Öryrkjar í hlutastarfi oft tekjuhærri en fólk í fullu starfi Sólrún Dögg Jósefsdóttir skrifar 4. september 2025 19:04 Nýtt örorkulífeyriskerfi tók gildi í vikunni. Vísir/Sigurjón Með nýju örorkulífeyriskerfi gætu ráðstöfunartekjur einstaklinga á hlutaörorku í mörgum tilfellum orðið hærri en hjá einstaklingi í fullu starfi á sömu launum. Læknir segir ljóst að ef frumvörp um greiðslur TR til örorkulífeyrisþega nái fram að ganga verði heildartekjur öryrkja hærri en laun einstaklinga í fullu starfi. Nýtt örorkulífeyriskerfi tók gildi þann 1. september. Breytingarnar eru þær stærstu sem gerðar hafa verið á kerfinu í áratugi og fela meðal annars í sér hækkun lífeyris og betri möguleika öryrkja til þátttöku á vinnumarkaði. Tekjuhærri en kollegi í fullu starfi Þá hefur frítekjumark þeirra sem eru á hlutaörorku hækkað í 350 þúsund krónur en tekjur umfram frítekjumark skerða lífeyri frá Tryggingastofnun ríkisins um 45 prósent. Oddur Ingimarsson læknir vekur athygli á þessu í grein í nýjasta tölublaði Læknablaðsins sem fjallar meðal annars um fjárhagslega hvata öryrkja til atvinnuþátttöku. Þar ber hann saman tekjur öryrkja og hlutaöryrkja við tekjur einstaklinga í fullu starfi, út frá hinu nýja kerfi. Séu öryrkjar með lágmarkstryggingu í lífeyrissjóði eru ráðstöfunartekjur öryrkja í hlutastarfi oft hærri en einstaklings í fullu starfi. Sjá einnig: Þrjátíu þúsund fengu hærri lífeyri í dag en síðustu mánaðamót Fram kemur í grein Odds að heildartekjur öryrkja með tekjur frá lífeyrissjóði eigi almennt ekki að vera hærri en atvinnutekjur fyrir örorku. Tekjur og tryggingarhlutfall geti þó vegna flókinnar löggjafar hækkað eftir því sem viðkomandi er lengur á örorku. LÆKNABLAÐIÐ Oddur tekur dæmi um vinnustað þar sem allir starfsmenn eru með 600 þúsund krónur í laun. Starfsmaður á vinnustaðnum verður veikur, endurhæfing ber ekki árangur viðkomandi og fer á 60 prósent hlutaörorku og í 40 prósent starf. Samkvæmt útreikningum Odds verði viðkomandi þá með hæstu ráðstöfunartekjurnar á vinnustaðnum, allt að 33 prósent hærri laun en einstaklingur í fullu starfi eftir því hvernig löggjöfin þróast. „Skilar þó töluvert minna vinnuframlagi í 40% vinnu en aðrir á vinnustaðnum. Aðrir starfsmenn eru eflaust ánægðir með að viðkomandi kom til baka í hlutavinnu en finnst ekki sanngjarnt að þeir séu með lægri ráðstöfunartekjur en sá sem er á hlutaörorku,“ segir í greininni. Í nærri öllum tilvikum, sem sjást í töflunni að ofan, er einstaklingur á örorku í hlutastarfi sem hefur unnið sér inn lágmarkstryggingu í lífeyrissjóði, launahærri en einstaklingur í fullu starfi. Leggur til lækkun lágmarkstryggingar Oddur bendir á að það sé áskorun að hanna örorkulífeyriskerfi sem tryggi grunnframfærslu en í leið hvata til atvinnuþátttöku. Jafnframt þurfi kerfið að vera réttlátt gagnvart þeim sem vinna og fjármagna það. „Áhrif hlutaörorku á algengi örorku á eftir að koma í ljós en vonandi minnkar hlutaörorka algengi fullrar örorku frekar en að verða aðallega viðbót við kerfið eins og hætta er á,“ segir í greininni. Alþingi eigi eftir að útkljá frumvarp sem bannar lífeyrissjóðum að skerða lífeyri á grundvelli greiðslna frá TR og frumvarp sem tryggi að greiðslur TR hækki á hverju ári um hvort sem hærra er, verðbólga eða launavísitala. Nái frumvörpin fram að ganga sé ljóst algengara verði að heildartekjur vegna örorku verði hærri en laun, sem þýðir að ekki verði fjárhagslegur hvati hjá mörgum til að ná árangri í endurhæfingu. Þá sé hætta á að endurhæfing dragist á langinn með tilheyrandi byrði fyrir kerfið. Verði ekki brugðist við sé hætta á að lífeyrisþegum haldi áfram að fjölga. Á árunum 2014 til 2024 fjölgaði einstaklingum á örorku- eða endurhæfingarlífeyri um fjórðung, eða úr 10,3% í 12,9%. Oddur segir nauðsynlegt að fjárhagslegir hvatar þurfi að vera réttir til að minnka líkur á örorku. „Liggur beinast við að draga til baka hækkun á lágmarkstryggingu lífeyrissjóðs úr 56% í 72% svo það stuðli ekki að aukinni örorku til framtíðar. Einnig þarf að breyta skerðingarhlutföllum lífeyris þannig að tryggt sé að ráðstöfunartekjur séu hærri hjá einstaklingi ef hann fer aftur í fulla vinnu miðað við að fara á örorku.“ Tryggingar Heilbrigðismál Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Vinnumarkaður Tekjur Kjaramál Félagsmál Mest lesið Haft höggbor beint fyrir utan í hálft ár og kominn með nóg Innlent Tveggja vikna tvíburasystrum vísað úr landi Innlent Thunberg meðal 500 handtekinna aðgerðasinna Erlent Stímir óhrædd í gin ísraelska sjóhersins Innlent Söguðu gat á flugsafn til að stinga inn Boeing 757 Innlent Demókrötum kennt um og uppsögnum hótað Erlent Hafði hvorki þekkingu né umboð til að tjá sig um fjármálin Innlent Kom ráðherra á óvart að viðræðum hefði verið slitið Innlent Frelsisflotinn umkringdur og farþegar fluttir til Ísraels Erlent Vilja heimila gjaldtöku vegna fjarheilbrigðisþjónustu og útkalls án flutnings Innlent Fleiri fréttir Vilja heimila gjaldtöku vegna fjarheilbrigðisþjónustu og útkalls án flutnings Haft höggbor beint fyrir utan í hálft ár og kominn með nóg Stímir óhrædd í gin ísraelska sjóhersins Kom ráðherra á óvart að viðræðum hefði verið slitið Söguðu gat á flugsafn til að stinga inn Boeing 757 Tveggja vikna tvíburasystrum vísað úr landi Gæti stefnt í þungavigtarslag um varaformannsembættið Atvinnuþátttaka innflytjenda meiri en Íslendinga en fjárhagsstaða verri Hafði hvorki þekkingu né umboð til að tjá sig um fjármálin Framsóknarflokkurinn mælist aftur inni Áttatíu starfsmenn í biðstöðu og HM-hópur Íslands Viðreisn býður fram undir eigin merkjum í Árborg Ekið á hjólreiðamann og hann fluttur á bráðamóttöku Val á þingflokksformanni bíður betri tíma Tvö vilja byggja Fossvogsbrú en bæði yfir áætluðum kostnaði Tálbeitan ákærð fyrir rangt brot Ekki sama manneskjan eftir hörmungarnar á Gasa Skorar á ríkisstjórnina að fjármagna íslenskunám Eggert Benedikt settur forstjóri Hafró Samtök „gamalla karla“ sem sumum finnst „kúl“ Rafmagnslaust á Dalvík, Hrísey og nágrenni Hætt við sameiningu HA og Háskólans á Bifröst Bjóða Grindvíkingum á seiglunámskeið Fimmtungur getur ekki keypt afmælisgjafir fyrir börnin sín Reyna að bjarga starfseminni á Möltu og slæmar fregnir af makrílveiðinni Bein útsending: Loftslagsdagurinn Bein útsending: Staða launafólks á Íslandi Létu sér andlát Hjörleifs í léttu rúmi liggja Konur og háskólamenntaðir líklegri til að vilja frekari aðgerðir gegn Ísrael Bein útsending: Heilbrigðistæknilausnir og -þjónusta Sjá meira
Nýtt örorkulífeyriskerfi tók gildi þann 1. september. Breytingarnar eru þær stærstu sem gerðar hafa verið á kerfinu í áratugi og fela meðal annars í sér hækkun lífeyris og betri möguleika öryrkja til þátttöku á vinnumarkaði. Tekjuhærri en kollegi í fullu starfi Þá hefur frítekjumark þeirra sem eru á hlutaörorku hækkað í 350 þúsund krónur en tekjur umfram frítekjumark skerða lífeyri frá Tryggingastofnun ríkisins um 45 prósent. Oddur Ingimarsson læknir vekur athygli á þessu í grein í nýjasta tölublaði Læknablaðsins sem fjallar meðal annars um fjárhagslega hvata öryrkja til atvinnuþátttöku. Þar ber hann saman tekjur öryrkja og hlutaöryrkja við tekjur einstaklinga í fullu starfi, út frá hinu nýja kerfi. Séu öryrkjar með lágmarkstryggingu í lífeyrissjóði eru ráðstöfunartekjur öryrkja í hlutastarfi oft hærri en einstaklings í fullu starfi. Sjá einnig: Þrjátíu þúsund fengu hærri lífeyri í dag en síðustu mánaðamót Fram kemur í grein Odds að heildartekjur öryrkja með tekjur frá lífeyrissjóði eigi almennt ekki að vera hærri en atvinnutekjur fyrir örorku. Tekjur og tryggingarhlutfall geti þó vegna flókinnar löggjafar hækkað eftir því sem viðkomandi er lengur á örorku. LÆKNABLAÐIÐ Oddur tekur dæmi um vinnustað þar sem allir starfsmenn eru með 600 þúsund krónur í laun. Starfsmaður á vinnustaðnum verður veikur, endurhæfing ber ekki árangur viðkomandi og fer á 60 prósent hlutaörorku og í 40 prósent starf. Samkvæmt útreikningum Odds verði viðkomandi þá með hæstu ráðstöfunartekjurnar á vinnustaðnum, allt að 33 prósent hærri laun en einstaklingur í fullu starfi eftir því hvernig löggjöfin þróast. „Skilar þó töluvert minna vinnuframlagi í 40% vinnu en aðrir á vinnustaðnum. Aðrir starfsmenn eru eflaust ánægðir með að viðkomandi kom til baka í hlutavinnu en finnst ekki sanngjarnt að þeir séu með lægri ráðstöfunartekjur en sá sem er á hlutaörorku,“ segir í greininni. Í nærri öllum tilvikum, sem sjást í töflunni að ofan, er einstaklingur á örorku í hlutastarfi sem hefur unnið sér inn lágmarkstryggingu í lífeyrissjóði, launahærri en einstaklingur í fullu starfi. Leggur til lækkun lágmarkstryggingar Oddur bendir á að það sé áskorun að hanna örorkulífeyriskerfi sem tryggi grunnframfærslu en í leið hvata til atvinnuþátttöku. Jafnframt þurfi kerfið að vera réttlátt gagnvart þeim sem vinna og fjármagna það. „Áhrif hlutaörorku á algengi örorku á eftir að koma í ljós en vonandi minnkar hlutaörorka algengi fullrar örorku frekar en að verða aðallega viðbót við kerfið eins og hætta er á,“ segir í greininni. Alþingi eigi eftir að útkljá frumvarp sem bannar lífeyrissjóðum að skerða lífeyri á grundvelli greiðslna frá TR og frumvarp sem tryggi að greiðslur TR hækki á hverju ári um hvort sem hærra er, verðbólga eða launavísitala. Nái frumvörpin fram að ganga sé ljóst algengara verði að heildartekjur vegna örorku verði hærri en laun, sem þýðir að ekki verði fjárhagslegur hvati hjá mörgum til að ná árangri í endurhæfingu. Þá sé hætta á að endurhæfing dragist á langinn með tilheyrandi byrði fyrir kerfið. Verði ekki brugðist við sé hætta á að lífeyrisþegum haldi áfram að fjölga. Á árunum 2014 til 2024 fjölgaði einstaklingum á örorku- eða endurhæfingarlífeyri um fjórðung, eða úr 10,3% í 12,9%. Oddur segir nauðsynlegt að fjárhagslegir hvatar þurfi að vera réttir til að minnka líkur á örorku. „Liggur beinast við að draga til baka hækkun á lágmarkstryggingu lífeyrissjóðs úr 56% í 72% svo það stuðli ekki að aukinni örorku til framtíðar. Einnig þarf að breyta skerðingarhlutföllum lífeyris þannig að tryggt sé að ráðstöfunartekjur séu hærri hjá einstaklingi ef hann fer aftur í fulla vinnu miðað við að fara á örorku.“
Tryggingar Heilbrigðismál Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Vinnumarkaður Tekjur Kjaramál Félagsmál Mest lesið Haft höggbor beint fyrir utan í hálft ár og kominn með nóg Innlent Tveggja vikna tvíburasystrum vísað úr landi Innlent Thunberg meðal 500 handtekinna aðgerðasinna Erlent Stímir óhrædd í gin ísraelska sjóhersins Innlent Söguðu gat á flugsafn til að stinga inn Boeing 757 Innlent Demókrötum kennt um og uppsögnum hótað Erlent Hafði hvorki þekkingu né umboð til að tjá sig um fjármálin Innlent Kom ráðherra á óvart að viðræðum hefði verið slitið Innlent Frelsisflotinn umkringdur og farþegar fluttir til Ísraels Erlent Vilja heimila gjaldtöku vegna fjarheilbrigðisþjónustu og útkalls án flutnings Innlent Fleiri fréttir Vilja heimila gjaldtöku vegna fjarheilbrigðisþjónustu og útkalls án flutnings Haft höggbor beint fyrir utan í hálft ár og kominn með nóg Stímir óhrædd í gin ísraelska sjóhersins Kom ráðherra á óvart að viðræðum hefði verið slitið Söguðu gat á flugsafn til að stinga inn Boeing 757 Tveggja vikna tvíburasystrum vísað úr landi Gæti stefnt í þungavigtarslag um varaformannsembættið Atvinnuþátttaka innflytjenda meiri en Íslendinga en fjárhagsstaða verri Hafði hvorki þekkingu né umboð til að tjá sig um fjármálin Framsóknarflokkurinn mælist aftur inni Áttatíu starfsmenn í biðstöðu og HM-hópur Íslands Viðreisn býður fram undir eigin merkjum í Árborg Ekið á hjólreiðamann og hann fluttur á bráðamóttöku Val á þingflokksformanni bíður betri tíma Tvö vilja byggja Fossvogsbrú en bæði yfir áætluðum kostnaði Tálbeitan ákærð fyrir rangt brot Ekki sama manneskjan eftir hörmungarnar á Gasa Skorar á ríkisstjórnina að fjármagna íslenskunám Eggert Benedikt settur forstjóri Hafró Samtök „gamalla karla“ sem sumum finnst „kúl“ Rafmagnslaust á Dalvík, Hrísey og nágrenni Hætt við sameiningu HA og Háskólans á Bifröst Bjóða Grindvíkingum á seiglunámskeið Fimmtungur getur ekki keypt afmælisgjafir fyrir börnin sín Reyna að bjarga starfseminni á Möltu og slæmar fregnir af makrílveiðinni Bein útsending: Loftslagsdagurinn Bein útsending: Staða launafólks á Íslandi Létu sér andlát Hjörleifs í léttu rúmi liggja Konur og háskólamenntaðir líklegri til að vilja frekari aðgerðir gegn Ísrael Bein útsending: Heilbrigðistæknilausnir og -þjónusta Sjá meira