Umræða um leyfisbréf Ragnar Þór Pétursson skrifar 21. nóvember 2018 11:28 Umræðu um skólamál ber að fagna. Uppeldi og menntun næstu kynslóða eru, ásamt umhverfismálum, líklega mikilvægustu mál sem við stöndum frammi fyrir sem þjóð. Upp á síðkastið hefur nokkuð farið fyrir umræðu um leyfisbréf í fjölmiðlum. Sú umræða hefur verið býsna einhliða af nokkrum ástæðum. Þegar ný lög voru sett um leik-, grunn- og framhaldsskóla árið 2008 var farið í ýmsar grundvallarbreytingar á menntakerfinu okkar. Eins og nýleg skýrsla Evrópumiðstöðvar um skóla án aðgreiningar sýnir þá virðist Íslendingum farast margt betur úr hendi en grundvallar kerfisbreytingar. Á ýmsum sviðum hafa orðið verulegar framfarir í kjölfar lagabreytinganna. Annað hefur gengið brösuglega. Þar mætti nefna ný viðmið um hæfni og tengsl þeirra við námsmat. Þar má líka nefna sveigjanleika á milli skólastiga og þar með útgáfu leyfisbréfa. Í tíu ár hefur ítrekað verið reynt að taka upp umræðu um leyfisbréf. Í tíu ár hefur það mistekist. Þegar nýr menntamálaráðherra tók við embætti var málið skoðað enn og aftur. Í stað þess að reyna enn einu sinni að taka málið upp á sömu forsendum og hingað til og höfðu engu skilað var skoðuð ný hugmynd: Eitt leyfisbréf óháð skólastigum. Þetta er ný og djörf nálgun og sumum hefur reynst auðvelt að afgreiða hana sem feilpúst án nokkurra vífilengja. Sérstaklega kann hugmyndin að virðast annarleg framhaldsskólakennurum. Nánast allar gerðir leyfisbréfa eru gefnar út á framhaldsskólastigi því þar er hefðin orðin sú að afmarka starfssvið með leyfisbréfi. Á hinum skólastigunum tveimur er þessu öðruvísi farið. Kennari sem sérhæfir sig í lestrarkennslu hefur ekkert annað leyfisbréf en kennari sem sérhæfir sig í sundkennslu eða deildarstjórn ef hann starfar í leik- eða grunnskóla. Það eru augljós vandkvæði sem fylgja því að auka sveigjanleika og samgang milli svona ólíkra kerfa. Í námi framhaldsskólakennara hefur verið lögð meiri áhersla á fagþekkingu og í grunn- og leikskóla hefur verið lögð meiri áhersla á sterkan uppeldis- og kennslufræðigrunn. Ef grunnskólakennari fer inn í framhaldsskóla, hví skyldu gerðar minni kröfur til fagþekkingar hans en annarra kennara? Ef framhaldsskólakennari fer inn í grunnskóla, hví skyldi hann fá afslátt á uppeldis- og kennslufræði? Í ljósi þess að fyrri tilraunir til að auka þennan sveigjanleika hafa engu skilað hefur staðið yfir samtal samtaka kennara, háskólasamfélagsins, yfirvalda og sveitarfélaga um hugmyndina um eitt leyfisbréf. Þar hefur verið leitast við að meta hvort slík hugmynd geti yfir höfuð gengið upp og með hvaða hætti væri þá hægt að tryggja faglegar kröfur og sérkenni skólastiga. Þær hugmyndir sem komið hafa fram í þeirri vinnu eru skoðaðar með mjög gagnrýnum hug. Því sem augljóslega gengur ekki upp er kastað af borðinu. Það sem lofar góðu er rýnt betur. Það má vera að þessi leið reynist ófær, eins og allar aðrar leiðir sem hingað til hafa verið reyndar, en það liggur fyrir að eitt markmið laganna frá 2008 var að auka sveigjanleikann. Það er enda margt sem mælir með honum. Það er hins vegar alls ekki auðvelt að koma honum á. Ég geri ráð fyrir að leikskólakennaranum þyki augljóst að í neðri bekkjum grunnskóla þurfi að auka vægi leiks sem kennsluaðferðar. Ég geri ráð fyrir að grunnskólakennarinn telji að í framhaldsskólann vanti aukna áherslu á uppeldis- og kennslufræði. Ég geri líka ráð fyrir því að framhaldsskólakennarinn telji að í efri bekki grunnskóla vanti meiri faggreinaþekkingu. Mig grunar líka að allir hefðu þeir rétt fyrir sér. Mikið hefur farið fyrir þeim sem hafna alfarið hugmyndinni um eitt leyfisbréf og telja hana grafa undan fagmennsku. Það kann að vera rétt. Kannski er ekki hægt að tryggja fagmennsku tryggilega í kerfi eins leyfisbréfs. Það er þá áhyggjuefni langt út fyrir þessa umræðu því allt skyldunám í landinu fer fram undir forsendum eins leyfisbréfs. Minna hefur farið fyrir stuðningi við hugmyndina. Það er líklega vegna þess að hugmyndin er enn á virku umræðustigi. Samtalið fer fram undir forsendum trúnaðar. Hvorki sveitarfélögin né ríkið; né háskólarnir né kennaraforystan hafa heimild til að ræða þau opinberlega nema að mjög takmörkuðu leyti. Ég fékk raunar leyfi annarra hagsmunaaðila til að skrifa þennan pistil og hef gætt þess að ræða hér ekki þær hugmyndir að útfærslum sem til skoðunar eru. Um þær ríkir enn trúnaður. Hann mun ég virða. Fari svo að samræðan skili endanlegri tillögu fer hún í frekara samráðsferli. Kennarasambandið mun þá hafa forgöngu um að ræða og kynna hugmyndina meðal kennara, háskólarnir ræða þær á víðum grunni í sínu baklandi og stjórnvöldum ber að kynna þær meðal almennings. Að því loknu tæki hvert aðildarfélag KÍ sjálfstæða afstöðu til málsins og sú afstaða yrði rædd í stjórn KÍ. Ég hef verið spurður af því af hverju ég hafi ekki lýst því yfir hvaða skoðun ég hafi almennt á hugmyndinni um eitt leyfisbréf úr því umræðan sé farin af stað. Ég hef svarað því á þrennan hátt. Í fyrsta lagi þannig að óábyrgt sé að taka afstöðu til mála út frá ófullkomnum upplýsingum. Sérstaklega ef málin eru flókin. Ég veit enn ekki hvernig útfærslan kæmi til með að líta út. Í öðru hef ég svarað því þannig að kennarasamtökin og aðrir hagsmunaaðilar verði að geta átt vettvang þar sem trúnaður ríki þar til aðilar ákveða annað. Í þriðja lagi hef ég svarað því þannig að aðeins tveir stjórnarmenn í stjórn KÍ séu kosnir í almennri atkvæðagreiðslu og það sé þeirra hlutverk að tryggja að sem flest sjónarmið komist að í umræðunni. Formaður og varaformaður KÍ verða að forðast það að taka t.d. sjálfkrafa afstöðu með hagsmunum stærstu aðildarfélaganna. Í þessu máli er mér t.d. alveg sérstaklega umhugað um stöðu tónlistarkennara sem lengi hafa barist fyrir faglegri viðurkenningu innan skólakerfisins sem og stjórnenda sem líklega myndu leika lykilhlutverk í breyttu kerfi. Þar fyrir utan er mitt hlutverk fyrst og fremst að leita sem flestra sjónarmiða svo umræðan, hvort sem það er inn á við eða út á við, geti verið fagleg og víðsýn. Það kemur væntanlega í ljós á næstu vikum hvort hugmynd um eitt leyfisbréf er á vetur setjandi. Komi fram fullmótuð tillaga hlakka ég mjög til hinnar faglegu umræðu sem hlýtur að fylgja. Því þótt þetta mál kunni að virka tæknilegt og flókið þá snýst það um grundvallaratriði er lúta að menntun. Og við þurfum meiri menntaumræðu, ekki minni.Höfundur er formaður Kennarasambands Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ragnar Þór Pétursson Mest lesið Fyrst flúðu þau Reykjavíkurborg… Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen Skoðun Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir Skoðun Er útlegð á innleið? Reyn Alpha Magnúsdóttir Skoðun Skólarnir lokaðir - myglan vinnur Guðmundur Þórir Sigurðsson Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Fyrst flúðu þau Reykjavíkurborg… Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Er útlegð á innleið? Reyn Alpha Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leiðsögundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar Skoðun Skólarnir lokaðir - myglan vinnur Guðmundur Þórir Sigurðsson skrifar Skoðun Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar Skoðun Saga Israa á Gaza og hvernig hægt er að verða að liði Katrín Harðardóttir,Israa Saed skrifar Skoðun Fordómar frá sálfélagslegu sjónarhorni Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar Skoðun Frans páfi kvaddur eða meðtekinn? Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir skrifar Skoðun Íslenskar pyndingar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun SFS, Exit og norska leiðin þeirra Jón Kaldal skrifar Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram skrifar Skoðun Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś skrifar Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Sjá meira
Umræðu um skólamál ber að fagna. Uppeldi og menntun næstu kynslóða eru, ásamt umhverfismálum, líklega mikilvægustu mál sem við stöndum frammi fyrir sem þjóð. Upp á síðkastið hefur nokkuð farið fyrir umræðu um leyfisbréf í fjölmiðlum. Sú umræða hefur verið býsna einhliða af nokkrum ástæðum. Þegar ný lög voru sett um leik-, grunn- og framhaldsskóla árið 2008 var farið í ýmsar grundvallarbreytingar á menntakerfinu okkar. Eins og nýleg skýrsla Evrópumiðstöðvar um skóla án aðgreiningar sýnir þá virðist Íslendingum farast margt betur úr hendi en grundvallar kerfisbreytingar. Á ýmsum sviðum hafa orðið verulegar framfarir í kjölfar lagabreytinganna. Annað hefur gengið brösuglega. Þar mætti nefna ný viðmið um hæfni og tengsl þeirra við námsmat. Þar má líka nefna sveigjanleika á milli skólastiga og þar með útgáfu leyfisbréfa. Í tíu ár hefur ítrekað verið reynt að taka upp umræðu um leyfisbréf. Í tíu ár hefur það mistekist. Þegar nýr menntamálaráðherra tók við embætti var málið skoðað enn og aftur. Í stað þess að reyna enn einu sinni að taka málið upp á sömu forsendum og hingað til og höfðu engu skilað var skoðuð ný hugmynd: Eitt leyfisbréf óháð skólastigum. Þetta er ný og djörf nálgun og sumum hefur reynst auðvelt að afgreiða hana sem feilpúst án nokkurra vífilengja. Sérstaklega kann hugmyndin að virðast annarleg framhaldsskólakennurum. Nánast allar gerðir leyfisbréfa eru gefnar út á framhaldsskólastigi því þar er hefðin orðin sú að afmarka starfssvið með leyfisbréfi. Á hinum skólastigunum tveimur er þessu öðruvísi farið. Kennari sem sérhæfir sig í lestrarkennslu hefur ekkert annað leyfisbréf en kennari sem sérhæfir sig í sundkennslu eða deildarstjórn ef hann starfar í leik- eða grunnskóla. Það eru augljós vandkvæði sem fylgja því að auka sveigjanleika og samgang milli svona ólíkra kerfa. Í námi framhaldsskólakennara hefur verið lögð meiri áhersla á fagþekkingu og í grunn- og leikskóla hefur verið lögð meiri áhersla á sterkan uppeldis- og kennslufræðigrunn. Ef grunnskólakennari fer inn í framhaldsskóla, hví skyldu gerðar minni kröfur til fagþekkingar hans en annarra kennara? Ef framhaldsskólakennari fer inn í grunnskóla, hví skyldi hann fá afslátt á uppeldis- og kennslufræði? Í ljósi þess að fyrri tilraunir til að auka þennan sveigjanleika hafa engu skilað hefur staðið yfir samtal samtaka kennara, háskólasamfélagsins, yfirvalda og sveitarfélaga um hugmyndina um eitt leyfisbréf. Þar hefur verið leitast við að meta hvort slík hugmynd geti yfir höfuð gengið upp og með hvaða hætti væri þá hægt að tryggja faglegar kröfur og sérkenni skólastiga. Þær hugmyndir sem komið hafa fram í þeirri vinnu eru skoðaðar með mjög gagnrýnum hug. Því sem augljóslega gengur ekki upp er kastað af borðinu. Það sem lofar góðu er rýnt betur. Það má vera að þessi leið reynist ófær, eins og allar aðrar leiðir sem hingað til hafa verið reyndar, en það liggur fyrir að eitt markmið laganna frá 2008 var að auka sveigjanleikann. Það er enda margt sem mælir með honum. Það er hins vegar alls ekki auðvelt að koma honum á. Ég geri ráð fyrir að leikskólakennaranum þyki augljóst að í neðri bekkjum grunnskóla þurfi að auka vægi leiks sem kennsluaðferðar. Ég geri ráð fyrir að grunnskólakennarinn telji að í framhaldsskólann vanti aukna áherslu á uppeldis- og kennslufræði. Ég geri líka ráð fyrir því að framhaldsskólakennarinn telji að í efri bekki grunnskóla vanti meiri faggreinaþekkingu. Mig grunar líka að allir hefðu þeir rétt fyrir sér. Mikið hefur farið fyrir þeim sem hafna alfarið hugmyndinni um eitt leyfisbréf og telja hana grafa undan fagmennsku. Það kann að vera rétt. Kannski er ekki hægt að tryggja fagmennsku tryggilega í kerfi eins leyfisbréfs. Það er þá áhyggjuefni langt út fyrir þessa umræðu því allt skyldunám í landinu fer fram undir forsendum eins leyfisbréfs. Minna hefur farið fyrir stuðningi við hugmyndina. Það er líklega vegna þess að hugmyndin er enn á virku umræðustigi. Samtalið fer fram undir forsendum trúnaðar. Hvorki sveitarfélögin né ríkið; né háskólarnir né kennaraforystan hafa heimild til að ræða þau opinberlega nema að mjög takmörkuðu leyti. Ég fékk raunar leyfi annarra hagsmunaaðila til að skrifa þennan pistil og hef gætt þess að ræða hér ekki þær hugmyndir að útfærslum sem til skoðunar eru. Um þær ríkir enn trúnaður. Hann mun ég virða. Fari svo að samræðan skili endanlegri tillögu fer hún í frekara samráðsferli. Kennarasambandið mun þá hafa forgöngu um að ræða og kynna hugmyndina meðal kennara, háskólarnir ræða þær á víðum grunni í sínu baklandi og stjórnvöldum ber að kynna þær meðal almennings. Að því loknu tæki hvert aðildarfélag KÍ sjálfstæða afstöðu til málsins og sú afstaða yrði rædd í stjórn KÍ. Ég hef verið spurður af því af hverju ég hafi ekki lýst því yfir hvaða skoðun ég hafi almennt á hugmyndinni um eitt leyfisbréf úr því umræðan sé farin af stað. Ég hef svarað því á þrennan hátt. Í fyrsta lagi þannig að óábyrgt sé að taka afstöðu til mála út frá ófullkomnum upplýsingum. Sérstaklega ef málin eru flókin. Ég veit enn ekki hvernig útfærslan kæmi til með að líta út. Í öðru hef ég svarað því þannig að kennarasamtökin og aðrir hagsmunaaðilar verði að geta átt vettvang þar sem trúnaður ríki þar til aðilar ákveða annað. Í þriðja lagi hef ég svarað því þannig að aðeins tveir stjórnarmenn í stjórn KÍ séu kosnir í almennri atkvæðagreiðslu og það sé þeirra hlutverk að tryggja að sem flest sjónarmið komist að í umræðunni. Formaður og varaformaður KÍ verða að forðast það að taka t.d. sjálfkrafa afstöðu með hagsmunum stærstu aðildarfélaganna. Í þessu máli er mér t.d. alveg sérstaklega umhugað um stöðu tónlistarkennara sem lengi hafa barist fyrir faglegri viðurkenningu innan skólakerfisins sem og stjórnenda sem líklega myndu leika lykilhlutverk í breyttu kerfi. Þar fyrir utan er mitt hlutverk fyrst og fremst að leita sem flestra sjónarmiða svo umræðan, hvort sem það er inn á við eða út á við, geti verið fagleg og víðsýn. Það kemur væntanlega í ljós á næstu vikum hvort hugmynd um eitt leyfisbréf er á vetur setjandi. Komi fram fullmótuð tillaga hlakka ég mjög til hinnar faglegu umræðu sem hlýtur að fylgja. Því þótt þetta mál kunni að virka tæknilegt og flókið þá snýst það um grundvallaratriði er lúta að menntun. Og við þurfum meiri menntaumræðu, ekki minni.Höfundur er formaður Kennarasambands Íslands.
Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson Skoðun
Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar
Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar
Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson Skoðun