Öryrkjar í hlutastarfi oft tekjuhærri en fólk í fullu starfi Sólrún Dögg Jósefsdóttir skrifar 4. september 2025 19:04 Nýtt örorkulífeyriskerfi tók gildi í vikunni. Vísir/Sigurjón Með nýju örorkulífeyriskerfi gætu ráðstöfunartekjur einstaklinga á hlutaörorku í mörgum tilfellum orðið hærri en hjá einstaklingi í fullu starfi á sömu launum. Læknir segir ljóst að ef frumvörp um greiðslur TR til örorkulífeyrisþega nái fram að ganga verði heildartekjur öryrkja hærri en laun einstaklinga í fullu starfi. Nýtt örorkulífeyriskerfi tók gildi þann 1. september. Breytingarnar eru þær stærstu sem gerðar hafa verið á kerfinu í áratugi og fela meðal annars í sér hækkun lífeyris og betri möguleika öryrkja til þátttöku á vinnumarkaði. Tekjuhærri en kollegi í fullu starfi Þá hefur frítekjumark þeirra sem eru á hlutaörorku hækkað í 350 þúsund krónur en tekjur umfram frítekjumark skerða lífeyri frá Tryggingastofnun ríkisins um 45 prósent. Oddur Ingimarsson læknir vekur athygli á þessu í grein í nýjasta tölublaði Læknablaðsins sem fjallar meðal annars um fjárhagslega hvata öryrkja til atvinnuþátttöku. Þar ber hann saman tekjur öryrkja og hlutaöryrkja við tekjur einstaklinga í fullu starfi, út frá hinu nýja kerfi. Séu öryrkjar með lágmarkstryggingu í lífeyrissjóði eru ráðstöfunartekjur öryrkja í hlutastarfi oft hærri en einstaklings í fullu starfi. Sjá einnig: Þrjátíu þúsund fengu hærri lífeyri í dag en síðustu mánaðamót Fram kemur í grein Odds að heildartekjur öryrkja með tekjur frá lífeyrissjóði eigi almennt ekki að vera hærri en atvinnutekjur fyrir örorku. Tekjur og tryggingarhlutfall geti þó vegna flókinnar löggjafar hækkað eftir því sem viðkomandi er lengur á örorku. LÆKNABLAÐIÐ Oddur tekur dæmi um vinnustað þar sem allir starfsmenn eru með 600 þúsund krónur í laun. Starfsmaður á vinnustaðnum verður veikur, endurhæfing ber ekki árangur viðkomandi og fer á 60 prósent hlutaörorku og í 40 prósent starf. Samkvæmt útreikningum Odds verði viðkomandi þá með hæstu ráðstöfunartekjurnar á vinnustaðnum, allt að 33 prósent hærri laun en einstaklingur í fullu starfi eftir því hvernig löggjöfin þróast. „Skilar þó töluvert minna vinnuframlagi í 40% vinnu en aðrir á vinnustaðnum. Aðrir starfsmenn eru eflaust ánægðir með að viðkomandi kom til baka í hlutavinnu en finnst ekki sanngjarnt að þeir séu með lægri ráðstöfunartekjur en sá sem er á hlutaörorku,“ segir í greininni. Í nærri öllum tilvikum, sem sjást í töflunni að ofan, er einstaklingur á örorku í hlutastarfi sem hefur unnið sér inn lágmarkstryggingu í lífeyrissjóði, launahærri en einstaklingur í fullu starfi. Leggur til lækkun lágmarkstryggingar Oddur bendir á að það sé áskorun að hanna örorkulífeyriskerfi sem tryggi grunnframfærslu en í leið hvata til atvinnuþátttöku. Jafnframt þurfi kerfið að vera réttlátt gagnvart þeim sem vinna og fjármagna það. „Áhrif hlutaörorku á algengi örorku á eftir að koma í ljós en vonandi minnkar hlutaörorka algengi fullrar örorku frekar en að verða aðallega viðbót við kerfið eins og hætta er á,“ segir í greininni. Alþingi eigi eftir að útkljá frumvarp sem bannar lífeyrissjóðum að skerða lífeyri á grundvelli greiðslna frá TR og frumvarp sem tryggi að greiðslur TR hækki á hverju ári um hvort sem hærra er, verðbólga eða launavísitala. Nái frumvörpin fram að ganga sé ljóst algengara verði að heildartekjur vegna örorku verði hærri en laun, sem þýðir að ekki verði fjárhagslegur hvati hjá mörgum til að ná árangri í endurhæfingu. Þá sé hætta á að endurhæfing dragist á langinn með tilheyrandi byrði fyrir kerfið. Verði ekki brugðist við sé hætta á að lífeyrisþegum haldi áfram að fjölga. Á árunum 2014 til 2024 fjölgaði einstaklingum á örorku- eða endurhæfingarlífeyri um fjórðung, eða úr 10,3% í 12,9%. Oddur segir nauðsynlegt að fjárhagslegir hvatar þurfi að vera réttir til að minnka líkur á örorku. „Liggur beinast við að draga til baka hækkun á lágmarkstryggingu lífeyrissjóðs úr 56% í 72% svo það stuðli ekki að aukinni örorku til framtíðar. Einnig þarf að breyta skerðingarhlutföllum lífeyris þannig að tryggt sé að ráðstöfunartekjur séu hærri hjá einstaklingi ef hann fer aftur í fulla vinnu miðað við að fara á örorku.“ Tryggingar Heilbrigðismál Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Vinnumarkaður Tekjur Kjaramál Félagsmál Mest lesið Bein útsending: Konur streyma á Arnarhól Innlent Meinað að taka þátt þar sem hún þurfti að hafa barnið með sér Innlent Nýtt fíkniefni læðist inn á íslenskan markað Innlent Sættir sig ekki við sýknu tálbeitunnar Innlent Blöskrar „vælið“ vegna Norðuráls Innlent Rýnt í stöðuna í Úkraínu: Trump stendur loks við stóru orðin Erlent Allt að áttatíu þúsund mæti í miðbæinn og götulokanir í gildi Innlent Vara við vafasömum Excel-skjölum í umferð „bókstaflega út um allt“ Innlent Hóf störf of snemma eftir kvörtun vegna heimilisofbeldis Innlent Íslendingar meðal sakborninga en enginn í varðhaldi Innlent Fleiri fréttir Stuttur fundur og hittast næst á mánudag Kvennaverkfall og lánabreytingar hjá Landsbanka Nýtt fíkniefni læðist inn á íslenskan markað Hóf störf of snemma eftir kvörtun vegna heimilisofbeldis Vara við vafasömum Excel-skjölum í umferð „bókstaflega út um allt“ Meinað að taka þátt þar sem hún þurfti að hafa barnið með sér Vill fund vegna „alvarlegrar stöðu“ á lánamarkaði Þingnefnd ræðir stöðuna á Grundartanga: „Þetta er bara óljóst“ Sjálfstæðismenn stefna á leiðtogaprófkjör í borginni Íslendingar meðal sakborninga en enginn í varðhaldi Bein útsending: Konur streyma á Arnarhól Blöskrar „vælið“ vegna Norðuráls Neita öllum ásökunum um samráð Leggja til breytingar við Reykjavíkurflugvöll eftir að lá við árekstri kennsluvéla Sættir sig ekki við sýknu tálbeitunnar Heimilar umferð um Vonarskarð Sennilegt að ástand Þingvallavegar hafi haft áhrif á aðdraganda banaslyss Miðla sögu jafnréttisbaráttunnar á Íslandi til útlanda Bein útsending: Nútíma kvennabarátta – Staða kvenna af erlendum uppruna á vinnumarkaði Dóra Björt stefnir á formanninn Þjóðin klofin í afstöðu til þess hvort jafnrétti kynjanna hafi verið náð Bein útsending: Umhverfismat vegna Sundabrautar kynnt Varnar- og öryggisstefna fyrir Ísland: Áhersla á Norðurslóðir, NATO og samstarf við Bandaríkin Allt að áttatíu þúsund mæti í miðbæinn og götulokanir í gildi Flugumferðarstjórar aflýsa vinnustöðvunum á morgun og laugardag Lofar látum og vísar gagnrýni Samtaka atvinnulífsins á bug „Fyrst og fremst erum við að biðja um að fá að vera skráð í okkar hús“ Þriggja ára fangelsi eftir flug frá Berlín Fann aldagamlan mun, brást hárrétt við og langar að gerast fornleifafræðingur Brunaði austur til að finna litla frænda Sjá meira
Nýtt örorkulífeyriskerfi tók gildi þann 1. september. Breytingarnar eru þær stærstu sem gerðar hafa verið á kerfinu í áratugi og fela meðal annars í sér hækkun lífeyris og betri möguleika öryrkja til þátttöku á vinnumarkaði. Tekjuhærri en kollegi í fullu starfi Þá hefur frítekjumark þeirra sem eru á hlutaörorku hækkað í 350 þúsund krónur en tekjur umfram frítekjumark skerða lífeyri frá Tryggingastofnun ríkisins um 45 prósent. Oddur Ingimarsson læknir vekur athygli á þessu í grein í nýjasta tölublaði Læknablaðsins sem fjallar meðal annars um fjárhagslega hvata öryrkja til atvinnuþátttöku. Þar ber hann saman tekjur öryrkja og hlutaöryrkja við tekjur einstaklinga í fullu starfi, út frá hinu nýja kerfi. Séu öryrkjar með lágmarkstryggingu í lífeyrissjóði eru ráðstöfunartekjur öryrkja í hlutastarfi oft hærri en einstaklings í fullu starfi. Sjá einnig: Þrjátíu þúsund fengu hærri lífeyri í dag en síðustu mánaðamót Fram kemur í grein Odds að heildartekjur öryrkja með tekjur frá lífeyrissjóði eigi almennt ekki að vera hærri en atvinnutekjur fyrir örorku. Tekjur og tryggingarhlutfall geti þó vegna flókinnar löggjafar hækkað eftir því sem viðkomandi er lengur á örorku. LÆKNABLAÐIÐ Oddur tekur dæmi um vinnustað þar sem allir starfsmenn eru með 600 þúsund krónur í laun. Starfsmaður á vinnustaðnum verður veikur, endurhæfing ber ekki árangur viðkomandi og fer á 60 prósent hlutaörorku og í 40 prósent starf. Samkvæmt útreikningum Odds verði viðkomandi þá með hæstu ráðstöfunartekjurnar á vinnustaðnum, allt að 33 prósent hærri laun en einstaklingur í fullu starfi eftir því hvernig löggjöfin þróast. „Skilar þó töluvert minna vinnuframlagi í 40% vinnu en aðrir á vinnustaðnum. Aðrir starfsmenn eru eflaust ánægðir með að viðkomandi kom til baka í hlutavinnu en finnst ekki sanngjarnt að þeir séu með lægri ráðstöfunartekjur en sá sem er á hlutaörorku,“ segir í greininni. Í nærri öllum tilvikum, sem sjást í töflunni að ofan, er einstaklingur á örorku í hlutastarfi sem hefur unnið sér inn lágmarkstryggingu í lífeyrissjóði, launahærri en einstaklingur í fullu starfi. Leggur til lækkun lágmarkstryggingar Oddur bendir á að það sé áskorun að hanna örorkulífeyriskerfi sem tryggi grunnframfærslu en í leið hvata til atvinnuþátttöku. Jafnframt þurfi kerfið að vera réttlátt gagnvart þeim sem vinna og fjármagna það. „Áhrif hlutaörorku á algengi örorku á eftir að koma í ljós en vonandi minnkar hlutaörorka algengi fullrar örorku frekar en að verða aðallega viðbót við kerfið eins og hætta er á,“ segir í greininni. Alþingi eigi eftir að útkljá frumvarp sem bannar lífeyrissjóðum að skerða lífeyri á grundvelli greiðslna frá TR og frumvarp sem tryggi að greiðslur TR hækki á hverju ári um hvort sem hærra er, verðbólga eða launavísitala. Nái frumvörpin fram að ganga sé ljóst algengara verði að heildartekjur vegna örorku verði hærri en laun, sem þýðir að ekki verði fjárhagslegur hvati hjá mörgum til að ná árangri í endurhæfingu. Þá sé hætta á að endurhæfing dragist á langinn með tilheyrandi byrði fyrir kerfið. Verði ekki brugðist við sé hætta á að lífeyrisþegum haldi áfram að fjölga. Á árunum 2014 til 2024 fjölgaði einstaklingum á örorku- eða endurhæfingarlífeyri um fjórðung, eða úr 10,3% í 12,9%. Oddur segir nauðsynlegt að fjárhagslegir hvatar þurfi að vera réttir til að minnka líkur á örorku. „Liggur beinast við að draga til baka hækkun á lágmarkstryggingu lífeyrissjóðs úr 56% í 72% svo það stuðli ekki að aukinni örorku til framtíðar. Einnig þarf að breyta skerðingarhlutföllum lífeyris þannig að tryggt sé að ráðstöfunartekjur séu hærri hjá einstaklingi ef hann fer aftur í fulla vinnu miðað við að fara á örorku.“
Tryggingar Heilbrigðismál Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Vinnumarkaður Tekjur Kjaramál Félagsmál Mest lesið Bein útsending: Konur streyma á Arnarhól Innlent Meinað að taka þátt þar sem hún þurfti að hafa barnið með sér Innlent Nýtt fíkniefni læðist inn á íslenskan markað Innlent Sættir sig ekki við sýknu tálbeitunnar Innlent Blöskrar „vælið“ vegna Norðuráls Innlent Rýnt í stöðuna í Úkraínu: Trump stendur loks við stóru orðin Erlent Allt að áttatíu þúsund mæti í miðbæinn og götulokanir í gildi Innlent Vara við vafasömum Excel-skjölum í umferð „bókstaflega út um allt“ Innlent Hóf störf of snemma eftir kvörtun vegna heimilisofbeldis Innlent Íslendingar meðal sakborninga en enginn í varðhaldi Innlent Fleiri fréttir Stuttur fundur og hittast næst á mánudag Kvennaverkfall og lánabreytingar hjá Landsbanka Nýtt fíkniefni læðist inn á íslenskan markað Hóf störf of snemma eftir kvörtun vegna heimilisofbeldis Vara við vafasömum Excel-skjölum í umferð „bókstaflega út um allt“ Meinað að taka þátt þar sem hún þurfti að hafa barnið með sér Vill fund vegna „alvarlegrar stöðu“ á lánamarkaði Þingnefnd ræðir stöðuna á Grundartanga: „Þetta er bara óljóst“ Sjálfstæðismenn stefna á leiðtogaprófkjör í borginni Íslendingar meðal sakborninga en enginn í varðhaldi Bein útsending: Konur streyma á Arnarhól Blöskrar „vælið“ vegna Norðuráls Neita öllum ásökunum um samráð Leggja til breytingar við Reykjavíkurflugvöll eftir að lá við árekstri kennsluvéla Sættir sig ekki við sýknu tálbeitunnar Heimilar umferð um Vonarskarð Sennilegt að ástand Þingvallavegar hafi haft áhrif á aðdraganda banaslyss Miðla sögu jafnréttisbaráttunnar á Íslandi til útlanda Bein útsending: Nútíma kvennabarátta – Staða kvenna af erlendum uppruna á vinnumarkaði Dóra Björt stefnir á formanninn Þjóðin klofin í afstöðu til þess hvort jafnrétti kynjanna hafi verið náð Bein útsending: Umhverfismat vegna Sundabrautar kynnt Varnar- og öryggisstefna fyrir Ísland: Áhersla á Norðurslóðir, NATO og samstarf við Bandaríkin Allt að áttatíu þúsund mæti í miðbæinn og götulokanir í gildi Flugumferðarstjórar aflýsa vinnustöðvunum á morgun og laugardag Lofar látum og vísar gagnrýni Samtaka atvinnulífsins á bug „Fyrst og fremst erum við að biðja um að fá að vera skráð í okkar hús“ Þriggja ára fangelsi eftir flug frá Berlín Fann aldagamlan mun, brást hárrétt við og langar að gerast fornleifafræðingur Brunaði austur til að finna litla frænda Sjá meira