Nú þarf bæði sleggju og vélsög Trausti Hjálmarsson,Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Nútímaviðskipti og lögin sem gleymdist að uppfæra Fróði Steingrímsson skrifar Sjá meira
Í maí á þessu ári rakst ég á mynd af eplum á netinu, eplunum var raðað saman eftir hversu skýr þau voru. Númer eitt var rautt og glansandi, númer tvö litdaufara, síðan svarthvítt og loks rétt svo mótaði fyrir útlínum. Og að lokum ekkert epli. Spurningin sem fylgdi var hversu vel maður sæi epli fyrir sér ef maður lokaði augunum. Ég sá ekkert epli, enda spurningin fáránleg. En ég uppgötvaði þá í framhaldinu, í fyrsta sinn, að annað fólk gæti séð allskonar hluti myndrænt fyrir sér. Meira að segja langflestir. Ég er með öðrum orðum með „afantasíu“, en innan við fimm prósent mannkyns eru sama marki brennd. Hugaraugað er það kallað, sem venjulegt fólk notar til að framkalla myndir í huganum. Fyrst um sinn fannst mér þetta galin tilhugun, að langflest fólk væri fært um að sjá hluti fyrir sér myndrænt. Jú, kannski gæti fólk á sterkum eiturlyfjum séð eitthvað fyrir sér í kollinum? Fólk í geðrofi? En ekki bara venjulegt fólk? Og ég þurfti að koma mér niður á jörðina. Jú, þetta getur fólk. Ég hringdi í ýmsa ættingja. Amma hélt að ég væri að missa það. Hún gat séð fyrir sér bláan bíl eins og ég sagði henni að gera strax eftir eftir að hún svaraði símanum. Bíllinn var meira að segja á ferð. Eftir þessa uppgötvun hugsaði ég, Hvort þetta ástand hafi hamlað mér á einhvern hátt? Og hvernig hefur það hjálpað mér mögulega? Mitt helsta áhugamál er skák og þetta ástand mitt virðist ekki trufla mig þar. Ég get verið nokkuð lunkinn við að reikna talvert fram í tímann. Ég get meira að segja teflt blindskák. Mér skilst á þessum venjulegu skákmönnum (ef þeir eru til) að þeir sjái fyrir sér borðið, allt eða í heild, og leiki einfaldlega mönnunum á borðinu í huganum. Fáránleg tilhugsun finnst mér, hlýtur að vera svindl! En þegar ég tefli blindskák er engin þörf á að loka augunum og engin þörf að sjá neitt - reitir borðsins eru 64 og hafa sín nöfn (a1, c7), og ef ég veit á hvaða reitum mennirnir eru hverju sinni veit ég alveg hvernig staðan er. Ég sé það ekki. Ég bara veit það. Á enskunni er þetta kallað „conseptual thinking” og mig grunar að ég gæti verið ögn glúrinn í þeim fræðum, mögulega því mig vantar algjörlega hið sjónræna. Sama niðurstaða, önnur aðferð! Einnig les ég mikið. En ég uppgötvaði líka að við lestur sér venjulega fólkið jafnvel fyrir sér atburðarrás bókarinnar sem það er að lesa, meðan ég sé bara pappír. Það rifjast upp fyrir mér tímar í menntaskóla og háskóla þar sem spurt var hvernig maður sæi hitt og þetta fyrir sér við lestur fagurbókmennta. Ég hló bara að þessu innra með mér (ég er þó allavega með rödd í huganum…) og velti fyrir mér hvaða voðalega myndmál þetta væri, allt í einu voru allir orðnir svo ljóðrænir. Einnig rifjast upp hugleiðslunámskeið sem ég sótti þar sem fólk var beðið um að segja hvað það sá, á einhverri meintri strönd sem jóginn sagði að við værum stödd á. Til að móðga ekki jógana bullaði ég eitthvað um sandinn og öldurnar sem ég sá vissulega ekki. Ég er ratvís. Ef ég hef heimsótt stað einu sinni get ég valsað þar um án þess að kíkja í símann. Ég hefði giskað á að maður með afantasíu gæti varla verið ratvís, en svo er ekki! Þetta er ruglandi. Því meira sem ég les mig til því minna skil ég. Einnig dreymir mig. En sjaldan, og þegar mig dreymir er það einhver steypa. En sjónræn steypa! Þannig að um leið og ég vakna - þá slokknar á hugarauganu. Ég lærði sagnfræði og hef dálítið velt fyrir mér minni, þá sérstaklega kynslóðaminninu og áhrif trámatískra atburða á líf fólks. Eftir að ég uppgötvaði að fólk getur séð fyrir sér annað fólk og liðna atburði í huganum, þá fannst mér ég skilja betur ýmsar hugmyndir fræðimanna um minnið. Og í leiðinni skildi ég að sumt um minnið á ekki við mig. Ég man hluti og get fært þá í orð, en get ekki endurupplifað þá. Eins og það er nú leiðinlegt, að geta ekki endurupplifað góða hluti, þá finnst mér nú ágætt, að geta ekki endurupplifað slæma huti. Ég hafði því kannski ekki misst af svo miklu í þau 25 ár sem ég lifði án þess að vita að ég hefði ekki „hugaraugað”. En að lokum verð ég að segja að mér finnst samt dálítið leiðinlegt að heyra að venjulegt fólk geti séð fyrir sér í huganum fólkið sem því þykir vænt um. Það get ég ekki. Ég gæti til dæmis aldrei séð mömmu fyrir mér, eða afa minn sem dó fyrir 12 árum og mér þótti svo skemmtilegur. En ég get heyrt röddina hans, og auðvitað skoðað myndir. Myndir af afa, myndir af eplum. Sérð þú eplið? Höfundur er ritstjóri tímaritsins Skákar.
Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun
Hvað mun Pútín gera næst með því að ögra samstöðu NATO?: Rússnesk innrás í lofthelgi NATO og hlutverk Íslands í öryggi bandalagsins Jun Þór Morikawa Skoðun
Skoðun Íhlutun Bandaríkjanna í Venesúela: Auðlindaránið í heimsvaldastefnunni og hræsnin í „stríðinu gegn fíkniefnum“ Sæþór Benjamín Randalsson skrifar
Skoðun Stöndum vörð um tónlistarmenntun barna og ungmenna – opið bréf til borgarstjóra Sigrún Grendal skrifar
Skoðun Hafrannsóknastofnun leggur til 95 prósent samdrátt í sjókvíaeldi á laxi Jón Kaldal skrifar
Skoðun Hvað mun Pútín gera næst með því að ögra samstöðu NATO?: Rússnesk innrás í lofthelgi NATO og hlutverk Íslands í öryggi bandalagsins Jun Þór Morikawa skrifar
Skoðun Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson skrifar
Skoðun Gervigreindin stöðluð - öryggisins vegna Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar
Skoðun Frelsi, framtíð og vistvænar samgöngur: Hvers vegna Ísland þarf að hugsa stærra Sigurborg Ósk Haraldsdóttir skrifar
Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun
Hvað mun Pútín gera næst með því að ögra samstöðu NATO?: Rússnesk innrás í lofthelgi NATO og hlutverk Íslands í öryggi bandalagsins Jun Þór Morikawa Skoðun