Kolefnisfótspor matvæla - lausn til stuðnings sjálfbæru matvælakerfi og bættrar heilsu? Alma Stefánsdóttir og Stefán Örn Snæbjörnsson skrifa 23. september 2021 12:00 Til hvers er kolefnisfótspor matvæla? Markmið kolefnisfótspors matvæla er að gera matvælaframleiðendum kleift að miðla loftslagsáhrifum framleiðslu sinnar til neytenda. Aukin upplýsingagjöf auðveldar neytendum að velja umhverfisvænt og hvetur framleiðendur til að draga úr kolefnisspori í framleiðslu. Nýleg fræðileg samantekt skoðaði ritverk um kolefnisspor matvæla og þar kom fram að neytendum vantar almennt skilning á þeim mælingum sem kolefnissporið byggir á og að framsetning þess væri ekki nógu skýr. Endurhönnuð framsetning í formi t.d. umferðarljósa hefur sýnt fram á að auka skilning til muna. Skv. niðurstöðum samantektarinnar eiga stjórnvöld heims að; 1) hafa frumkvæði að bætingum á ofangreindri upplýsingagjöf, 2) styðja við aðgerðir sem auðvelda sjálfbærari neysluhegðun og 3) beita nauðsynlegum aðgerðum til lækkunar verðs á matvælum með lágt kolefnisspor. Matvælakerfi heimsins Óskilvirk matvælaframleiðsla hefur valdið mikilli aukningu vannæringar, hún ber ábyrgð á 80% hnignunar á líffræðilegum fjölbreytileika og um þriðjung allrar heildarlosunar gróðurhúsalofttegunda. António Guterres, aðalframkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna, hefur gefið út ákall til þjóða heims um að styðja betur við jákvæðar breytingar á matvælakerfum til að hraða sjálfbærri þróun. Matvælaframleiðsla heimsins hefur vaxið í takt við fjölgun jarðarbúa. Það er staðreynd að nægur matur er til í heiminum til að fæða alla jarðarbúa, tæplega átta milljarða manna. Á sama tíma lifa um 820 milljónir manna við hungurmörk og meira en einn fimmti allra barna í heiminum býr við vannæringu. Í hitaeiningum (kkal) talið þá þurfum við að meðaltali um 2.350 kkal á dag til að uppfylla meðalorkuþörf en innbyrðum að meðaltali 180 kkal til viðbótar. Á hnattvísu framleiðum við daglega 5.940 kkal af mat á hvern jarðarbúa sem er tæp þreföld raunþörf okkar. En við neytum ekki 5.940 kkal á mann, heldur tapast 1.320 kkal í matarsóun, 810 kkal í framleiðslu lífeldsneytis og 1.740 kkal í formi dýrafóðurs. Eftir uppskeru og flutninga standa því eftir 2.790 kkal af mat hæfum til neyslu, þar af koma 590 kkal frá kjöti og mjólkurafurðum en til viðbótar fara 3.810 kkal í dýraafurðaframleiðslu með landnýtingu og beit. Sjálfbær matvælakerfi þurfa að geta stutt bæði við heilsu jarðarbúa ásamt heilsu jarðarinnar en eins og staðan er í dag þá er þörf á miklum breytingum til að matvælakerfin verði nægilega sjálfbær að við höldum okkur innan þolmarka plánetunnar. Hvernig getur kolefnisspor matvæla hjálpað í baráttu við loftslagsbreytingar? Kolefnisspor matvæla getur nýst okkur sem tól til að auka meðvitund um umhverfisáhrif okkar og færast í átt að endurnýjandi (e. regenerative) samfélagi og frá vinnslu- og neysluhyggju (e. extractivism, consumerism). Upplýstar ákvarðanir geta dregið úr hættunni sem stafar af veðuröfgum og tryggt sanngjarnara samfélag. Upplýsingar um kolefnisfótspor matvæla, hluta, samgangna, fjármuna og skemmtunar stuðla að bættu kolefnislæsi fyrir umskipti í átt að lágkolefnishagkerfi. Til að ná langtímamarkmiðum ESB þurfa grundvallarbreytingar að eiga sér stað á meginstoðum samfélaga, aðallega hvað varðar fæðu, orku, hreyfanleika og mannvirki. Samkvæmt rannsókn frá árinu 2017 var neysludrifið kolefnisspor Íslendinga árin 2010-2012 um 55% hærra en svæðisbundnar útblástursmælingar gáfu til kynna eða um 22,5 þúsund tonn koldíoxíðjafnígilda (CO2íg), þar af eru 17% vegna neyslu matvæla og drykkja. Árið 2017 var neysludrifin losun Íslendinga reiknuð út og áætluð vera ígildi rúmlega 70% af heildarlosun. Samkvæmt rannsókn frá árinu 2018 þá losaði virðiskeðja matvæla um 13,7 milljarða tonna CO2íg., sem samsvarar um 26% af losun gróðurhúsalofttegunda af mannavöldum. Frekari umhverfisáhrif matvælaframleiðslu og landbúnaðar má finna í rannsókninni auk kolefnisspors mismunandi fæðutegunda en rannsóknin náði til 38 þúsund bóndabýla og 40 ólíkra fæðutegunda. Neyðarástandið í loftslagsmálum samanstendur af mörgum alþjóðaáskorunum sem þarfnast margskonar alþjóðalausna. Margar þjóðir sækja fyrirmynd að margskonar málefnum til Íslands. Auðvelt er að meta sem svo að persónulegar ákvarðanir hafi ekki áhrif á stóra samhengið þar sem losun Íslands er lítil samanborið við önnur lönd, en slík viðbrögð eru ekki rökrétt enda lifum við öll á sömu plánetunni Jörð. Með því að finna leiðir til að lifa á sjálfbærari máta með minni neikvæðum áhrifum á umhverfið og komandi kynslóðir, þá koma skýrt í ljós þau tækifæri sem eru til staðar. Sérhvert okkar sem einstaklingar, getum haft þýðingarmikil áhrif bæði með því að m.a. 1) kalla eftir aðgerðum, 2) minnka persónulega kolefnissporið okkar, og 3) að kjósa þá stjórnmálaflokka sem láta sig þessi mál varða. Niðurstöður Sólarinnar - Einkunnagjafar Ungra umhverfissinna á umhverfis- og loftslagsstefnum stjórnmálaflokka sýna að aðeins fjórir flokkar stefna á aukna upplýsingagjöf til neytenda um kolefnisspor matvæla; Viðreisn, Píratar, Samfylkingin og Vinstri grænir. Einkunnagjöfin fjallar um hringrásarsamfélagið í heild sinni en nánari niðurstöður má nálgast á heimasíðunni solin2021.is. Höfundar eru matvælafræðingur og umhverfisverkfræðingur og eru meðlimir í Hringrásarhagkerfisnefnd Ungra umhverfissinna. Greinin er hluti af greinaskrifaátaki sem ætlað er að vekja athygli á mikilvægi loftslags- og umhverfismála í komandi kosningum. Öll þau mál sem tekin eru fyrir birtast í SÓLINNI - Einkunnagjöf Ungra umhverfissinna fyrir Alþingiskosningar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðun: Kosningar 2021 Umhverfismál Mest lesið Gervigreindin kolfellur á öllum prófum. Er bólan að bresta? Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Af hverju skiptir vökvagjöf okkur svona miklu máli? Hanna Birna Valdimarsdóttir Skoðun Falið heimsveldi Al Thani-fjölskyldunnar Finnur Th. Eiríksson Skoðun Fimm ár í feluleik Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Hér er það sem Ágúst sagði ykkur ekki Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Við styðjum Ingólf Gíslason og annað starfsfólk í akademískri sniðgöngu Elía Hörpu og Önundarbur,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Íris Ellenberger,Sjöfn Asare Skoðun Halldór 16.08.2025 Halldór Eineltið endaði með örkumlun Davíð Bergmann Skoðun Þetta þarftu að vita: 12 atriði Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Ég frétti af konu Gunnhildur Sveinsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Af hverju skiptir vökvagjöf okkur svona miklu máli? Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Gervigreindin kolfellur á öllum prófum. Er bólan að bresta? Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Kerfisbundið afnám réttinda kvenna — Staða afganskra kvenna 4 árum eftir valdatöku talíbana Ólafur Elínarson,Anna Steinsen skrifar Skoðun Hér er það sem Ágúst sagði ykkur ekki Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíð íslensks menntakerfis – lærum af Buffalo og leiðandi háskólum heims Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Öryggismenning – hjartað í ábyrgri ferðaþjónustu Ólína Laxdal,Sólveig Nikulásdóttir skrifar Skoðun Nýsamþykkt aðgerðaáætlun í krabbameinsmálum – aldrei mikilvægari en nú Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Falið heimsveldi Al Thani-fjölskyldunnar Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Við styðjum Ingólf Gíslason og annað starfsfólk í akademískri sniðgöngu Elía Hörpu og Önundarbur,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Íris Ellenberger,Sjöfn Asare skrifar Skoðun Hið landlæga fúsk Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Þetta þarftu að vita: 12 atriði Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Ég frétti af konu Gunnhildur Sveinsdóttir skrifar Skoðun Rangfærslur ESB-sinna leiðréttar Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Eineltið endaði með örkumlun Davíð Bergmann skrifar Skoðun Akademísk kurteisi á tímum þjóðarmorðs Finnur Ulf Dellsén skrifar Skoðun Við megum ekki tapa leiknum utan vallar Eysteinn Pétur Lárusson skrifar Skoðun Börnin heyra bara sprengjugnýinn Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Gagnslausa fólkið Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi Laufey Brá Jónsdóttir,Sigríður Kristín Helgadóttir,Þorvaldur Víðisson skrifar Skoðun Allt mun fara vel Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Normið á ekki síðasta orðið Katrín Íris Sigurðardóttir skrifar Skoðun Ég er eins og ég er, hvernig á ég að vera eitthvað annað? Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Við lifum á tíma fasisma Una Margrét Jónsdóttir skrifar Skoðun Örvæntingarfullir bíleigendur í frumskógi bílastæðagjalda Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hinir miklu lýðræðissinnar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Kolefnishlutleysi eftir 15 ár? Hrafnhildur Bragadóttir,Birna Sigrún Hallsdóttir skrifar Skoðun Gleði eða ógleði? Haraldur Hrafn Guðmundsson skrifar Skoðun Tískuorð eða sjálfsögð réttindi? Vigdís Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Ráðherrann og illkvittnu einkaaðilarnir Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Áttatíu ár frá Hírósíma og Nagasakí Snæbjörn Guðmundsson skrifar Sjá meira
Til hvers er kolefnisfótspor matvæla? Markmið kolefnisfótspors matvæla er að gera matvælaframleiðendum kleift að miðla loftslagsáhrifum framleiðslu sinnar til neytenda. Aukin upplýsingagjöf auðveldar neytendum að velja umhverfisvænt og hvetur framleiðendur til að draga úr kolefnisspori í framleiðslu. Nýleg fræðileg samantekt skoðaði ritverk um kolefnisspor matvæla og þar kom fram að neytendum vantar almennt skilning á þeim mælingum sem kolefnissporið byggir á og að framsetning þess væri ekki nógu skýr. Endurhönnuð framsetning í formi t.d. umferðarljósa hefur sýnt fram á að auka skilning til muna. Skv. niðurstöðum samantektarinnar eiga stjórnvöld heims að; 1) hafa frumkvæði að bætingum á ofangreindri upplýsingagjöf, 2) styðja við aðgerðir sem auðvelda sjálfbærari neysluhegðun og 3) beita nauðsynlegum aðgerðum til lækkunar verðs á matvælum með lágt kolefnisspor. Matvælakerfi heimsins Óskilvirk matvælaframleiðsla hefur valdið mikilli aukningu vannæringar, hún ber ábyrgð á 80% hnignunar á líffræðilegum fjölbreytileika og um þriðjung allrar heildarlosunar gróðurhúsalofttegunda. António Guterres, aðalframkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna, hefur gefið út ákall til þjóða heims um að styðja betur við jákvæðar breytingar á matvælakerfum til að hraða sjálfbærri þróun. Matvælaframleiðsla heimsins hefur vaxið í takt við fjölgun jarðarbúa. Það er staðreynd að nægur matur er til í heiminum til að fæða alla jarðarbúa, tæplega átta milljarða manna. Á sama tíma lifa um 820 milljónir manna við hungurmörk og meira en einn fimmti allra barna í heiminum býr við vannæringu. Í hitaeiningum (kkal) talið þá þurfum við að meðaltali um 2.350 kkal á dag til að uppfylla meðalorkuþörf en innbyrðum að meðaltali 180 kkal til viðbótar. Á hnattvísu framleiðum við daglega 5.940 kkal af mat á hvern jarðarbúa sem er tæp þreföld raunþörf okkar. En við neytum ekki 5.940 kkal á mann, heldur tapast 1.320 kkal í matarsóun, 810 kkal í framleiðslu lífeldsneytis og 1.740 kkal í formi dýrafóðurs. Eftir uppskeru og flutninga standa því eftir 2.790 kkal af mat hæfum til neyslu, þar af koma 590 kkal frá kjöti og mjólkurafurðum en til viðbótar fara 3.810 kkal í dýraafurðaframleiðslu með landnýtingu og beit. Sjálfbær matvælakerfi þurfa að geta stutt bæði við heilsu jarðarbúa ásamt heilsu jarðarinnar en eins og staðan er í dag þá er þörf á miklum breytingum til að matvælakerfin verði nægilega sjálfbær að við höldum okkur innan þolmarka plánetunnar. Hvernig getur kolefnisspor matvæla hjálpað í baráttu við loftslagsbreytingar? Kolefnisspor matvæla getur nýst okkur sem tól til að auka meðvitund um umhverfisáhrif okkar og færast í átt að endurnýjandi (e. regenerative) samfélagi og frá vinnslu- og neysluhyggju (e. extractivism, consumerism). Upplýstar ákvarðanir geta dregið úr hættunni sem stafar af veðuröfgum og tryggt sanngjarnara samfélag. Upplýsingar um kolefnisfótspor matvæla, hluta, samgangna, fjármuna og skemmtunar stuðla að bættu kolefnislæsi fyrir umskipti í átt að lágkolefnishagkerfi. Til að ná langtímamarkmiðum ESB þurfa grundvallarbreytingar að eiga sér stað á meginstoðum samfélaga, aðallega hvað varðar fæðu, orku, hreyfanleika og mannvirki. Samkvæmt rannsókn frá árinu 2017 var neysludrifið kolefnisspor Íslendinga árin 2010-2012 um 55% hærra en svæðisbundnar útblástursmælingar gáfu til kynna eða um 22,5 þúsund tonn koldíoxíðjafnígilda (CO2íg), þar af eru 17% vegna neyslu matvæla og drykkja. Árið 2017 var neysludrifin losun Íslendinga reiknuð út og áætluð vera ígildi rúmlega 70% af heildarlosun. Samkvæmt rannsókn frá árinu 2018 þá losaði virðiskeðja matvæla um 13,7 milljarða tonna CO2íg., sem samsvarar um 26% af losun gróðurhúsalofttegunda af mannavöldum. Frekari umhverfisáhrif matvælaframleiðslu og landbúnaðar má finna í rannsókninni auk kolefnisspors mismunandi fæðutegunda en rannsóknin náði til 38 þúsund bóndabýla og 40 ólíkra fæðutegunda. Neyðarástandið í loftslagsmálum samanstendur af mörgum alþjóðaáskorunum sem þarfnast margskonar alþjóðalausna. Margar þjóðir sækja fyrirmynd að margskonar málefnum til Íslands. Auðvelt er að meta sem svo að persónulegar ákvarðanir hafi ekki áhrif á stóra samhengið þar sem losun Íslands er lítil samanborið við önnur lönd, en slík viðbrögð eru ekki rökrétt enda lifum við öll á sömu plánetunni Jörð. Með því að finna leiðir til að lifa á sjálfbærari máta með minni neikvæðum áhrifum á umhverfið og komandi kynslóðir, þá koma skýrt í ljós þau tækifæri sem eru til staðar. Sérhvert okkar sem einstaklingar, getum haft þýðingarmikil áhrif bæði með því að m.a. 1) kalla eftir aðgerðum, 2) minnka persónulega kolefnissporið okkar, og 3) að kjósa þá stjórnmálaflokka sem láta sig þessi mál varða. Niðurstöður Sólarinnar - Einkunnagjafar Ungra umhverfissinna á umhverfis- og loftslagsstefnum stjórnmálaflokka sýna að aðeins fjórir flokkar stefna á aukna upplýsingagjöf til neytenda um kolefnisspor matvæla; Viðreisn, Píratar, Samfylkingin og Vinstri grænir. Einkunnagjöfin fjallar um hringrásarsamfélagið í heild sinni en nánari niðurstöður má nálgast á heimasíðunni solin2021.is. Höfundar eru matvælafræðingur og umhverfisverkfræðingur og eru meðlimir í Hringrásarhagkerfisnefnd Ungra umhverfissinna. Greinin er hluti af greinaskrifaátaki sem ætlað er að vekja athygli á mikilvægi loftslags- og umhverfismála í komandi kosningum. Öll þau mál sem tekin eru fyrir birtast í SÓLINNI - Einkunnagjöf Ungra umhverfissinna fyrir Alþingiskosningar.
Við styðjum Ingólf Gíslason og annað starfsfólk í akademískri sniðgöngu Elía Hörpu og Önundarbur,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Íris Ellenberger,Sjöfn Asare Skoðun
Skoðun Kerfisbundið afnám réttinda kvenna — Staða afganskra kvenna 4 árum eftir valdatöku talíbana Ólafur Elínarson,Anna Steinsen skrifar
Skoðun Framtíð íslensks menntakerfis – lærum af Buffalo og leiðandi háskólum heims Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Öryggismenning – hjartað í ábyrgri ferðaþjónustu Ólína Laxdal,Sólveig Nikulásdóttir skrifar
Skoðun Nýsamþykkt aðgerðaáætlun í krabbameinsmálum – aldrei mikilvægari en nú Halla Þorvaldsdóttir skrifar
Skoðun Við styðjum Ingólf Gíslason og annað starfsfólk í akademískri sniðgöngu Elía Hörpu og Önundarbur,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Íris Ellenberger,Sjöfn Asare skrifar
Skoðun Tjáningarfrelsi Laufey Brá Jónsdóttir,Sigríður Kristín Helgadóttir,Þorvaldur Víðisson skrifar
Skoðun Örvæntingarfullir bíleigendur í frumskógi bílastæðagjalda Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar
Við styðjum Ingólf Gíslason og annað starfsfólk í akademískri sniðgöngu Elía Hörpu og Önundarbur,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Íris Ellenberger,Sjöfn Asare Skoðun