Hlýnun raskar blómgunartíma og jafnvægi í vistkerfi á norðurslóðum Kjartan Kjartansson skrifar 13. janúar 2019 10:00 Á Danaeyju á Svalbarða er vaxtartími plantna aðeins einn mánuður. Litlar breytingar á blómgunartíma geta því haft mikil áhrif á vistkerfið. Ingibjörg Svala Jónsdóttir Plöntur, skordýr og stærri dýr eins og hreindýr gætu liðið fyrir röskun á jafnvægi í vistkerfi heimskautasvæða vegna hnattrænnar hlýnunar af völdum manna. Ný rannsókn sem íslenskur vistfræðingur tók þátt í leiðir í ljós að plöntur sem blómgast seint bregðast sterkar við hlýnandi loftslagi en þær sem blómgast fyrr. Hnattræn hlýnun vegna losunar manna á gróðurhúsalofttegundum er um tvöfalt hraðari á norðurskautinu en annars staðar á jörðinni með tilheyrandi áhrifum á land- og hafís og gróður. Niðurstöður rannsóknar 38 plöntuvistfræðinga birtust í grein í vísindatímaritinu Nature Ecology and Evolution í síðasta mánuði og lýsir hvernig breytileg áhrif hlýnunarinnar getur raskað jafnvægi í vistkerfum á norðurslóðum. Í ljós kom að plöntur sem blómgast frekar seint að sumri eins og gullbrá bregðast sterkar við hlýnuninni og flýta blómgun meira en tegundir sem blómgast yfirleitt fyrr á sumrin. Rannsóknin byggði á athugunum á blómgunartíma 253 plöntutegunda frá 23 stöðum í heimskauta- og fjallatúndru víðs vegar um heiminn. Ingibjörg Svala Jónsdóttir, prófessor í vistfræði við Líf- og umhverfisvísindadeild Háskóla Íslands, segir við Vísi að plönturnar sem blómgast seint, í júní eða júlí, geri það nú að meðaltali fimm dögum fyrr en áður fyrir hverju gráðu hlýnunar meðalhita í júní og júlí. „Það eru þessar tegundir sem blómgast almennt síðsumars sem flýta blómguninni meira sem svar við hlýnun þannig að heildarblómgunartími þessara túndruplanta þjappast saman og þetta verður styttra tímabil sem blómgunin nær yfir,“ segir Ingibjörg Svala. Heildarblómgunartíminn á sumrin hefur styst um fjóra daga fyrir hverja gráðu hlýnunar að meðaltali á öllum rannsóknarsvæðunum og var styttingin meiri á efri breiddargráðum norðurheimskautsins en þeim lægri.Ingibjörg Svala Jónsdóttir hefur fengist við rannsóknir á Svalbarða og Svíþjóð. Gögn sem hún aflaði þar voru notuð í alþjóðlegu rannsóknina.Kristinn Ingvarsson/Háskóli ÍslandsHliðrun um nokkra daga hefur mikil áhrif Fjórir til fimm dagar kunna að hljóma eins og óveruleg breyting. Hún getur þó verið þýðingarmikil á stuttum vaxtartíma plantna á norðurheimskautinu sem varir aðeins í einn til tvo mánuði á efri breiddargráðum. Breytingar af þessu tagi geta slegið aðrar tegundir sem reiða sig á plönturnar út af laginu. Blómgun plantna, sem dreifðist yfir lengra tímabil yfir sumarið, stendur nú yfir í skemmri tíma og þannig styttist sá tími sem skordýr sækja í blómin. Þetta getur ekki aðeins komið niður á afkomu skordýranna heldur einnig plantnanna sjálfra sem reiða sig á skordýrin til frjóvgunar og fræmyndunar. Áhrifin geta náð lengra upp fæðukeðjuna og haft áhrif á grasbíta eins og hreindýr, að sögn Ingibjargar Svölu. Kálfar hreindýranna, sem koma í heiminn á ákveðnum tíma, eru háðir því að fá næringarríka fæðu. Þegar plöntur sem blómguðust áður síðar á sumrin þroskast og vaxa fyrr er mögulegt að ungviðið missi af tímabilinu þegar mesta næringu er að fá úr þeim. „Það gerist allt mjög hratt á svo stuttum vaxtartíma og það verður allt að stemma svo þetta er veruleg breyting,“ segir Ingibjörg Svala. Líkleg skýring á því að plönturnar sem blómgast síðar bregðist meira við hlýnunni en þær sem blómgast fyrr er sú að þær síðarnefndu stjórnast ekki aðeins af hitastigi heldur einnig af því hvenær snjóa leysir og af birtutíma sem takmarkar viðbrögð þeirra við hlýnuninni. Þær sem blómgast alla jafna seinna stjórnast frekar af hitastigi og sýna því meiri svörun við hærri hita.Heimskautamura er dæmi um tegund sem blómstrar seint á sumrin. Slíkar plöntur hafa flýtt blómgunartíma sínum meira en þær sem blómstra fyrr.Ingibjörg Svala JónsdóttirÞjónustan sem vistkerfin veita breytist Niðurstöður vísindamannanna fyrir norðurskautið er þveröfugar við þær athuganir sem hafa verið gerðar á suðlægari breiddargráðum. Þar sýna plöntur sem blómgast snemma meiri svörun við hlýnun en þær sem blómgast seinna. Heildarblómgunartíminn lengist fyrir vikið þar. Ingibjörg Svala segir að þetta hafi komið nokkuð á óvart. Ástæðan fyrir því gæti verið sú að í hlýrri lífbeltum sunnar á bóginn sé raki í jarðveginum oft takmarkandi þáttur um miðbik vaxtartímans sem komi í veg fyrir að hlýnunin hafi áhrif á þær plöntur sem blómgast seinna. Raki í jarðvegi sé aftur á móti sjaldnast takmarkandi þáttur á stuttum vaxtartíma heimskautasvæðanna. Spurð að því hvort að þessi hliðrun á blómgunartíma plantna sé vandamál og hvort hún sé ógn við lífríkið segist Ingibjörg Svala ekki vilja setja fram neinar heimsendaspár. Þessi rannsókn og fleiri bendi til þess að hnattræn hlýnun raski jafnvægi í vistkerfum. Nefnir hún sem dæmi að röskun geti orðið á berjaframleiðslu plantan og á framleiðslu hreindýrahjarða sem frumbyggjar á norðurslóðum reiða sig á. „Hugsanlega með tímanum kemst á eitthvað nýtt jafnvægi en þá erum við kannski ekki að fá sömu þjónustu af þessu vistkerfum. Við getum gert ráð fyrir að sú þjónusta sem við höfum þegið af þessum vistkerfum breytist. Það er kannski óþarfi að segja að hún breytist til þess verra eða betra. Það er erfitt að meta það á þessu stigi en hún mun breytast ,“ segir Ingibjörg Svala.Framleiðni hreyndýrahjarða sem frumbyggjar á norðurslóðum reiða sig á gæti minnkað ef kálfar missa af þeim tíma þegar plöntur eru sem næringarríkastar á sumrin.Ingibjörg Svala Jónsdóttir Loftslagsmál Vísindi Tengdar fréttir Loftslagsbreytingar lumbra á norðurskautinu "Við erum ekki nálægt því að vera tilbúin með verkefni, áætlanir og stefnumörkun til þess að byggja upp þol fyrir þessum breytingum,“ segir fyrrum vísindaráðgjafi Baracks Obama fyrrverandi Bandaríkjaforseta. 21. október 2018 09:00 Hafið í framvarðarlínu loftslagsbreytinga Lítið er vitað um áhrif súrnunar sjávar á fiska. Vitað er að hafið í kringum Ísland súrnar hraðar en hlýrri höf sunnar í heimi. Breskur sérfræðingur segir Íslendingum að taka mark á eigin mælingum sem séu einstakar. 10. október 2018 09:00 Mest lesið Þetta er fólkið á bak við Skjöld Íslands Innlent Hótað og ógnað eftir að hafa aðstoðað lögreglu Innlent Móðir og níu mánaða barn hætt komnar í Þrengslunum Innlent Hitinn víða yfir 50 stig og vatnsforðinn að þorna upp Erlent Alvarlega slösuð bankakona lagði VÍS eftir langa og stranga baráttu Innlent Hefði sagt nei: Sumarfrí bæjarfulltrúa opnaði fyrir endurskipulag á Nónhæð Innlent Brú skóf þakið af tveggja hæða rútu Erlent Ozzy Osbourne allur Erlent Lögreglan hugsi yfir Skildi Íslands: Eitt lögbrot verði ekki réttlætt með öðru Innlent Reyndu að koma í veg fyrir að hún settist upp í hjá afrískum bílstjóra Innlent Fleiri fréttir „Hvetjum fólk til þess að treysta okkur bara fyrir því“ Sækja mann sem datt af hestbaki Lögregla afþakkar þjónustu Skjaldar Íslands og Guðni boðar brennu Félagið Ísland-Palestína harmar skvettuna Rán og frelsissvipting í Árbæ Mótmælandi skvetti málningu á ljósmyndara Morgunblaðsins Brottfararstöð dómsmálaráðherra komin í samráðsgátt Móðir og níu mánaða barn hætt komnar í Þrengslunum Þetta er fólkið á bak við Skjöld Íslands Reyndu að koma í veg fyrir að hún settist upp í hjá afrískum bílstjóra Tveir af þremur ánægðir með beitingu „kjarnorkuákvæðisins“ Alvarlega slösuð bankakona lagði VÍS eftir langa og stranga baráttu Lærði skriðsund á YouTube og syndir Ermarsund á morgun Sjálfsagt að taka málið fyrir: „Leysist ekkert sjálfkrafa við að ganga inn í Evrópusambandið“ Lögreglan hugsi yfir Skildi Íslands: Eitt lögbrot verði ekki réttlætt með öðru Eldur í verslunarhúsnæði á Laugavegi Play tekur dýfu í skugga afkomuviðvörunar og Njáll Trausti vill funda Hótað og ógnað eftir að hafa aðstoðað lögreglu Laugavegurinn að „deyja úr velgengni“ Loftgæði mun betri á höfuðborgarsvæðinu Njáll Trausti vill fund hið fyrsta í atvinnuveganefnd Hefði sagt nei: Sumarfrí bæjarfulltrúa opnaði fyrir endurskipulag á Nónhæð Með vesen í miðborginni og á bráðamóttöku og síðar handtekinn vegna þjófnaðar Virknin bundin við einn gíg: Gasmengunar gæti orðið vart á Suðurlandi Ekki hægt að draga ályktanir um hver varð manninum „líklegast“ að bana Hvalreki í Vogum Gosmóðan gæti setið sem fastast fram á fimmtudag: „Menn verða að taka þetta alvarlega“ Hefur áhyggjur af málflutningi „taugaveiklaðrar“ stjórnarandstöðu Lokuð inni með lokað fyrir glugga í þrjá daga Fundurinn vonbrigði: „Þetta leikrit er hafið“ Sjá meira
Plöntur, skordýr og stærri dýr eins og hreindýr gætu liðið fyrir röskun á jafnvægi í vistkerfi heimskautasvæða vegna hnattrænnar hlýnunar af völdum manna. Ný rannsókn sem íslenskur vistfræðingur tók þátt í leiðir í ljós að plöntur sem blómgast seint bregðast sterkar við hlýnandi loftslagi en þær sem blómgast fyrr. Hnattræn hlýnun vegna losunar manna á gróðurhúsalofttegundum er um tvöfalt hraðari á norðurskautinu en annars staðar á jörðinni með tilheyrandi áhrifum á land- og hafís og gróður. Niðurstöður rannsóknar 38 plöntuvistfræðinga birtust í grein í vísindatímaritinu Nature Ecology and Evolution í síðasta mánuði og lýsir hvernig breytileg áhrif hlýnunarinnar getur raskað jafnvægi í vistkerfum á norðurslóðum. Í ljós kom að plöntur sem blómgast frekar seint að sumri eins og gullbrá bregðast sterkar við hlýnuninni og flýta blómgun meira en tegundir sem blómgast yfirleitt fyrr á sumrin. Rannsóknin byggði á athugunum á blómgunartíma 253 plöntutegunda frá 23 stöðum í heimskauta- og fjallatúndru víðs vegar um heiminn. Ingibjörg Svala Jónsdóttir, prófessor í vistfræði við Líf- og umhverfisvísindadeild Háskóla Íslands, segir við Vísi að plönturnar sem blómgast seint, í júní eða júlí, geri það nú að meðaltali fimm dögum fyrr en áður fyrir hverju gráðu hlýnunar meðalhita í júní og júlí. „Það eru þessar tegundir sem blómgast almennt síðsumars sem flýta blómguninni meira sem svar við hlýnun þannig að heildarblómgunartími þessara túndruplanta þjappast saman og þetta verður styttra tímabil sem blómgunin nær yfir,“ segir Ingibjörg Svala. Heildarblómgunartíminn á sumrin hefur styst um fjóra daga fyrir hverja gráðu hlýnunar að meðaltali á öllum rannsóknarsvæðunum og var styttingin meiri á efri breiddargráðum norðurheimskautsins en þeim lægri.Ingibjörg Svala Jónsdóttir hefur fengist við rannsóknir á Svalbarða og Svíþjóð. Gögn sem hún aflaði þar voru notuð í alþjóðlegu rannsóknina.Kristinn Ingvarsson/Háskóli ÍslandsHliðrun um nokkra daga hefur mikil áhrif Fjórir til fimm dagar kunna að hljóma eins og óveruleg breyting. Hún getur þó verið þýðingarmikil á stuttum vaxtartíma plantna á norðurheimskautinu sem varir aðeins í einn til tvo mánuði á efri breiddargráðum. Breytingar af þessu tagi geta slegið aðrar tegundir sem reiða sig á plönturnar út af laginu. Blómgun plantna, sem dreifðist yfir lengra tímabil yfir sumarið, stendur nú yfir í skemmri tíma og þannig styttist sá tími sem skordýr sækja í blómin. Þetta getur ekki aðeins komið niður á afkomu skordýranna heldur einnig plantnanna sjálfra sem reiða sig á skordýrin til frjóvgunar og fræmyndunar. Áhrifin geta náð lengra upp fæðukeðjuna og haft áhrif á grasbíta eins og hreindýr, að sögn Ingibjargar Svölu. Kálfar hreindýranna, sem koma í heiminn á ákveðnum tíma, eru háðir því að fá næringarríka fæðu. Þegar plöntur sem blómguðust áður síðar á sumrin þroskast og vaxa fyrr er mögulegt að ungviðið missi af tímabilinu þegar mesta næringu er að fá úr þeim. „Það gerist allt mjög hratt á svo stuttum vaxtartíma og það verður allt að stemma svo þetta er veruleg breyting,“ segir Ingibjörg Svala. Líkleg skýring á því að plönturnar sem blómgast síðar bregðist meira við hlýnunni en þær sem blómgast fyrr er sú að þær síðarnefndu stjórnast ekki aðeins af hitastigi heldur einnig af því hvenær snjóa leysir og af birtutíma sem takmarkar viðbrögð þeirra við hlýnuninni. Þær sem blómgast alla jafna seinna stjórnast frekar af hitastigi og sýna því meiri svörun við hærri hita.Heimskautamura er dæmi um tegund sem blómstrar seint á sumrin. Slíkar plöntur hafa flýtt blómgunartíma sínum meira en þær sem blómstra fyrr.Ingibjörg Svala JónsdóttirÞjónustan sem vistkerfin veita breytist Niðurstöður vísindamannanna fyrir norðurskautið er þveröfugar við þær athuganir sem hafa verið gerðar á suðlægari breiddargráðum. Þar sýna plöntur sem blómgast snemma meiri svörun við hlýnun en þær sem blómgast seinna. Heildarblómgunartíminn lengist fyrir vikið þar. Ingibjörg Svala segir að þetta hafi komið nokkuð á óvart. Ástæðan fyrir því gæti verið sú að í hlýrri lífbeltum sunnar á bóginn sé raki í jarðveginum oft takmarkandi þáttur um miðbik vaxtartímans sem komi í veg fyrir að hlýnunin hafi áhrif á þær plöntur sem blómgast seinna. Raki í jarðvegi sé aftur á móti sjaldnast takmarkandi þáttur á stuttum vaxtartíma heimskautasvæðanna. Spurð að því hvort að þessi hliðrun á blómgunartíma plantna sé vandamál og hvort hún sé ógn við lífríkið segist Ingibjörg Svala ekki vilja setja fram neinar heimsendaspár. Þessi rannsókn og fleiri bendi til þess að hnattræn hlýnun raski jafnvægi í vistkerfum. Nefnir hún sem dæmi að röskun geti orðið á berjaframleiðslu plantan og á framleiðslu hreindýrahjarða sem frumbyggjar á norðurslóðum reiða sig á. „Hugsanlega með tímanum kemst á eitthvað nýtt jafnvægi en þá erum við kannski ekki að fá sömu þjónustu af þessu vistkerfum. Við getum gert ráð fyrir að sú þjónusta sem við höfum þegið af þessum vistkerfum breytist. Það er kannski óþarfi að segja að hún breytist til þess verra eða betra. Það er erfitt að meta það á þessu stigi en hún mun breytast ,“ segir Ingibjörg Svala.Framleiðni hreyndýrahjarða sem frumbyggjar á norðurslóðum reiða sig á gæti minnkað ef kálfar missa af þeim tíma þegar plöntur eru sem næringarríkastar á sumrin.Ingibjörg Svala Jónsdóttir
Loftslagsmál Vísindi Tengdar fréttir Loftslagsbreytingar lumbra á norðurskautinu "Við erum ekki nálægt því að vera tilbúin með verkefni, áætlanir og stefnumörkun til þess að byggja upp þol fyrir þessum breytingum,“ segir fyrrum vísindaráðgjafi Baracks Obama fyrrverandi Bandaríkjaforseta. 21. október 2018 09:00 Hafið í framvarðarlínu loftslagsbreytinga Lítið er vitað um áhrif súrnunar sjávar á fiska. Vitað er að hafið í kringum Ísland súrnar hraðar en hlýrri höf sunnar í heimi. Breskur sérfræðingur segir Íslendingum að taka mark á eigin mælingum sem séu einstakar. 10. október 2018 09:00 Mest lesið Þetta er fólkið á bak við Skjöld Íslands Innlent Hótað og ógnað eftir að hafa aðstoðað lögreglu Innlent Móðir og níu mánaða barn hætt komnar í Þrengslunum Innlent Hitinn víða yfir 50 stig og vatnsforðinn að þorna upp Erlent Alvarlega slösuð bankakona lagði VÍS eftir langa og stranga baráttu Innlent Hefði sagt nei: Sumarfrí bæjarfulltrúa opnaði fyrir endurskipulag á Nónhæð Innlent Brú skóf þakið af tveggja hæða rútu Erlent Ozzy Osbourne allur Erlent Lögreglan hugsi yfir Skildi Íslands: Eitt lögbrot verði ekki réttlætt með öðru Innlent Reyndu að koma í veg fyrir að hún settist upp í hjá afrískum bílstjóra Innlent Fleiri fréttir „Hvetjum fólk til þess að treysta okkur bara fyrir því“ Sækja mann sem datt af hestbaki Lögregla afþakkar þjónustu Skjaldar Íslands og Guðni boðar brennu Félagið Ísland-Palestína harmar skvettuna Rán og frelsissvipting í Árbæ Mótmælandi skvetti málningu á ljósmyndara Morgunblaðsins Brottfararstöð dómsmálaráðherra komin í samráðsgátt Móðir og níu mánaða barn hætt komnar í Þrengslunum Þetta er fólkið á bak við Skjöld Íslands Reyndu að koma í veg fyrir að hún settist upp í hjá afrískum bílstjóra Tveir af þremur ánægðir með beitingu „kjarnorkuákvæðisins“ Alvarlega slösuð bankakona lagði VÍS eftir langa og stranga baráttu Lærði skriðsund á YouTube og syndir Ermarsund á morgun Sjálfsagt að taka málið fyrir: „Leysist ekkert sjálfkrafa við að ganga inn í Evrópusambandið“ Lögreglan hugsi yfir Skildi Íslands: Eitt lögbrot verði ekki réttlætt með öðru Eldur í verslunarhúsnæði á Laugavegi Play tekur dýfu í skugga afkomuviðvörunar og Njáll Trausti vill funda Hótað og ógnað eftir að hafa aðstoðað lögreglu Laugavegurinn að „deyja úr velgengni“ Loftgæði mun betri á höfuðborgarsvæðinu Njáll Trausti vill fund hið fyrsta í atvinnuveganefnd Hefði sagt nei: Sumarfrí bæjarfulltrúa opnaði fyrir endurskipulag á Nónhæð Með vesen í miðborginni og á bráðamóttöku og síðar handtekinn vegna þjófnaðar Virknin bundin við einn gíg: Gasmengunar gæti orðið vart á Suðurlandi Ekki hægt að draga ályktanir um hver varð manninum „líklegast“ að bana Hvalreki í Vogum Gosmóðan gæti setið sem fastast fram á fimmtudag: „Menn verða að taka þetta alvarlega“ Hefur áhyggjur af málflutningi „taugaveiklaðrar“ stjórnarandstöðu Lokuð inni með lokað fyrir glugga í þrjá daga Fundurinn vonbrigði: „Þetta leikrit er hafið“ Sjá meira
Loftslagsbreytingar lumbra á norðurskautinu "Við erum ekki nálægt því að vera tilbúin með verkefni, áætlanir og stefnumörkun til þess að byggja upp þol fyrir þessum breytingum,“ segir fyrrum vísindaráðgjafi Baracks Obama fyrrverandi Bandaríkjaforseta. 21. október 2018 09:00
Hafið í framvarðarlínu loftslagsbreytinga Lítið er vitað um áhrif súrnunar sjávar á fiska. Vitað er að hafið í kringum Ísland súrnar hraðar en hlýrri höf sunnar í heimi. Breskur sérfræðingur segir Íslendingum að taka mark á eigin mælingum sem séu einstakar. 10. október 2018 09:00