Á kostnað hvers? Kristófer Orri Guðmundsson skrifar 14. september 2021 19:31 Mikil umræða hefur verið um fiskeldi í opnum sjókvíum að undanförnu, en sjókvíaeldi á Íslandi felst í ræktun laxa þar sem þeir eru geymdir og fóðraðir í netapokum út í sjó þar til sláturstærð er náð. Góð og gild ástæða er til að ræða málið þar sem fiskeldi er áhrifamikill iðnaður þegar litið er til margra átta. Hér vil ég varpa ljósi á viðfangsefnið með tilliti til náttúruverndar. Umræða um t.d. arðgreiðslur, fiskeldi sem tól til byggðaþróunar og áhrif á ferðamennsku á Íslandi, t.a.m. með tilliti til laxveiða, er því látin liggja á milli hluta að sinni. Í þessu samhengi er gott að líta til þeirrar hugmyndafræði sem sjálfbærni byggir á. Atvinnugreinar af öllu tagi og fyrirtæki innan þeirra eru í auknum mæli krafin um að innleiða sjálfbærni í stefnumótun og að tileinka sér hana í verki. Sjálfbærni í fiskeldi snýst um að viðhalda framboði á ræktuðum eldisfiski í þágu mannsins án þess að skaða líffræðilega fjölbreytni og núverandi vistkerfi sem mörg hver binda kolefni úr andrúmsloftinu, og án þess að fara yfir getu plánetunnar til að endurnýja þær náttúruauðlindir sem þarf til framleiðslunnar. Hagsmunaaðilar um fiskeldi eru flestir á einu máli um að styðja sjálfbært fiskeldi, en stofnanaumboð þeirra og hvatar eru ekki alltaf á pari við þá ósérplægni sem þarf til þess að ná jafnvægi á milli þriggja grunnþátta sjálfbærni, þ.e.a.s. umhverfis, samfélags og efnahags. Í Argentínu er ekki séð fram á að hægt sé að ná þessu jafnvægi með fiskeldi í opnum sjókvíum en stjórn þar í landi bannaði, í júlí síðastliðnum, fiskeldi í opnum sjókvíum. Þetta er fyrsta bann þess eðlis þar í landi, og nær bannið yfir þann flóa þar sem það þykir langvænlegast að stunda sjókvíaeldi. Með þessu móti hafa stjórnvöld í Argentínu gefið ákveðna yfirlýsingu hvað þetta varðar sem ber að taka tillit til þegar velt er vöngum um jákvæðar og neikvæðar hliðar sjókvíaeldis. Þegar það kemur að því að framleiða próteinríka fæðu til neyslu hefur fiskeldisiðnaðurinn almennt, þar sem fisktegundum er breytt með kynbótum, orðið sífellt mikilvægari. Því verður ekki neitað. Vel heppnuð útrás sjávartegunda í eldi, bæði á landi og í sjó, býður upp á verulega aukningu sjálfbærrar fiskeldisframleiðslu og með samþættu átaki til að auka skilvirkni getur sjálfbær fiskeldisframleiðsla stuðlað að því að fullnægja aukinni eftirspurn á heimsvísu eftir fæðuöryggi. En til þess að við njótum góðs af þeim ávinningi sem sjálfbært sjókvíaeldi getur stuðlað að, þá þarf framleiðslan fyrst og fremst að vera vel uppsett, örugg og sjálfbær svo að hún megi teljast heppnuð. Sú aðferðafræði sem notast hefur verið við til þessa við laxeldi í opnum sjókvíum veldur neikvæðum umhverfisáhrifum sem lítið eftirlit er með og getur starfsemin því ekki talist sjálfbær, og þar með ekki vel heppnuð í samhengi við kröfur nútímans. Þar til skýr stefna og aðgerðaráætlun hefur verið mörkuð um sjálfbærni sjókvíaeldis í íslenskum fjörðum, og lagt hefur verið mat á hvort sjálfbærni í greininni sé raunhæfur kostur, þá eru ýmsar spurningar sem koma upp. Hverju er verið að fórna með því að stunda þennan iðnað? Noregur er gott dæmi um tilvik þar sem náttúran hefur ekki fengið að njóta vafans í þágu efnahagslegra hagsmuna. Hversu langt er í að við getum farið að sjá sjálfbæra fiskeldisframleiðslu hér á landi áður en mögulegar óafturkræfar neikvæðar afleiðingar á náttúru og umhverfi eiga sér stað? Afleiðingarnar eru m.a. í formi erfðablöndunar við villta stofna þar sem eldislax sleppur ítrekað úr netapokunum og ógnar tilvist villtra stofna; sníkjudýra og sjúkdóma sem ná út fyrir sjókvíarnar; úrgangs ásamt laxalúsarsem sest á sjávarbotninn með meðfylgjandi neikvæðum áhrifum á botndýralíf og aukinnar mengunar í sjó sem fer almennt súrnandi. Setja má spurningamerki við það að eldisfyrirtækin hafi eftirlit með sér sjálf hvað varðar vöktun á laxalús, en ekki óháðir aðilar. Auk þess dregur iðnaðurinn úr fegurð íslenskra fjarða með því að breyta upprunalegri ásýnd og vekur upp siðferðislegar spurningar hvað varðar dýravelferð miðað við núverandi vinnubrögð en mikill fiskidauði hefur fylgt sjókvíaeldi á norrænum slóðum. Þetta eru dæmi um afleiðingar sem laxeldi í opnum sjókvíum á Íslandi og víðar hefur haft, en iðnaðurinn mun halda áfram að valda neikvæðum áhrifum á lífríki ef aðferðafræðin og afmörkuð stefna breytist ekki. Eins og sjá má eru víðsvegar vísbendingar um að sjókvíaeldi skaði lífríki, líffræðilega fjölbreytni og þar með vistkerfi sem við mannkynið reiðum okkur svo á í ýmsum skilningi. Þar að auki sýnir norsk úttekt frá 2020 að eldislax sem ræktaður er í opnu sjókvíaeldi sé með fimm sinnum stærra kolefnisspor en þorskur. Til að draga fram mikilvægi loftlagsmála í þessu samhengi má nefna skýrslu sem UNICEF gaf ut nýverið sem sýnir að hamfarahlýnun ógni nú milljarði barna. Öll matvælaframleiðsla hefur sínar afleiðingar en velta má fyrir sér þeirri þörf á að leyfa laxeldi í opnum sjókvíum á Íslandi þegar horft er til ofangreindra atriða og þeirrar staðreyndar að starfsemin, framkvæmd með núverandi hætti, er ekki sjálfbær. Með þessum skrifum hvetur undirritaður öll til að leggja mat á og kynna sér betur þær aðferðir sem liggja að baki fiskeldis í sjó á Íslandi. Mikilvægt er að bera þann iðnað saman við aðrar mögulegar aðferðir, sbr. landeldi og innanhúsarækt, sem væri mögulegt að nýta í staðinn. Við stöndum vel að vígi hvað varðar innanhúsarækt með okkar endurnýjanlegu orkugjafa ásamt þekkingu og færni í beinni nýtingu jarðhita sem varmagjafa. En fyrst og fremst á ákvarðanataka í málaflokki fiskeldis og umhverfismála ávallt að byggja á vísindum og sérfræðiþekkingu og ef vísindin eru ekki nógu skýr á náttúran alltaf að njóta vafans þar til vísindin skýrast. Auk þess hvet ég fólk til þess að kynna sér einkunnir sem allir þingflokkarnir fengu í loftslags- og umhverfismálum fyrir Alþingiskosningar frá Ungum umhverfissinnum í gegnum verkefnið SÓLIN. Málefnið sem hér var rætt fellur svo sannarlega innan þess stóra og mikilvæga málaflokks sem ætti að vera í hávegum hafður hjá næstu ríkisstjórn. Höfundur er ferðamálafræðingur og meðstjórnandi Náttúruverndarnefndar Ungra umhverfissinna. Greinin er hluti af greinaskrifaátaki sem ætlað er að vekja athygli á mikilvægi loftslags- og umhverfismála í komandi kosningum. Öll þau mál sem tekin eru fyrir birtast í SÓLINNI - Einkunnagjöf Ungra umhverfissinna fyrir Alþingiskosningar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðun: Kosningar 2021 Umhverfismál Loftslagsmál Mest lesið Af hverju byggjum við innan gróinna hverfa? Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Er stríðsglæpamaður í rútunni? Ragnhildur Hólmgeirsdóttir, Hrönn Guðmundsdóttir Skoðun NordAN: Vegið að norrænni forvarnarstefnu Siv Friðleifsdóttir Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir Skoðun Halldór 31.05.2025 Halldór Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir Skoðun Skoðun Skoðun 56.000 krónur í vasa Kópavogsbúa Ásdís Kristjánsdóttir skrifar Skoðun NordAN: Vegið að norrænni forvarnarstefnu Siv Friðleifsdóttir skrifar Skoðun Af hverju byggjum við innan gróinna hverfa? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Er stríðsglæpamaður í rútunni? Ragnhildur Hólmgeirsdóttir, Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Cardenas skrifar Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson skrifar Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Skynsamleg forgangsröðun fjár Ragnhildur Jónsdóttir skrifar Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að sameinast fjölskyldu sinni Guðrún Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson skrifar Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Sumarið verður nýtt vel til uppbyggingar snjóflóðavarna Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Sjá meira
Mikil umræða hefur verið um fiskeldi í opnum sjókvíum að undanförnu, en sjókvíaeldi á Íslandi felst í ræktun laxa þar sem þeir eru geymdir og fóðraðir í netapokum út í sjó þar til sláturstærð er náð. Góð og gild ástæða er til að ræða málið þar sem fiskeldi er áhrifamikill iðnaður þegar litið er til margra átta. Hér vil ég varpa ljósi á viðfangsefnið með tilliti til náttúruverndar. Umræða um t.d. arðgreiðslur, fiskeldi sem tól til byggðaþróunar og áhrif á ferðamennsku á Íslandi, t.a.m. með tilliti til laxveiða, er því látin liggja á milli hluta að sinni. Í þessu samhengi er gott að líta til þeirrar hugmyndafræði sem sjálfbærni byggir á. Atvinnugreinar af öllu tagi og fyrirtæki innan þeirra eru í auknum mæli krafin um að innleiða sjálfbærni í stefnumótun og að tileinka sér hana í verki. Sjálfbærni í fiskeldi snýst um að viðhalda framboði á ræktuðum eldisfiski í þágu mannsins án þess að skaða líffræðilega fjölbreytni og núverandi vistkerfi sem mörg hver binda kolefni úr andrúmsloftinu, og án þess að fara yfir getu plánetunnar til að endurnýja þær náttúruauðlindir sem þarf til framleiðslunnar. Hagsmunaaðilar um fiskeldi eru flestir á einu máli um að styðja sjálfbært fiskeldi, en stofnanaumboð þeirra og hvatar eru ekki alltaf á pari við þá ósérplægni sem þarf til þess að ná jafnvægi á milli þriggja grunnþátta sjálfbærni, þ.e.a.s. umhverfis, samfélags og efnahags. Í Argentínu er ekki séð fram á að hægt sé að ná þessu jafnvægi með fiskeldi í opnum sjókvíum en stjórn þar í landi bannaði, í júlí síðastliðnum, fiskeldi í opnum sjókvíum. Þetta er fyrsta bann þess eðlis þar í landi, og nær bannið yfir þann flóa þar sem það þykir langvænlegast að stunda sjókvíaeldi. Með þessu móti hafa stjórnvöld í Argentínu gefið ákveðna yfirlýsingu hvað þetta varðar sem ber að taka tillit til þegar velt er vöngum um jákvæðar og neikvæðar hliðar sjókvíaeldis. Þegar það kemur að því að framleiða próteinríka fæðu til neyslu hefur fiskeldisiðnaðurinn almennt, þar sem fisktegundum er breytt með kynbótum, orðið sífellt mikilvægari. Því verður ekki neitað. Vel heppnuð útrás sjávartegunda í eldi, bæði á landi og í sjó, býður upp á verulega aukningu sjálfbærrar fiskeldisframleiðslu og með samþættu átaki til að auka skilvirkni getur sjálfbær fiskeldisframleiðsla stuðlað að því að fullnægja aukinni eftirspurn á heimsvísu eftir fæðuöryggi. En til þess að við njótum góðs af þeim ávinningi sem sjálfbært sjókvíaeldi getur stuðlað að, þá þarf framleiðslan fyrst og fremst að vera vel uppsett, örugg og sjálfbær svo að hún megi teljast heppnuð. Sú aðferðafræði sem notast hefur verið við til þessa við laxeldi í opnum sjókvíum veldur neikvæðum umhverfisáhrifum sem lítið eftirlit er með og getur starfsemin því ekki talist sjálfbær, og þar með ekki vel heppnuð í samhengi við kröfur nútímans. Þar til skýr stefna og aðgerðaráætlun hefur verið mörkuð um sjálfbærni sjókvíaeldis í íslenskum fjörðum, og lagt hefur verið mat á hvort sjálfbærni í greininni sé raunhæfur kostur, þá eru ýmsar spurningar sem koma upp. Hverju er verið að fórna með því að stunda þennan iðnað? Noregur er gott dæmi um tilvik þar sem náttúran hefur ekki fengið að njóta vafans í þágu efnahagslegra hagsmuna. Hversu langt er í að við getum farið að sjá sjálfbæra fiskeldisframleiðslu hér á landi áður en mögulegar óafturkræfar neikvæðar afleiðingar á náttúru og umhverfi eiga sér stað? Afleiðingarnar eru m.a. í formi erfðablöndunar við villta stofna þar sem eldislax sleppur ítrekað úr netapokunum og ógnar tilvist villtra stofna; sníkjudýra og sjúkdóma sem ná út fyrir sjókvíarnar; úrgangs ásamt laxalúsarsem sest á sjávarbotninn með meðfylgjandi neikvæðum áhrifum á botndýralíf og aukinnar mengunar í sjó sem fer almennt súrnandi. Setja má spurningamerki við það að eldisfyrirtækin hafi eftirlit með sér sjálf hvað varðar vöktun á laxalús, en ekki óháðir aðilar. Auk þess dregur iðnaðurinn úr fegurð íslenskra fjarða með því að breyta upprunalegri ásýnd og vekur upp siðferðislegar spurningar hvað varðar dýravelferð miðað við núverandi vinnubrögð en mikill fiskidauði hefur fylgt sjókvíaeldi á norrænum slóðum. Þetta eru dæmi um afleiðingar sem laxeldi í opnum sjókvíum á Íslandi og víðar hefur haft, en iðnaðurinn mun halda áfram að valda neikvæðum áhrifum á lífríki ef aðferðafræðin og afmörkuð stefna breytist ekki. Eins og sjá má eru víðsvegar vísbendingar um að sjókvíaeldi skaði lífríki, líffræðilega fjölbreytni og þar með vistkerfi sem við mannkynið reiðum okkur svo á í ýmsum skilningi. Þar að auki sýnir norsk úttekt frá 2020 að eldislax sem ræktaður er í opnu sjókvíaeldi sé með fimm sinnum stærra kolefnisspor en þorskur. Til að draga fram mikilvægi loftlagsmála í þessu samhengi má nefna skýrslu sem UNICEF gaf ut nýverið sem sýnir að hamfarahlýnun ógni nú milljarði barna. Öll matvælaframleiðsla hefur sínar afleiðingar en velta má fyrir sér þeirri þörf á að leyfa laxeldi í opnum sjókvíum á Íslandi þegar horft er til ofangreindra atriða og þeirrar staðreyndar að starfsemin, framkvæmd með núverandi hætti, er ekki sjálfbær. Með þessum skrifum hvetur undirritaður öll til að leggja mat á og kynna sér betur þær aðferðir sem liggja að baki fiskeldis í sjó á Íslandi. Mikilvægt er að bera þann iðnað saman við aðrar mögulegar aðferðir, sbr. landeldi og innanhúsarækt, sem væri mögulegt að nýta í staðinn. Við stöndum vel að vígi hvað varðar innanhúsarækt með okkar endurnýjanlegu orkugjafa ásamt þekkingu og færni í beinni nýtingu jarðhita sem varmagjafa. En fyrst og fremst á ákvarðanataka í málaflokki fiskeldis og umhverfismála ávallt að byggja á vísindum og sérfræðiþekkingu og ef vísindin eru ekki nógu skýr á náttúran alltaf að njóta vafans þar til vísindin skýrast. Auk þess hvet ég fólk til þess að kynna sér einkunnir sem allir þingflokkarnir fengu í loftslags- og umhverfismálum fyrir Alþingiskosningar frá Ungum umhverfissinnum í gegnum verkefnið SÓLIN. Málefnið sem hér var rætt fellur svo sannarlega innan þess stóra og mikilvæga málaflokks sem ætti að vera í hávegum hafður hjá næstu ríkisstjórn. Höfundur er ferðamálafræðingur og meðstjórnandi Náttúruverndarnefndar Ungra umhverfissinna. Greinin er hluti af greinaskrifaátaki sem ætlað er að vekja athygli á mikilvægi loftslags- og umhverfismála í komandi kosningum. Öll þau mál sem tekin eru fyrir birtast í SÓLINNI - Einkunnagjöf Ungra umhverfissinna fyrir Alþingiskosningar.
Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun
Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar
Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun