Umbrotatímar fyrir plastumbúðir Páll Árnason skrifar 7. maí 2020 10:30 Viðhorf okkar til umhverfismála hefur breyst verulega síðustu árin og að sama skapi hefur notkun almennings á plastumbúðum breyst, við reynum að minnka notkunina, flokkum meira á heimilunum og tökum nýjum gerðum poka fagnandi. Það er því mikil gerjun í gangi á þessu sviði hjá almenningi og fyrirtækjum. Á árinu 2018 setti Umhverfisráðuneytið af stað vinnu við að draga úr umhverfisáhrifum plasts. Niðurstaðan var sú að banna burðarpoka úr plasti frá ársbyrjun 2021 og einnota sogrör og mataráhöld nokkrum árum síðar. Plastneysla okkar er 150-200 kg/mann á ári og burðarpokar eru mjög lítill þáttur, hvað þá sogrör og einnota mataráhöld. Ef þessi aðferðarfræði er notuð áfram, þá tekur það okkur 200 ár að draga úr plastneyslunni um 20%. Þótt vitað sé hverjar séu helstu leiðir okkar Íslendinga við plastmengun lands og sjávar var ákveðið að gera ekkert í því máli. Yfirvöld eru einfaldlega fjarri því að vera eins tilbúin til breytinga í þágu umhverfisins og almenningur. Fast að 40% af plastneyslu okkar er í formi umbúða. Þær hafa mikilvægu hlutverki að gegna, að tryggja neytandanum óskemmda vöru. . Þótt oft sé talað illa um plastumbúðir þá eru þær gjarnan mun umhverfisvænni en aðrar umbúðir eða umbúðaleysi, að teknu tilliti til neikvæðra umhverfisáhrifa vöru sem skemmist. Lífplast Plastframleiðsla hófst með hráefnum úr náttúrunni. Með tilkomu olíuiðnaðarins um miðja síðustu öld varð plastframleiðslan miklu ódýrari og öll algengustu plastefnin urðu til. Á síðustu 30 árum hefur nokkuð verið lagt í þróun plastefna í gróðri, í fyrstu voru þau tífalt dýrari en hefðbundin plastefni en þessi munur hefur verið að minnka mikið. Fyrir nokkrum árum var líf-PE í boði 10-20% dýrara en hefðbundið PE, en einungis mjög afmarkaðir geirar voru tilbúnir til að borga aukalega fyrir plast úr ræktuðu hráefni. Flóran er þó allnokkur í lífplast efnum sbr. mynd hér að neðan þar sem plastið er flokkað eftir því hvort það sé úr endurnýjanlegu hráefni og hvort hægt sé að brjóta það niður með lífvirkum efnum. Mynd 1. Hefðbundið plast og þrír ólíkir flokkar lífplasts. Hefðbundið plast er yfir 99% plastnotkunarinnar. Vöxtur er nokkur í lífplasti, sérstaklega líf-PE, líf-PP og líf-PET. Rauður hringur er dreginn um tvö líf-plastefni sem notuð eru hér á landi. Hringrás kolefnis Til eru mismunandi leiðir til að hemja sótspor umbúðasamfélagsins. Evrópusambandið leggur allnokkurn pening í annarsvegar þróun hringrásarhagkerfis sem byggir á því að plastið sé endurunnið og þannig notað aftur og aftur og hins vegar í þróun lífhagkerfis sem byggir á ræktun hráefna og að þau verði síðan að mold. Lífhagkerfið er mjög stutt komið, þar eru verulegar áskoranir varðandi umhverfisáhrif landnotkunar, að ræktunin leiði hvorki af sér eyðingu skóga né framræslu lands eins og nokkuð ber á í dag. Það er mikil áskorun að brauðfæða 10 milljarða jarðarbúa 2050 án þess að ganga um of á vistkerfi jarðar og því þarf lífplastframleiðslan að byggja á afkasti frá matvælaframleiðslu til að vera auðveldlega réttlætanleg. Endurvinnsla plasts hefur verið áherslumál í orði í 30 ár, án þess að settir hafi verið nægir fjármunir í þróun góðrar endurvinnslutækni. Við endurvinnum einungis lítið brot af því plastefni sem notað er og endurvinnslan felst í því að efnið sé notað tvisvar í stað einu sinni. Í stað þess að nota plastið einu sinni þá notum við það nú þrjátíu árum síðar 10% betur eða 1,1 sinni. Það er léleg hringrás og hringrásarhagkerfið eru ennþá nánast orðin tóm þegar kemur að plasti. Nýir straumar á Íslandi Almenningur var farinn að standa sig mjög vel í að flokka plast á heimilum og jafnvel þvo það svo það fari hreint til brennslu erlendis. Þá bættist það við á síðasta ári að stór verslunarkeðja skipti út burðarpokum úr plasti fyrir maíspoka. Því var vel tekið. En hvað er maíspoki ? Jurtir eins og kartöflur og maís eru að stórum hluta sterkja, við Evrópubúar ræktum kartöflur og Bandaríkjamenn maís. Sterkjuna er hægt að gerja yfir í mjólkursýru. Á sama hátt og hægt er að búa til fjöletýlen plast (PE) úr etýlen gasi þá er hægt að gera fjölmjólkursýru plast (PLA) úr mjólkursýru. Úr báðum þessum plastefnum er hægt að búa til plastpoka, að vísu þarf að bæta mýkingarefnum í PLA (um 30%) til að pokagerðin sé möguleg. Þessar tvær gerðir plastpoka eru að mörgu leyti eðlislíkar. Það er háð þeim forsendum sem við gefum okkur, hvorri gerðinni fylgir lægra sótspor. Ef þær eru urðaðar í Álfsnesi brotna þær niður á nokkur hundruð árum. Ef svo óheppilega vill til að poki fjúki út í íslenska náttúru þá brotnar hann niður á nokkrum árum, fyrst í örplast og síðan í lífrænt efni sem samlagast náttúrunni. Helsti munurinn felst í þeim möguleikum sem eru varðandi meðhöndlun eftir notkun, hvort þær styðja við þróun hringrásarhagkerfis eða lífhagkerfis. Markaðssetning PLA pokana hefur tekist frábærlega. Stór hluti notenda virðist telja að þeir séu ekki úr plasti heldur maís. Jafnvel má sjá þann misskilning á vef stjórnarráðsins þar sem fjallað er um bann á sölu burðarpoka. Jafnframt er gefið sterklega í skyn í umfjöllun um þá að þeir brotni hratt niður og séu því umhverfisvænir. Við þessa markaðssetningu er verið að villa um fyrir neytendum. Pokarnir eru úr plasti og þeir eru ekki niðurbrjótanlegir nema í jarðgerðarstöð með íblöndun ensíma til niðurbrots PLA. Jarðgerð úr maíspokum við ófullkomnar aðstæður hér á landi hefur því fyrst og fremst leitt til örplastmengunar. Það er ekki í samræmi við væntingar neytenda. Hin stóra verslunarkeðjan skipti út burðarpokunum úr PE fyrir líf-PE. Efni sem hefur nákvæmlega sömu eiginleika og PE en er úr ræktuðu hráefni, gjarnan sykurreyr. Nýlega tilkynntu svo kartöflubændur í Hornafirði að þeir ætluðu framvegis að pakka vöru sinni í líf-PE poka. Þetta er skemmtileg nýjung við umbúðaflóruna hérlendis og framsýn ákvörðun. Það er spennandi að sjá hvaða fleiri nýjungar við sjáum á næstu árum. Hvert stefnir? Eru PLA umbúðir umhverfisvænni en PE efnið sem við höfum lengst af notað? Er líf-PE framtíðin? Um það er erfitt að spá. Hvorki PLA efnið né líf-PE efnið sem landsmenn bera nú heim verður til úr afgöngum frá matvælaframleiðslu heldur er ræktarland notað sérstaklega fyrir þetta og það eykur þrýsting á vistkerfi jarðar. Framleiðslan hefur sannarlega sitt sótspor. Þetta kann þó að breytast í fyllingu tímans. Það er erfitt að spá fyrir um hvort verði mikilvægari lausn þegar fram líða stundir, endurvinnsla eða lífplast. Væntanlega er framtíðin sambland af þeim. Vegna áskorana að ganga ekki á vistkerfi jarðar hefur höfundur þessa pistils trú á að endurvinnsla verði stærri þáttur í að hemja sótsporið og efnin í bláa kassanum á mynd 1 verði ráðandi. Höfundur er verkefnastjóri hjá Nýsköpunarmiðstöð Íslands. Þessi grein er hluti af ritröðinni Nýsköpun og rannsóknir sem varpar ljósi á fjölbreyttar vísindarannsóknir og nýsköpunarstarf sem unnið er að hérlendis. Greinarnar eru skrifaðar af starfsmönnum Nýsköpunarmiðstöðvar Íslands og eru úr ársskýrslu miðstöðvarinnar. Nánari upplýsingar um Nýsköpunarmiðstöð Íslands eru á www.nmi.is. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Umhverfismál Nýsköpun og rannsóknir Mest lesið Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson Skoðun Skoðun Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Sjá meira
Viðhorf okkar til umhverfismála hefur breyst verulega síðustu árin og að sama skapi hefur notkun almennings á plastumbúðum breyst, við reynum að minnka notkunina, flokkum meira á heimilunum og tökum nýjum gerðum poka fagnandi. Það er því mikil gerjun í gangi á þessu sviði hjá almenningi og fyrirtækjum. Á árinu 2018 setti Umhverfisráðuneytið af stað vinnu við að draga úr umhverfisáhrifum plasts. Niðurstaðan var sú að banna burðarpoka úr plasti frá ársbyrjun 2021 og einnota sogrör og mataráhöld nokkrum árum síðar. Plastneysla okkar er 150-200 kg/mann á ári og burðarpokar eru mjög lítill þáttur, hvað þá sogrör og einnota mataráhöld. Ef þessi aðferðarfræði er notuð áfram, þá tekur það okkur 200 ár að draga úr plastneyslunni um 20%. Þótt vitað sé hverjar séu helstu leiðir okkar Íslendinga við plastmengun lands og sjávar var ákveðið að gera ekkert í því máli. Yfirvöld eru einfaldlega fjarri því að vera eins tilbúin til breytinga í þágu umhverfisins og almenningur. Fast að 40% af plastneyslu okkar er í formi umbúða. Þær hafa mikilvægu hlutverki að gegna, að tryggja neytandanum óskemmda vöru. . Þótt oft sé talað illa um plastumbúðir þá eru þær gjarnan mun umhverfisvænni en aðrar umbúðir eða umbúðaleysi, að teknu tilliti til neikvæðra umhverfisáhrifa vöru sem skemmist. Lífplast Plastframleiðsla hófst með hráefnum úr náttúrunni. Með tilkomu olíuiðnaðarins um miðja síðustu öld varð plastframleiðslan miklu ódýrari og öll algengustu plastefnin urðu til. Á síðustu 30 árum hefur nokkuð verið lagt í þróun plastefna í gróðri, í fyrstu voru þau tífalt dýrari en hefðbundin plastefni en þessi munur hefur verið að minnka mikið. Fyrir nokkrum árum var líf-PE í boði 10-20% dýrara en hefðbundið PE, en einungis mjög afmarkaðir geirar voru tilbúnir til að borga aukalega fyrir plast úr ræktuðu hráefni. Flóran er þó allnokkur í lífplast efnum sbr. mynd hér að neðan þar sem plastið er flokkað eftir því hvort það sé úr endurnýjanlegu hráefni og hvort hægt sé að brjóta það niður með lífvirkum efnum. Mynd 1. Hefðbundið plast og þrír ólíkir flokkar lífplasts. Hefðbundið plast er yfir 99% plastnotkunarinnar. Vöxtur er nokkur í lífplasti, sérstaklega líf-PE, líf-PP og líf-PET. Rauður hringur er dreginn um tvö líf-plastefni sem notuð eru hér á landi. Hringrás kolefnis Til eru mismunandi leiðir til að hemja sótspor umbúðasamfélagsins. Evrópusambandið leggur allnokkurn pening í annarsvegar þróun hringrásarhagkerfis sem byggir á því að plastið sé endurunnið og þannig notað aftur og aftur og hins vegar í þróun lífhagkerfis sem byggir á ræktun hráefna og að þau verði síðan að mold. Lífhagkerfið er mjög stutt komið, þar eru verulegar áskoranir varðandi umhverfisáhrif landnotkunar, að ræktunin leiði hvorki af sér eyðingu skóga né framræslu lands eins og nokkuð ber á í dag. Það er mikil áskorun að brauðfæða 10 milljarða jarðarbúa 2050 án þess að ganga um of á vistkerfi jarðar og því þarf lífplastframleiðslan að byggja á afkasti frá matvælaframleiðslu til að vera auðveldlega réttlætanleg. Endurvinnsla plasts hefur verið áherslumál í orði í 30 ár, án þess að settir hafi verið nægir fjármunir í þróun góðrar endurvinnslutækni. Við endurvinnum einungis lítið brot af því plastefni sem notað er og endurvinnslan felst í því að efnið sé notað tvisvar í stað einu sinni. Í stað þess að nota plastið einu sinni þá notum við það nú þrjátíu árum síðar 10% betur eða 1,1 sinni. Það er léleg hringrás og hringrásarhagkerfið eru ennþá nánast orðin tóm þegar kemur að plasti. Nýir straumar á Íslandi Almenningur var farinn að standa sig mjög vel í að flokka plast á heimilum og jafnvel þvo það svo það fari hreint til brennslu erlendis. Þá bættist það við á síðasta ári að stór verslunarkeðja skipti út burðarpokum úr plasti fyrir maíspoka. Því var vel tekið. En hvað er maíspoki ? Jurtir eins og kartöflur og maís eru að stórum hluta sterkja, við Evrópubúar ræktum kartöflur og Bandaríkjamenn maís. Sterkjuna er hægt að gerja yfir í mjólkursýru. Á sama hátt og hægt er að búa til fjöletýlen plast (PE) úr etýlen gasi þá er hægt að gera fjölmjólkursýru plast (PLA) úr mjólkursýru. Úr báðum þessum plastefnum er hægt að búa til plastpoka, að vísu þarf að bæta mýkingarefnum í PLA (um 30%) til að pokagerðin sé möguleg. Þessar tvær gerðir plastpoka eru að mörgu leyti eðlislíkar. Það er háð þeim forsendum sem við gefum okkur, hvorri gerðinni fylgir lægra sótspor. Ef þær eru urðaðar í Álfsnesi brotna þær niður á nokkur hundruð árum. Ef svo óheppilega vill til að poki fjúki út í íslenska náttúru þá brotnar hann niður á nokkrum árum, fyrst í örplast og síðan í lífrænt efni sem samlagast náttúrunni. Helsti munurinn felst í þeim möguleikum sem eru varðandi meðhöndlun eftir notkun, hvort þær styðja við þróun hringrásarhagkerfis eða lífhagkerfis. Markaðssetning PLA pokana hefur tekist frábærlega. Stór hluti notenda virðist telja að þeir séu ekki úr plasti heldur maís. Jafnvel má sjá þann misskilning á vef stjórnarráðsins þar sem fjallað er um bann á sölu burðarpoka. Jafnframt er gefið sterklega í skyn í umfjöllun um þá að þeir brotni hratt niður og séu því umhverfisvænir. Við þessa markaðssetningu er verið að villa um fyrir neytendum. Pokarnir eru úr plasti og þeir eru ekki niðurbrjótanlegir nema í jarðgerðarstöð með íblöndun ensíma til niðurbrots PLA. Jarðgerð úr maíspokum við ófullkomnar aðstæður hér á landi hefur því fyrst og fremst leitt til örplastmengunar. Það er ekki í samræmi við væntingar neytenda. Hin stóra verslunarkeðjan skipti út burðarpokunum úr PE fyrir líf-PE. Efni sem hefur nákvæmlega sömu eiginleika og PE en er úr ræktuðu hráefni, gjarnan sykurreyr. Nýlega tilkynntu svo kartöflubændur í Hornafirði að þeir ætluðu framvegis að pakka vöru sinni í líf-PE poka. Þetta er skemmtileg nýjung við umbúðaflóruna hérlendis og framsýn ákvörðun. Það er spennandi að sjá hvaða fleiri nýjungar við sjáum á næstu árum. Hvert stefnir? Eru PLA umbúðir umhverfisvænni en PE efnið sem við höfum lengst af notað? Er líf-PE framtíðin? Um það er erfitt að spá. Hvorki PLA efnið né líf-PE efnið sem landsmenn bera nú heim verður til úr afgöngum frá matvælaframleiðslu heldur er ræktarland notað sérstaklega fyrir þetta og það eykur þrýsting á vistkerfi jarðar. Framleiðslan hefur sannarlega sitt sótspor. Þetta kann þó að breytast í fyllingu tímans. Það er erfitt að spá fyrir um hvort verði mikilvægari lausn þegar fram líða stundir, endurvinnsla eða lífplast. Væntanlega er framtíðin sambland af þeim. Vegna áskorana að ganga ekki á vistkerfi jarðar hefur höfundur þessa pistils trú á að endurvinnsla verði stærri þáttur í að hemja sótsporið og efnin í bláa kassanum á mynd 1 verði ráðandi. Höfundur er verkefnastjóri hjá Nýsköpunarmiðstöð Íslands. Þessi grein er hluti af ritröðinni Nýsköpun og rannsóknir sem varpar ljósi á fjölbreyttar vísindarannsóknir og nýsköpunarstarf sem unnið er að hérlendis. Greinarnar eru skrifaðar af starfsmönnum Nýsköpunarmiðstöðvar Íslands og eru úr ársskýrslu miðstöðvarinnar. Nánari upplýsingar um Nýsköpunarmiðstöð Íslands eru á www.nmi.is.
Þessi grein er hluti af ritröðinni Nýsköpun og rannsóknir sem varpar ljósi á fjölbreyttar vísindarannsóknir og nýsköpunarstarf sem unnið er að hérlendis. Greinarnar eru skrifaðar af starfsmönnum Nýsköpunarmiðstöðvar Íslands og eru úr ársskýrslu miðstöðvarinnar. Nánari upplýsingar um Nýsköpunarmiðstöð Íslands eru á www.nmi.is.
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun