Í stuttu máli virðist mega skilgreina siðblindu með því að viðkomandi einstaklingur finni lítt eða ekki til með öðru fólki og skorti getu til að setja sig í spor þess. Þetta lýsir sér á marga vegu sem fræðimenn hafa flokkað og greint. Hér á eftir skulu aðalatriði nefnd.
Siðblindur einstaklingur
- Hefur ekki getu til að finna til með öðrum eða setja sig í spor annarra.
- Ráðskast með annað fólk til að ná fram vilja sínum og svífst einskis til að ná takmarki sínu.
- Er yfirleitt rólegur og yfirvegaður í samskiptum við aðra.
- Er oft afburða vel greindur og velst því oft til forystu á þeim vettvangi sem hann starfar á. Hlutfallslega fleiri siðblindingjar komast til forystu í viðskiptum og stjórnmálum en vænta mætti miðað við fjölda þeirra meðal manna.
- Getur verið einstaklega heillandi í samskiptum við aðra, en er ófær um að mynda tilfinningatengsl við þá. Hann á hins vegar auðvelt með að „tala sig inn á“ annað fólk í því skyni að ná markmiðum sínum. Þannig fær hann aðra til að samþykkja hluti sem þeir myndu annars ekki samþykkja.
- Sækist eftir aðdáun annarra (jafnvel alls samfélagsins sem hann lifir í) fyrir snilli sína.
- Leggur með sjálfum sér mat á aðra fyrst og fremst til að átta sig á hvernig eigi að ná tökum á þeim. Tileinkar sér þá stundum háttsemi sem hann telur að muni ganga í augu þeirra sem hann vill ná tökum á.
- Beitir andlegu ofbeldi til ná því fram sem vilji hans stendur til.
- Er sjálfhverft fórnarlamb. Ef eitthvað bjátar á er það í hans huga ávallt sök annarra.
- Beitir ósannindum auðveldlega til að ná markmiðum sínum en stendur gjarnan ekki við það sem hann hefur lofað.
- Er ófær um að sjá siðblindueinkennin á sjálfum sér og hefur oftast mikið sjálfstraust.
- Finnur aldrei til sektar eða iðrunar vegna þess sem hann hefur „fengið áorkað“.
- Verður stundum ósamkvæmur sjálfum sér, þ.e. ákveður eitt í dag og annað á morgun. Þetta er talin afleiðing af því að ákvarðanir byggjast ekki á prinsippum eða reglum heldur fremur því sem hann telur henta sér hverju sinni.
Í raun og veru er það skortur á tilfinningatengslum sem framar öðru gerir siðblindingjann hættulegan um leið og hann kann að verða valdamikill. Honum er sama um afleiðingar, sem athafnir hans og ákvarðanir hafa á aðra og óttast ekki slíkt með neinum hætti. Um hann er stundum sagt að hann þekki ekki muninn á réttu og röngu.
Taka ber fram að siðblinda leynir sér stundum, einkum framan af ævi þess sem í hlut á. Það er líka vel hugsanlegt að skaðleg áhrif siðblindu komi aldrei fram þó að hún sé í sjálfu sér fyrir hendi hjá viðkomandi manni. Það kann þá að eiga rót sína að rekja til þess að hann skynjar að hugsanir hans og háttsemi eru til þess fallnar að skaða hann sjálfan, þar sem þær falla ekki í kramið hjá öðru fólki. Einnig getur verið að hann skorti að einhverju leyti þá greind sem er siðblindum nauðsynleg til að komast til raunverulegra áhrifa yfir öðrum.
Ekki allir glæpamenn
En siðblindingjar eru ekki allir glæpamenn í þessum skilningi. Margir þeirra lifa og hrærast í samfélagi okkar án þess að fremja nokkurn tíma afbrot sem kalla á refsingu. Að minnsta kosti er háttsemi þeirra í þeim búningi að ekki leiðir til viðbragða þeirra sem fara með löggæslu og hafa því hlutverki að gegna að draga afbrotamenn til ábyrgðar fyrir misgjörðir sínar. Siðblindingjar fyrirfinnast í einkafyrirtækjum og stofnunum hins opinbera, bæði á vettvangi stjórnsýslu og dómstóla.
Það felst í því kaldhæðni að þeir eru oft líklegri en aðrir til að komast til metorða, því þeir hafa yfir aðferðum að ráða sem öðrum hugnast ekki að beita. Í störfum sínum geta þeir oft unnið margvíslegt tjón á hagsmunum annarra með því að beita leikni sinni og þeim stjórntökum sem þeir gjarnan ná yfir öðrum, eins og til dæmis samstarfsmönnum en einnig öðrum sem þeir þurfa að notast við í misgjörðum sínum. Þeim er lagið að notfæra sér kringumstæður til að ná markmiðum sínum. Í opinberum stofnunum getur til dæmis mikið annríki hjálpað þeim, því þeir eru yfirleitt búnir meiri hæfileikum en aðrir til að fást við annríki, stundum með nær ómennskum afköstum.
Ólæknandi
Það gæti verið áhugavert fyrir fólk að velta fyrir sér hvort það getur greint siðblindingja í umhverfi sínu. Þeir eru miklu víðar en menn gera sér almennt grein fyrir og hafa komist til áhrifa í mun meira mæli en hlutfallslegur fjöldi þeirra í mannheimi segir til um.
Hvernig skal bregðast við?
Jón Steinar Gunnlaugsson, fyrrverandi hæstaréttardómari