Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar 5. september 2025 11:02 Nú hafa ýmsir aðilar beint spjótum sínum að Snorra Mássyni vegna skoðana hans í Kastljósinu á mánudaginn. Málflutningur hans er meðal annars bendlaður við hatur, útilokun og ofbeldi. Þetta horfir töluvert öðruvísi við mér. Við erum kannski á öndverðum meiði, lesandi góður, en skoðanir og spurningar Snorra eru eðlilegar að mínu mati. Draga má þá ályktun að það hljóti að vera af annarlegum ástæðum sem feli meðal annars í sér óbeit eða óvild. Einfaldari skýring kann að vera sú að lífi okkar virðist vera settar ákveðnar skorður af náttúrunnar hendi og að ekki megi líta framhjá því. Eftirfarandi eru vangaveltur í þeim dúr. Við erum líkamlegar verur. Sá veruleiki setur okkur greinilegar skorður og hefur gífurlega mikið að segja um það hver við erum. Þrátt fyrir að vera ólíks eðlis hanga sál og líkami saman með nánum hætti. Það er eðlilega snúnara að henda reiður á ósýnilegri sálinni en líkamanum. Hver við erum er sannarlega leyndardómsfullt. Það er þó alltaf í gegnum líkamann sem sálin birtist. Næmni og ákveðni fólks, svo dæmi megi taka, skynjum við meðal annars gegnum göngulag þess, augnaráð og beitingu raddar. Við minnumst ástvina gegnum ljósmyndir. Við rifjum upp hvernig þeir brostu og hvað þeir höfðu að segja. Kynni okkar af því hvaða mann þeir höfðu að geyma (sál þeirra) eru því ávallt bundin við gjörðir og fas, og þar með líkamann. Þrátt fyrir skýrt tal gegn hatri og ofbeldi í Kastljósinu er Snorri ásakaður um að hafa gefið hvoru tveggja undir fótinn með sínu máli, meðal annars fyrir tal um að kynin séu í grunninn tvö. Snorri hefur einnig verið sakaður um afturhald og að vera gamaldags. Kannski er trúin á að kynin séu tvö gamaldags í besta skilningi þess orðs. Eiginleg íhaldssemi snýst til dæmis ekki um einskæran mótþróa gagnvart nýjum straumum, heldur varðveitingu þess sem staðist hefur tímans tönn og gefist vel. Það er ljóst að sumum þykir kynjatvíhyggjan (heiti sem oft er notað kaldhæðnislega) úr sér gengin og forneskjuleg. Aðrir, svo sem undirritaður, sjá hana frekar sem sígilda og alls ekki útilokandi gagnvart þeim sem ekki fella sig við sitt kyn. Í þessu samhengi má vísa í viðtal Debbie Hayton hjá Triggernometry frá árinu 2021 (https://www.youtube.com/watch?v=q0DT1aBHheI). Debbie er trans kona sem segist engu að síður vera karlmaður þar sem veruleiki líkamans er óhjákvæmilegur. Er Debbie þar með að afneita tilvist eða tilverurétti sínum? Er margbreytni meðal fólks kveðin niður í þessu tilfelli? Að trúa því að kynin séu tvö felur í sér að gefa mikilvægi líkamans sinn gaum (hér er auðvitað ekki verið að líta framhjá u.þ.b. 1% tilfella þar sem fólk fæðist með ódæmigerð kyneinkenni). Er hatursfullt að telja líkamann órjúfanlegan lið þegar kyn einstaklings er ákvarðað? Er fordómafullt að telja slíkar takmarkanir óumflýjanlegar? Getur sjálfsmynd okkar ein og sér að skorið úr um það hver við erum? Hver við erum er vissulega eitthvað sem við finnum hjá okkur sjálfum en ekki einvörðungu. Það er vel skiljanlegt að kynvitund fólks, eða hvernig fólk upplifir sjálft sig, geti verið mis kvenleg, mis karlmannleg og þar fram eftir götunum. Það er því auðskilið að kynvitund fólks rími stundum illa við kyn þess, en að kynvitund sé höfð að leiðarljósi þegar kyn fólks er ákvarðað er aftur á móti verulega á skjön við sannfæringu margs fólks, án þess að hatur komi þar við sögu. Ef kynvitundin ein ræður förinni, til að mynda, er kona sá einstaklingur sem upplifir og skilgreinir sig sem slíka. Auðvelt er að finna til með því og virða að upplifunin sé með þessum hætti. Að því sögðu, þá er það að styðjast við kynvitund eina og sér í ákvörðun um kyn fólks engu að síður greinileg kollvörpun á því hvað við meinum þegar við segjum að einhver sé karl eða kona, og byggir jú á ákveðinni hugmyndafræði eða heimssýn. Það er ekki þar með sagt að líf trans fólks sé lítillækkað og smættað niður í einbera hugmyndafræði. Reynslan sem liggur þar að baki er vitanlega merkingarbær, en um það hvernig ber að skilja þessa reynslu ríkir augljóslega hugmyndafræðilegur ágreiningur. Vegna ólíkra heimsmynda er ljóst að hluti umræðunnar felur í sér að fólk tali framhjá hvoru öðru. Einstaklingar sem hafna fyrrnefndri kynjatvíhyggju tala iðulega um kyn á grundvelli kynvitundar, eða upplifunar hvers og eins. Þeir sem telja kynin í grunninn tvö telja líkamann og þær takmarkanir sem honum fylgja ómissandi (án þess að manneskjan sé þar með smættuð niður í litninga, kynfrumur o.s.frv.). Hver og einn verður að gera upp við sig hvort það sé hættulegt og útilokandi að telja kyn líkamlega ígrundað. Um er að ræða spurningar sem varða hvers konar verur við erum. Að fólki greini á um viðfangsefnið er eðlilegt og er það bæði sjálfsagt og mikilvægt að mönnum gefist færi á að ræða sín sjónarmið fyrir opnum tjöldum líkt og Snorri gerði. Höfundur er sálfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Málefni trans fólks Hinsegin Mest lesið Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason skrifar Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Ákalli um samræmingu í eftirliti svarað Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson skrifar Skoðun Ekki gera ekki neitt Gunnhildur Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ekkert heilbrigðiseftirlit á Íslandi? Pétur Halldórsson skrifar Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson skrifar Sjá meira
Nú hafa ýmsir aðilar beint spjótum sínum að Snorra Mássyni vegna skoðana hans í Kastljósinu á mánudaginn. Málflutningur hans er meðal annars bendlaður við hatur, útilokun og ofbeldi. Þetta horfir töluvert öðruvísi við mér. Við erum kannski á öndverðum meiði, lesandi góður, en skoðanir og spurningar Snorra eru eðlilegar að mínu mati. Draga má þá ályktun að það hljóti að vera af annarlegum ástæðum sem feli meðal annars í sér óbeit eða óvild. Einfaldari skýring kann að vera sú að lífi okkar virðist vera settar ákveðnar skorður af náttúrunnar hendi og að ekki megi líta framhjá því. Eftirfarandi eru vangaveltur í þeim dúr. Við erum líkamlegar verur. Sá veruleiki setur okkur greinilegar skorður og hefur gífurlega mikið að segja um það hver við erum. Þrátt fyrir að vera ólíks eðlis hanga sál og líkami saman með nánum hætti. Það er eðlilega snúnara að henda reiður á ósýnilegri sálinni en líkamanum. Hver við erum er sannarlega leyndardómsfullt. Það er þó alltaf í gegnum líkamann sem sálin birtist. Næmni og ákveðni fólks, svo dæmi megi taka, skynjum við meðal annars gegnum göngulag þess, augnaráð og beitingu raddar. Við minnumst ástvina gegnum ljósmyndir. Við rifjum upp hvernig þeir brostu og hvað þeir höfðu að segja. Kynni okkar af því hvaða mann þeir höfðu að geyma (sál þeirra) eru því ávallt bundin við gjörðir og fas, og þar með líkamann. Þrátt fyrir skýrt tal gegn hatri og ofbeldi í Kastljósinu er Snorri ásakaður um að hafa gefið hvoru tveggja undir fótinn með sínu máli, meðal annars fyrir tal um að kynin séu í grunninn tvö. Snorri hefur einnig verið sakaður um afturhald og að vera gamaldags. Kannski er trúin á að kynin séu tvö gamaldags í besta skilningi þess orðs. Eiginleg íhaldssemi snýst til dæmis ekki um einskæran mótþróa gagnvart nýjum straumum, heldur varðveitingu þess sem staðist hefur tímans tönn og gefist vel. Það er ljóst að sumum þykir kynjatvíhyggjan (heiti sem oft er notað kaldhæðnislega) úr sér gengin og forneskjuleg. Aðrir, svo sem undirritaður, sjá hana frekar sem sígilda og alls ekki útilokandi gagnvart þeim sem ekki fella sig við sitt kyn. Í þessu samhengi má vísa í viðtal Debbie Hayton hjá Triggernometry frá árinu 2021 (https://www.youtube.com/watch?v=q0DT1aBHheI). Debbie er trans kona sem segist engu að síður vera karlmaður þar sem veruleiki líkamans er óhjákvæmilegur. Er Debbie þar með að afneita tilvist eða tilverurétti sínum? Er margbreytni meðal fólks kveðin niður í þessu tilfelli? Að trúa því að kynin séu tvö felur í sér að gefa mikilvægi líkamans sinn gaum (hér er auðvitað ekki verið að líta framhjá u.þ.b. 1% tilfella þar sem fólk fæðist með ódæmigerð kyneinkenni). Er hatursfullt að telja líkamann órjúfanlegan lið þegar kyn einstaklings er ákvarðað? Er fordómafullt að telja slíkar takmarkanir óumflýjanlegar? Getur sjálfsmynd okkar ein og sér að skorið úr um það hver við erum? Hver við erum er vissulega eitthvað sem við finnum hjá okkur sjálfum en ekki einvörðungu. Það er vel skiljanlegt að kynvitund fólks, eða hvernig fólk upplifir sjálft sig, geti verið mis kvenleg, mis karlmannleg og þar fram eftir götunum. Það er því auðskilið að kynvitund fólks rími stundum illa við kyn þess, en að kynvitund sé höfð að leiðarljósi þegar kyn fólks er ákvarðað er aftur á móti verulega á skjön við sannfæringu margs fólks, án þess að hatur komi þar við sögu. Ef kynvitundin ein ræður förinni, til að mynda, er kona sá einstaklingur sem upplifir og skilgreinir sig sem slíka. Auðvelt er að finna til með því og virða að upplifunin sé með þessum hætti. Að því sögðu, þá er það að styðjast við kynvitund eina og sér í ákvörðun um kyn fólks engu að síður greinileg kollvörpun á því hvað við meinum þegar við segjum að einhver sé karl eða kona, og byggir jú á ákveðinni hugmyndafræði eða heimssýn. Það er ekki þar með sagt að líf trans fólks sé lítillækkað og smættað niður í einbera hugmyndafræði. Reynslan sem liggur þar að baki er vitanlega merkingarbær, en um það hvernig ber að skilja þessa reynslu ríkir augljóslega hugmyndafræðilegur ágreiningur. Vegna ólíkra heimsmynda er ljóst að hluti umræðunnar felur í sér að fólk tali framhjá hvoru öðru. Einstaklingar sem hafna fyrrnefndri kynjatvíhyggju tala iðulega um kyn á grundvelli kynvitundar, eða upplifunar hvers og eins. Þeir sem telja kynin í grunninn tvö telja líkamann og þær takmarkanir sem honum fylgja ómissandi (án þess að manneskjan sé þar með smættuð niður í litninga, kynfrumur o.s.frv.). Hver og einn verður að gera upp við sig hvort það sé hættulegt og útilokandi að telja kyn líkamlega ígrundað. Um er að ræða spurningar sem varða hvers konar verur við erum. Að fólki greini á um viðfangsefnið er eðlilegt og er það bæði sjálfsagt og mikilvægt að mönnum gefist færi á að ræða sín sjónarmið fyrir opnum tjöldum líkt og Snorri gerði. Höfundur er sálfræðingur.
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson skrifar