Réttarsátt vegna umgengnistálmana Sævar Þór Jónsson skrifar 24. október 2019 10:30 Umgengnistálmanir eru þrætumál sem reglubundið skjóta upp kollinum í almennri umræðu hér á landi, sem og víðar, og eru kennimerki þeirrar umræðu jafnan hatrammar deilur og ásakanir á víxl er aðilar kappkosta við að skipta sér í fylkingar, með eða á móti, karlar á móti konum, gerendur og þolendur, og þar fram eftir götunum. Í hita umræðunnar falla þó iðulega í gleymsku þeir hagsmunir sem í reynd skipta gjörvöllu máli, en það eru hagsmunir barnsins til að fá tækifæri til að umgangast báða foreldra sína, njóta samveru þeirra beggja og byggja upp og rækta nauðsynleg tengsl við umgengnisforeldri. Umgengnisréttur er skýlaus réttur barnsins og er af þeirri ástæðu umgengnistálmun fyrst og fremst brot á réttindum þess. Í deilumálum er varða umgengnistálmanir og rétt annars foreldris til umgengni við afkvæmi sitt er sjaldnast til að dreifa einhvers konar sigurvegara enda eru það gjarnan allir aðilar málsins, og þá einkum barnið sjálft, sem bera skarðan hlut frá borði. Engu að síður er gífurlega brýnt að aðilar eigi þess kost að leiða ágreining sinn til lykta og fá úr sínum réttindum skorið og til að tryggja að barn fái að njóta þess grundvallarréttar sem felst í samveru barna og foreldra. Mikilvægt er að foreldri sé hvatt til að virða og stuðla að því að barn njóti þeirrar umgengni sem ákveðin hefur verið enda liggi að baki rækilegt mat úrskurðaraðila um hvernig hagsmunum barns verði best borgið. Hafi þó lögboðin málsmeðferð á vegum Sýslumanns út í sandinn runnið og öll von virðist úti í ljósi yfirstandandi tálmunar kann að reynast nauðsynlegt að krefjast þess að lögmæltum þvingunarúrræðum sé beitt í því skyni að knýja fram umgengni. Á þessu stigi skiptir sköpum að vel sé vandað til verka til að tryggja að viðkomandi málsmeðferðarreglum sé fylgt og að málatilbúnaður aðila sé þess eðlis að mark á honum er tekið og þau sjónarmið sem móta stoðir hans komist til skila. Svo að umgengni verði þvinguð fram er nauðsynlegt að tiltekin skilyrði séu uppfyllt. Í fyrsta lagi ber að nefna að samningur foreldra um umgengni þarf að vera staðfestur af sýslummanni, með úrskurði sýslumanns, réttarsátt eða með dómi. Þannig nægir ekki munnlegur eða óstaðfestur samningur foreldra. Í öðru lagi verður hið augljósa skilyrði að vera uppfyllt að foreldri sem barn býr hjá tálmi umgengni, þ.e. komi í veg fyrir eða valdi því með einhverjum hætti að umgengni komist ekki til framkvæmda. Fyrst kemur til álita álagning dagsekta að kröfu þess foreldris sem tálmun beinist að. Þannig er skorað á aðila að láta af tálmunum að viðlögum dagsektum allt að 30.000 kr. fyrir hvern dag. Ágreiningur deiluaðila er þó oft og einatt svo djúptækur að úrræði þetta hrekkur ekki til. Á þessu stigi er mikilvægt að hafa það hugfast að forræði á því hve langt skuli ganga til að fullnægja umgengni með beitingu þvingunar hvílir á þeim aðila sem tálmun beinist gegn. Þannig verður aðili sjálfur að krefjast þess að fjárnám fari fram fyrir áföllnum dagsektum þrátt fyrir að dagsektir falli í greipar ríkissjóðs. Rétt er að geta þess að framangreindar aðgerðir eru nauðsynlegur undanfari þess að umgengni verði komið á með aðfarargerð. Þarft er því að aðrar leiðir séu fullreyndar áður en til þess komi að umgengni verði þvinguð fram með aðför. Á þessu stigi standa tveir valkostir til boða, annars vegar að krafa sé gerð um að umgengni verði komið á með aðför í eitt skipti eða að umgengni á vissu tímabili verði komið á með aðfarargerð. Hið síðarnefnda felur í sér mikilvægt nýmæli til hagræðingar fyrir þann sem beittur er tálmun að geta gengið að því vísu að heimild hans til þess að þvinga fram umgengni standi honum lengur til boða en einungis eitt skipti. Almennt er gert ráð fyrir því að heimild fyrir aðför til að knýja fram umgengni verði einungis sótt til dómstóla enda svo mælt að það sé héraðsdómari sem kveði upp úrskurð þess efnis. Nýlega rákum við þó mál fyrir hönd umbjóðanda þar sem áðurnefndar ráðstafanir höfðu verið fullreyndar. Málinu hafði verið komið til dómstóla og endanlegu ákvörðunarvaldi um afdrif málsins framselt réttinum. Í stað þess þó að fylgja máli til enda eftir hinni hefðbundnu dómstólaleið var brugðið á það ráð að leita sátta á milli aðila. Sáttaumleitanir báru árangur og gerðu aðilar málsins með sér réttarsátt. Efni réttarsáttarinnar var þó með óhefðbundnu sniði enda kvað hún á um heimild þess foreldris sem tálmun beindist gegn til að fá barn sitt tekið úr umráðum gagnaðila með beinni aðfaragerð, færi svo að tálmun hefðist á því tímabili sem réttarsáttin tók til. Þannig fól réttarsátt aðila í sér í reynd að aðfararheimild var veitt í samræmi við upphaflegar dómkröfur aðila, án þess að úrskurður þess efnis væri kveðinn upp af hálfu dómara, með þeim hætti að aðila væri heimilt að krefjast aðfarar á tilgreindu tímabili ef tálmun ætti sér stað, enda veitir réttarsátt fullnægjandi grundvöll til að krefjast aðfarar. Að aðilum sé unnt að binda endi á ágreiningsefni af þessum toga með þeim hætti sem nú hefur verið lýst felur í sér mikið réttarhagræði fyrir báða aðila. Úrræðið er til þess fallið að koma í veg fyrir aukin kostnað af málarekstri og óvissu sem honum fylgir ásamt því að úrlausn málsins, eða sáttin, er í höndum aðila og er þeim frjálst, upp að vissu marki, að ráða nánari útfærslu hennar. Í áðurnefndu máli fengu aðilar máls því tækifæri til að móta sáttargrundvöll þar sem þeir báðir gengust við tilteknum skyldum. Einnig er rétt að geta þess að á þessu stigi máls er hvati aðila til að komast að farsælu samkomulagi að jafnaði mikill og þá sérstaklega með hliðsjón af yfirvofandi fjárnámi vegna dagsekta og íþyngjandi inngrips í líf barns með aðför. Höfundi er ekki kunnugt um að málum af þessum toga hafi lokið með framangreindum hætti. Hér er vert að minnast málsforræðisreglu íslensks réttarfars en í henni felst að aðilar máls ráða yfir sakarefni, ráðstafa því og haga málsmeðferð með einhliða yfirlýsingum sínum eða gjörðum. Þó svo að um viðkvæman málaflokk sé að ræða er fátt, ef nokkuð, sem beinlínis mælir gegn því að málum sé ráðið til lykta með þessum hætti, þ.e. réttarsátt, enda er lögmætt að gera hana, efni hennar skýrt og tækt að efna hana. Óskandi væri að fleiri málum í þessum málaflokki, séu þau á annað borð komin til dómstóla, væru ráðin til lykta á þennan máta. Einstaklega mikilvægt er þó að vel sé vandað til verka við gerð slíkra réttarsátta og að efni þeirra sé skýrt þannig að um gilda aðfararheimild sé að ræða sem hægt er að fullnusta, sem og að skyldur aðila séu nákvæmlega afmarkaðar, fari svo að vanefnd beri að garði.Höfundur er lögmaður/MBA. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fjölskyldumál Sævar Þór Jónsson Mest lesið Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Sjá meira
Umgengnistálmanir eru þrætumál sem reglubundið skjóta upp kollinum í almennri umræðu hér á landi, sem og víðar, og eru kennimerki þeirrar umræðu jafnan hatrammar deilur og ásakanir á víxl er aðilar kappkosta við að skipta sér í fylkingar, með eða á móti, karlar á móti konum, gerendur og þolendur, og þar fram eftir götunum. Í hita umræðunnar falla þó iðulega í gleymsku þeir hagsmunir sem í reynd skipta gjörvöllu máli, en það eru hagsmunir barnsins til að fá tækifæri til að umgangast báða foreldra sína, njóta samveru þeirra beggja og byggja upp og rækta nauðsynleg tengsl við umgengnisforeldri. Umgengnisréttur er skýlaus réttur barnsins og er af þeirri ástæðu umgengnistálmun fyrst og fremst brot á réttindum þess. Í deilumálum er varða umgengnistálmanir og rétt annars foreldris til umgengni við afkvæmi sitt er sjaldnast til að dreifa einhvers konar sigurvegara enda eru það gjarnan allir aðilar málsins, og þá einkum barnið sjálft, sem bera skarðan hlut frá borði. Engu að síður er gífurlega brýnt að aðilar eigi þess kost að leiða ágreining sinn til lykta og fá úr sínum réttindum skorið og til að tryggja að barn fái að njóta þess grundvallarréttar sem felst í samveru barna og foreldra. Mikilvægt er að foreldri sé hvatt til að virða og stuðla að því að barn njóti þeirrar umgengni sem ákveðin hefur verið enda liggi að baki rækilegt mat úrskurðaraðila um hvernig hagsmunum barns verði best borgið. Hafi þó lögboðin málsmeðferð á vegum Sýslumanns út í sandinn runnið og öll von virðist úti í ljósi yfirstandandi tálmunar kann að reynast nauðsynlegt að krefjast þess að lögmæltum þvingunarúrræðum sé beitt í því skyni að knýja fram umgengni. Á þessu stigi skiptir sköpum að vel sé vandað til verka til að tryggja að viðkomandi málsmeðferðarreglum sé fylgt og að málatilbúnaður aðila sé þess eðlis að mark á honum er tekið og þau sjónarmið sem móta stoðir hans komist til skila. Svo að umgengni verði þvinguð fram er nauðsynlegt að tiltekin skilyrði séu uppfyllt. Í fyrsta lagi ber að nefna að samningur foreldra um umgengni þarf að vera staðfestur af sýslummanni, með úrskurði sýslumanns, réttarsátt eða með dómi. Þannig nægir ekki munnlegur eða óstaðfestur samningur foreldra. Í öðru lagi verður hið augljósa skilyrði að vera uppfyllt að foreldri sem barn býr hjá tálmi umgengni, þ.e. komi í veg fyrir eða valdi því með einhverjum hætti að umgengni komist ekki til framkvæmda. Fyrst kemur til álita álagning dagsekta að kröfu þess foreldris sem tálmun beinist að. Þannig er skorað á aðila að láta af tálmunum að viðlögum dagsektum allt að 30.000 kr. fyrir hvern dag. Ágreiningur deiluaðila er þó oft og einatt svo djúptækur að úrræði þetta hrekkur ekki til. Á þessu stigi er mikilvægt að hafa það hugfast að forræði á því hve langt skuli ganga til að fullnægja umgengni með beitingu þvingunar hvílir á þeim aðila sem tálmun beinist gegn. Þannig verður aðili sjálfur að krefjast þess að fjárnám fari fram fyrir áföllnum dagsektum þrátt fyrir að dagsektir falli í greipar ríkissjóðs. Rétt er að geta þess að framangreindar aðgerðir eru nauðsynlegur undanfari þess að umgengni verði komið á með aðfarargerð. Þarft er því að aðrar leiðir séu fullreyndar áður en til þess komi að umgengni verði þvinguð fram með aðför. Á þessu stigi standa tveir valkostir til boða, annars vegar að krafa sé gerð um að umgengni verði komið á með aðför í eitt skipti eða að umgengni á vissu tímabili verði komið á með aðfarargerð. Hið síðarnefnda felur í sér mikilvægt nýmæli til hagræðingar fyrir þann sem beittur er tálmun að geta gengið að því vísu að heimild hans til þess að þvinga fram umgengni standi honum lengur til boða en einungis eitt skipti. Almennt er gert ráð fyrir því að heimild fyrir aðför til að knýja fram umgengni verði einungis sótt til dómstóla enda svo mælt að það sé héraðsdómari sem kveði upp úrskurð þess efnis. Nýlega rákum við þó mál fyrir hönd umbjóðanda þar sem áðurnefndar ráðstafanir höfðu verið fullreyndar. Málinu hafði verið komið til dómstóla og endanlegu ákvörðunarvaldi um afdrif málsins framselt réttinum. Í stað þess þó að fylgja máli til enda eftir hinni hefðbundnu dómstólaleið var brugðið á það ráð að leita sátta á milli aðila. Sáttaumleitanir báru árangur og gerðu aðilar málsins með sér réttarsátt. Efni réttarsáttarinnar var þó með óhefðbundnu sniði enda kvað hún á um heimild þess foreldris sem tálmun beindist gegn til að fá barn sitt tekið úr umráðum gagnaðila með beinni aðfaragerð, færi svo að tálmun hefðist á því tímabili sem réttarsáttin tók til. Þannig fól réttarsátt aðila í sér í reynd að aðfararheimild var veitt í samræmi við upphaflegar dómkröfur aðila, án þess að úrskurður þess efnis væri kveðinn upp af hálfu dómara, með þeim hætti að aðila væri heimilt að krefjast aðfarar á tilgreindu tímabili ef tálmun ætti sér stað, enda veitir réttarsátt fullnægjandi grundvöll til að krefjast aðfarar. Að aðilum sé unnt að binda endi á ágreiningsefni af þessum toga með þeim hætti sem nú hefur verið lýst felur í sér mikið réttarhagræði fyrir báða aðila. Úrræðið er til þess fallið að koma í veg fyrir aukin kostnað af málarekstri og óvissu sem honum fylgir ásamt því að úrlausn málsins, eða sáttin, er í höndum aðila og er þeim frjálst, upp að vissu marki, að ráða nánari útfærslu hennar. Í áðurnefndu máli fengu aðilar máls því tækifæri til að móta sáttargrundvöll þar sem þeir báðir gengust við tilteknum skyldum. Einnig er rétt að geta þess að á þessu stigi máls er hvati aðila til að komast að farsælu samkomulagi að jafnaði mikill og þá sérstaklega með hliðsjón af yfirvofandi fjárnámi vegna dagsekta og íþyngjandi inngrips í líf barns með aðför. Höfundi er ekki kunnugt um að málum af þessum toga hafi lokið með framangreindum hætti. Hér er vert að minnast málsforræðisreglu íslensks réttarfars en í henni felst að aðilar máls ráða yfir sakarefni, ráðstafa því og haga málsmeðferð með einhliða yfirlýsingum sínum eða gjörðum. Þó svo að um viðkvæman málaflokk sé að ræða er fátt, ef nokkuð, sem beinlínis mælir gegn því að málum sé ráðið til lykta með þessum hætti, þ.e. réttarsátt, enda er lögmætt að gera hana, efni hennar skýrt og tækt að efna hana. Óskandi væri að fleiri málum í þessum málaflokki, séu þau á annað borð komin til dómstóla, væru ráðin til lykta á þennan máta. Einstaklega mikilvægt er þó að vel sé vandað til verka við gerð slíkra réttarsátta og að efni þeirra sé skýrt þannig að um gilda aðfararheimild sé að ræða sem hægt er að fullnusta, sem og að skyldur aðila séu nákvæmlega afmarkaðar, fari svo að vanefnd beri að garði.Höfundur er lögmaður/MBA.
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun