Það sem Njáll sagði ykkur ekki Inga Lind Karlsdóttir skrifar 23. apríl 2021 12:31 Í síðustu viku birtist í Markaðinum, viðskiptablaði Fréttablaðsins, grein sem hljómaði eins og hún hefði verið skrifuð á skrifstofu Fiskeldis Austfjarða við Nesbala á Seltjarnarnesi, svo laus voru skrifin við gagnrýni og fyrirvara um laxeldi í opnum sjókvíum. Flokkast sú starfsemi þó opinberlega sem mengandi iðnaður og gert er sérstakt áhættumat um hversu mikinn skaða á lífríkinu stjórnvöldum þykir ásættanlegt að hún valdi. Takið eftir, matið er ekki hvort sjókvíaeldi veldur skaða, heldur hversu miklum. Höfundur greinarinnar var hins vegar ekki upplýsingafulltrúi sjókvíaeldisfyrirtækis heldur Njáll Trausti Friðbertsson, þingmaður Sjálfstæðisflokksins í norðausturkjördæmi. Skoðum nú það sem Njáll Trausti kaus að segja lesendum Markaðarins ekki. Meint atvinnusköpun Fjöldi starfa sem Njáll hélt á lofti í grein sinni er tálsýn. Störfin verða alltaf miklu færri en var lofað og eru þar að auki ekki í nokkru hlutfalli við vöxt þeirra tonna af eldislaxi sem er settur út í sjókvíarnar. Sú saga er til og hefur verið færð til bókar. Þannig störfuðu árið 1987 um fjögur þúsund manns við sjókvíaeldi í Noregi þegar ársframleiðslan var um 46 þúsund tonn af laxi. Árið 2018 hafði framleiðslan 28-faldast, var komin í 1,3 milljónir tonna, en störfin þó aðeins helmingi fleiri en þrjátíu árum áður. Stórum hluta af þessum störfum sinnir svo erlent farandverkarfólk á lágmarkslaunum því í Noregi er sama upp á teningnum og hefur verið hér um árabil í landvinnslu sjávarútvegarins þar sem yfir helmingur er erlent starfsfólk. Heimafólk er upp til hópa lítið áhugasamt um þau störf og kjör sem eru í boði í þessum geirum. Hröð fækkun starfa framundan Störfum hefur þannig verið að fækka jafnt og þétt sem hlutfall af framleiðslumagni í sjókvíaeldi á laxi. Rétt eins og í sjávarútveginum er tækniþróunin hröð. Við Íslendingar þekkjum þá sögu vel. Einn frystitogari dekkar nú veiðar og vinnslu sem áður var sinnt af nokkrum skipum og frystihúsum á landi. Og það er fyrirsjánlegt að störfum í kringum sjókvíaeldi mun fækka enn hraðar á allra næstu árum. Stærsta sjókvíaeldisfyrirtæki heims, Mowi, boðaði nánast byltingu í þeim efnum í viðamikilli kynningu sem það sendi frá sér fyrr á árinu um leið og það sagði frá niðurskurði sem hafinn er á starfsliði fyrirtækisins. Rétt eins og í svo mörgum öðrum geirum mun hugbúnaður, knúinn áfram af gervigreind, vélanám (machine learning) og sjálfvirknivæðing sjá til þess að mannshöndin mun ekki koma við sögu í fjölmörgum verkum í þessum iðnaði innan skamms. Reyndar liggur nú þegar fyrir að stórum hluta af störfum, sem áður þurfti að sinna á staðnum, er fjarstýrt af fólki sem situr við tölvuskjái. Fiskeldi Austfjarða kynnti til dæmis árið 2018 áætlanir um að fjarstýra fóðrun eldislaxa í austfirskum fjörðum frá Noregi (þar sem móðurfélagið er staðsett), en hætti svo við, enda hefði annars horfið gulrótin sem fyrirtækið dinglar framan í sveitarstjórnarfólkið og aðra bláeyga stjórnmálamenn um að þessi iðnaður snúist um að skapa störf fyrir íbúa í sjávarbyggðum. Engin ástæða er til að efast um að um leið og öll tiltæk leyfi eru í höfn, mun þessum áformum verða hrint í framkvæmd og gott betur. Líklega þarf ekki einu sinni fólk við skjáina miðað við framtíðarsýnina sem forstjóri Mowi boðaði í kynningu sinni. Þau sem enn trúa á framtíðarstörf fyrir sjávarbyggðir ættu að lesa hana. Meint verðmætasköpun Njáll Trausti sleppti líka að minnast á að sjókvíaeldi er bein atlaga að miklum verðmætum sem eru nú þegar til staðar í landinu. Alls eiga um 4.500 lögbýli veiðirétt (samkvæmt skýrslu Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands) og eru tekjur af veiðihlunnindum ein meginstoð búsetu í dreifbýli á Íslandi. Þegar horft til landsins alls standa þessar tekjur undir 28 prósent af hagnaði og launakostnaði í landbúnaði. Í kjördæmi Njáls er þetta hlutfall vel yfir landsmeðaltalinu eða 34% á Austurlandi. Sleppifiskur í sjókvíaeldi er bein ógn við þessi verðmæti. Hætta er á að þær fjölskyldur sem missa tekjur af stangveiði muni þurfa að bregða búi. Skaðsemi sjókvíaeldisins teygir sig líka til strandbyggða. Þannig kemur fram í nýrri viðamikil skoskri rannsókn að verð fasteigna, þaðan sem sést í laxeldissjókvíar við vesturströnd Skotlands, er 3,6 milljón krónum lægra að jafnaði en sambærilegra eigna þar sem ekki sést í kvíar. Engin ástæða er til að efast um að þróunin verði eins hér. Njáll nefndi meintar gjaldeyristekjur sem fiskeldið skapar. Þar lét hann þess ógetið hvað fer út úr landinu af gjaldeyri vegna þessarar starfsemi. Óljóst er hver raunverulegur virðisauki er fyrir þjóðina því sjókvíaeldisfyrirtækin eru yfir 90% í eigu alþjóðlegra fiskeldisrisa, sem selja þessum dótturfélögum sínum búnað, fóður, ráðgjöf og lána þeim fé. Þannig er til dæmis stærsti eigandi Arctic Sea Farm, sem er með sjókvíaeldi á Vestfjörðum, skráður á Kýpur, þeirri þekktu skattaparadís. Skammtímagróði fárra Hver hvatinn er og hagsmunir hverra eru í húfi liggur liggur skýrt fyrir. Árið 2017 keypti norska fiskeldisfyrirtækið NTS 45 prósent hlut í Fiskeldi Austfjarða af öðru norsku fyrirtæki, MNH Holding, og greiddi fyrir hlutinn sem nemur 965 milljónum íslenskra króna. Sú upphæð mun hins vegar hækka í 3,9 milljarða króna, ef Fiskeldi Austfjarða fær tiltekin leyfi til aukinnar framleiðslu innan tíu ára frá undirritun kaupsamningsins. Þarna liggur laxinn grafinn. Örfáir einstaklingar hafa nú þegar auðgast feikilega á kaupum og sölu á hlutum í sjókvíaeldisfyrirtækjunum, sem vel að merkja hafa aldrei greitt krónu í tekjuskatt hér á landi og munu ekki gera á næstu árum, uppsafnað tap þeirra er svo gríðarlegt. Hamagangurinn við að þrýsta í gegn nýjum leyfum fyrir sjókvíaeldi í íslenskum fjörðum snýst þannig um skammtímagróða fárra en ekki langtímahagsmuni margra. Höfundur situr í stjórn Íslenska náttúruverndarsjóðsins - The Icelandic Wildlife Fund. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Lax Fiskeldi Efnahagsmál Vinnumarkaður Inga Lind Karlsdóttir Mest lesið Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson Skoðun Skoðun Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Sjá meira
Í síðustu viku birtist í Markaðinum, viðskiptablaði Fréttablaðsins, grein sem hljómaði eins og hún hefði verið skrifuð á skrifstofu Fiskeldis Austfjarða við Nesbala á Seltjarnarnesi, svo laus voru skrifin við gagnrýni og fyrirvara um laxeldi í opnum sjókvíum. Flokkast sú starfsemi þó opinberlega sem mengandi iðnaður og gert er sérstakt áhættumat um hversu mikinn skaða á lífríkinu stjórnvöldum þykir ásættanlegt að hún valdi. Takið eftir, matið er ekki hvort sjókvíaeldi veldur skaða, heldur hversu miklum. Höfundur greinarinnar var hins vegar ekki upplýsingafulltrúi sjókvíaeldisfyrirtækis heldur Njáll Trausti Friðbertsson, þingmaður Sjálfstæðisflokksins í norðausturkjördæmi. Skoðum nú það sem Njáll Trausti kaus að segja lesendum Markaðarins ekki. Meint atvinnusköpun Fjöldi starfa sem Njáll hélt á lofti í grein sinni er tálsýn. Störfin verða alltaf miklu færri en var lofað og eru þar að auki ekki í nokkru hlutfalli við vöxt þeirra tonna af eldislaxi sem er settur út í sjókvíarnar. Sú saga er til og hefur verið færð til bókar. Þannig störfuðu árið 1987 um fjögur þúsund manns við sjókvíaeldi í Noregi þegar ársframleiðslan var um 46 þúsund tonn af laxi. Árið 2018 hafði framleiðslan 28-faldast, var komin í 1,3 milljónir tonna, en störfin þó aðeins helmingi fleiri en þrjátíu árum áður. Stórum hluta af þessum störfum sinnir svo erlent farandverkarfólk á lágmarkslaunum því í Noregi er sama upp á teningnum og hefur verið hér um árabil í landvinnslu sjávarútvegarins þar sem yfir helmingur er erlent starfsfólk. Heimafólk er upp til hópa lítið áhugasamt um þau störf og kjör sem eru í boði í þessum geirum. Hröð fækkun starfa framundan Störfum hefur þannig verið að fækka jafnt og þétt sem hlutfall af framleiðslumagni í sjókvíaeldi á laxi. Rétt eins og í sjávarútveginum er tækniþróunin hröð. Við Íslendingar þekkjum þá sögu vel. Einn frystitogari dekkar nú veiðar og vinnslu sem áður var sinnt af nokkrum skipum og frystihúsum á landi. Og það er fyrirsjánlegt að störfum í kringum sjókvíaeldi mun fækka enn hraðar á allra næstu árum. Stærsta sjókvíaeldisfyrirtæki heims, Mowi, boðaði nánast byltingu í þeim efnum í viðamikilli kynningu sem það sendi frá sér fyrr á árinu um leið og það sagði frá niðurskurði sem hafinn er á starfsliði fyrirtækisins. Rétt eins og í svo mörgum öðrum geirum mun hugbúnaður, knúinn áfram af gervigreind, vélanám (machine learning) og sjálfvirknivæðing sjá til þess að mannshöndin mun ekki koma við sögu í fjölmörgum verkum í þessum iðnaði innan skamms. Reyndar liggur nú þegar fyrir að stórum hluta af störfum, sem áður þurfti að sinna á staðnum, er fjarstýrt af fólki sem situr við tölvuskjái. Fiskeldi Austfjarða kynnti til dæmis árið 2018 áætlanir um að fjarstýra fóðrun eldislaxa í austfirskum fjörðum frá Noregi (þar sem móðurfélagið er staðsett), en hætti svo við, enda hefði annars horfið gulrótin sem fyrirtækið dinglar framan í sveitarstjórnarfólkið og aðra bláeyga stjórnmálamenn um að þessi iðnaður snúist um að skapa störf fyrir íbúa í sjávarbyggðum. Engin ástæða er til að efast um að um leið og öll tiltæk leyfi eru í höfn, mun þessum áformum verða hrint í framkvæmd og gott betur. Líklega þarf ekki einu sinni fólk við skjáina miðað við framtíðarsýnina sem forstjóri Mowi boðaði í kynningu sinni. Þau sem enn trúa á framtíðarstörf fyrir sjávarbyggðir ættu að lesa hana. Meint verðmætasköpun Njáll Trausti sleppti líka að minnast á að sjókvíaeldi er bein atlaga að miklum verðmætum sem eru nú þegar til staðar í landinu. Alls eiga um 4.500 lögbýli veiðirétt (samkvæmt skýrslu Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands) og eru tekjur af veiðihlunnindum ein meginstoð búsetu í dreifbýli á Íslandi. Þegar horft til landsins alls standa þessar tekjur undir 28 prósent af hagnaði og launakostnaði í landbúnaði. Í kjördæmi Njáls er þetta hlutfall vel yfir landsmeðaltalinu eða 34% á Austurlandi. Sleppifiskur í sjókvíaeldi er bein ógn við þessi verðmæti. Hætta er á að þær fjölskyldur sem missa tekjur af stangveiði muni þurfa að bregða búi. Skaðsemi sjókvíaeldisins teygir sig líka til strandbyggða. Þannig kemur fram í nýrri viðamikil skoskri rannsókn að verð fasteigna, þaðan sem sést í laxeldissjókvíar við vesturströnd Skotlands, er 3,6 milljón krónum lægra að jafnaði en sambærilegra eigna þar sem ekki sést í kvíar. Engin ástæða er til að efast um að þróunin verði eins hér. Njáll nefndi meintar gjaldeyristekjur sem fiskeldið skapar. Þar lét hann þess ógetið hvað fer út úr landinu af gjaldeyri vegna þessarar starfsemi. Óljóst er hver raunverulegur virðisauki er fyrir þjóðina því sjókvíaeldisfyrirtækin eru yfir 90% í eigu alþjóðlegra fiskeldisrisa, sem selja þessum dótturfélögum sínum búnað, fóður, ráðgjöf og lána þeim fé. Þannig er til dæmis stærsti eigandi Arctic Sea Farm, sem er með sjókvíaeldi á Vestfjörðum, skráður á Kýpur, þeirri þekktu skattaparadís. Skammtímagróði fárra Hver hvatinn er og hagsmunir hverra eru í húfi liggur liggur skýrt fyrir. Árið 2017 keypti norska fiskeldisfyrirtækið NTS 45 prósent hlut í Fiskeldi Austfjarða af öðru norsku fyrirtæki, MNH Holding, og greiddi fyrir hlutinn sem nemur 965 milljónum íslenskra króna. Sú upphæð mun hins vegar hækka í 3,9 milljarða króna, ef Fiskeldi Austfjarða fær tiltekin leyfi til aukinnar framleiðslu innan tíu ára frá undirritun kaupsamningsins. Þarna liggur laxinn grafinn. Örfáir einstaklingar hafa nú þegar auðgast feikilega á kaupum og sölu á hlutum í sjókvíaeldisfyrirtækjunum, sem vel að merkja hafa aldrei greitt krónu í tekjuskatt hér á landi og munu ekki gera á næstu árum, uppsafnað tap þeirra er svo gríðarlegt. Hamagangurinn við að þrýsta í gegn nýjum leyfum fyrir sjókvíaeldi í íslenskum fjörðum snýst þannig um skammtímagróða fárra en ekki langtímahagsmuni margra. Höfundur situr í stjórn Íslenska náttúruverndarsjóðsins - The Icelandic Wildlife Fund.
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun