Hrávörustríðið – ný tegund heimsstyrjaldar Eldur Ólafsson skrifar 11. mars 2022 10:00 Innrásin í Úkraínu hefur veruleg áhrif á hrávöru, flutning á henni og hendur til að vinna hrávöru úr jörðu. Grunnur átakanna á svæðinu er beintengdur hagsmunum Rússa er kemur að hrávöru. Verð á olíu og öðrum málmum hefur hækkað gríðarlega út af vanfjárfestingu í þessum geirum á síðustu 15 árum. Með því að banna Rússum að selja hrávörur sínar þá hefur verðmæti hrávara skotist upp um tugi prósenta á örfáum dögum. Ekki er á það bætandi að birgðastaða er sögulega lág vegna Covid og því erfitt að metta markaðinn með birgðum enda er ekkert eftir inn á lager. Allt mun verða dýrara. Það sem við blasir er langvarandi verðbólga og verri lífskjör. Þetta hefur bein áhrif á Ísland en Ísland er að flytja inn jarðefnaeldsneyti síðustu ár fyrir um 60-80 milljarða. Þetta mun hækka gríðarlega og mun hafa áhrif á hagkerfið okkar. Á sama tíma áætla íslensk stjórnvöld að við þurfum að byggja um 100MW af raforku á ári til að mæta aukinni raforkunotkun og gera okkur óháð innflutningi á olíu. Þess ber þó að geta að þessi 100MW munu kosta okkur í fjárfestingu um 30-50 milljarða á ári. Nýting auðlinda/hrávöru er það sem við þurfum til að geta notið lífskjara alls annars en þrátt fyrir það þá hafa vestrænir valdhafa eftirlátið löndum líkt og Rússlandi að bæði framleiða hrávöru og stýra þeim markaði. Rússar framleiða um 15 prósent af olíu og gasi sem heimurinn þarf á að halda árlega, um 40% af kalí (potash) sem er uppistaðan í áburði kemur þaðan (að meðtöldu leppríkinu Hvíta-Rússlandi). Rússar og Úkraína framleiða um 30 prósent af öllu korni í heiminum. Af krítískum málmum þá framleiða Rússar á bilinu 5-40 prósent, eftir málmtegund. Ekki nóg með það að Rússar stýri stórum parti af þessari framleiðslu þá hafa önnur ríki eins og Kína, sem hafa ekki lengur eins mikið af auðlindum innan síns lands, keypt upp slíkar auðlindir frá Afríku og Suður-Ameríku, sérstaklega eftir 2012. Fjárfestar í hinum vestræna heimi eru með að meðaltali minna en 1% af fjármagni sínu úthlutað í hrávöru eins og olíu og málmum. Af þessu eina prósenti eru um 80% af því olía, gas og kol og um 20% af því eru málmar. Fjárfestar hafa á undanförnum árum fjárfest að stórum hluta í Facebook, Amazon, Google, Microsoft, Netflix og fleiri tæknifyrirtækjum en þar liggur meginþorri fjárfestinga í heiminum. Yfir 90% af orkuþörf mannsins er mætt með olíu, gasi og kolum. Til skamms tíma eru við háð þessari orku. En í stað þess að fasa þetta út og horfast í augu við lofslagsvandann þá höfum við um nokkurt skeið ákveðið að taka ekki ábyrgð á okkar afkomu og lífi og sett skorður við fjárfestingar í þessum orkugjöfum og látið löndum sem kenna stjórnarfar sitt við einræði frekar en lýðræði það eftir að nýta og selja okkur orkuna. Eitt sláandi dæmi er frá Þýskalandi sem slökkti á kjarnorkuverum sínum í framhaldinu á sprengingu í kjarnorkuverinu í Fukushima í Japan 2011. Eftir lokanir er landið nú háð Rússum um orku í formi gass. Það átti að vera augljóst hvert stefndi þegar Rússar réðust inn í Úkraínu 2014. Meirihluti gasleiðslna Rússa fer í gegnum Úkraínu. Svo ekki sé minnst á gríðarlegar auðlindir Úkraínu sem hefur gengið undir nafninu matarkarfa Evrópu. En viðbrögðin voru engin. Árið 2015 réðust Rússar inn í Sýrland í beinni andstöðu við vesturveldin. Ástæðan voru áform um að leggja gasleiðslu frá Miðausturlöndum til Evrópu sem hefði þýtt það að Rússar hefðu ekki haft sömu tök á evrópskum gasmarkaði. Nokkrum vikum fyrir stríðið í Úkraínu héldu Rússar stóra heræfingu undan ströndum Noregs en þeir eru með eina stærstu flotastöð sína rétt norðar en Noregur. Ef Rússar myndu ógna olíu- og gasframleiðslu Noregs þá á Evrópa ekki í mörg hús að venda. Allir helstu málmar sem þarf til að gera heiminn grænan eru í Grænlandi. Yfir 10 námur eru tilbúnar til uppbyggingar. Þetta yrði bein ógn við afgerandi stöðu sumra landa á sviði námuvinnslu þegar námavinnsla hefst í Grænlandi sem hefur bein áhrif á okkur Íslendinga sem varðstöð Norður-Atlantshafsins ef Grænlandi og okkur er ógnað. Nú er verið að senda sendinefndir BNA til Venesúela og Íran til að semja um kaup á olíu til að vega upp á móti því sem fer út af markaðinum þegar Rússar hverfa þaðan. En hafa þarf hugfast hverjir hafa stutt við bakið á þessum þjóðum þegar Vesturlönd snéru bakinu við þeim, nú Rússar og Kínverjar. Núverandi staða er mjög alvarleg og við megum ekki gera sömu mistök og þjóðarleiðtogar hafa gert síðustu 10 árin og gera ekki neitt. Nú er tími tilfinningastjórnmála og/eða popúlista lokið, við þurfum að sýna fyrirhyggju og vil ég leggja til 4 hugmyndir til skoðunar sem þarf bæði kjark og þor, auk langtímahugsunar og staðfestu, til að geta orðið að veruleika. Við þurfum að opna fyrir fjárfestingu frá Bandaríkjunum og standa við skuldbindingar okkar við Nato til tryggja öryggi Norður-Atlandshafsríkjana. Við þurfum að tryggja okkur nauðsynlegar hrávörur fyrir efnahag okkar næstu árin á meðan ógnin við heimsfrið er til staðar, þ.e. ef út af bregður þá erum við með möguleika að sjá okkur farborða til skemmri tíma. Við þurfum að tvöfalda orkuframleiðslu Íslands á jarðhitasvæðunum okkar til að auka framleiðslu gufu, heits og kalds vatns til að framleiða til dæmis rafmagn, rafeldsneyti, áburð og matvöru til að auka sjálfbærni og vera ekki öðrum háð. Samstarfið North Atlantic Alliance verði að veruleika en við þurfum að stuðla að því að lönd sem hafa svipuð gildi og við, t.d. Noregur, Færeyjar, Grænland, Danmörk, Kanada, Bandaríkin og Bretland, vinnum saman að því að gera okkur sjálfbær um auðlindir og setjum fókus á að færa heiminn frá kolum og olíu til grænnar orku. Stríðið um auðlindirnar er hafið, látum ekki okkar eftir liggja. Við erum menntuð og harðdugleg þjóð og gerum það sem við Íslendingar gerum best. Leggjum í nauðsynlegar framkvæmdir og verndum frelsið. Höfundur er jarðfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Bensín og olía Innrás Rússa í Úkraínu NATO Orkumál Eldur Ólafsson Námuvinnsla Mest lesið Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun Hvers vegna er ungbarnadauði lægstur á Íslandi? Þórður Þórkelsson Skoðun Skoðun Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma skrifar Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Sjá meira
Innrásin í Úkraínu hefur veruleg áhrif á hrávöru, flutning á henni og hendur til að vinna hrávöru úr jörðu. Grunnur átakanna á svæðinu er beintengdur hagsmunum Rússa er kemur að hrávöru. Verð á olíu og öðrum málmum hefur hækkað gríðarlega út af vanfjárfestingu í þessum geirum á síðustu 15 árum. Með því að banna Rússum að selja hrávörur sínar þá hefur verðmæti hrávara skotist upp um tugi prósenta á örfáum dögum. Ekki er á það bætandi að birgðastaða er sögulega lág vegna Covid og því erfitt að metta markaðinn með birgðum enda er ekkert eftir inn á lager. Allt mun verða dýrara. Það sem við blasir er langvarandi verðbólga og verri lífskjör. Þetta hefur bein áhrif á Ísland en Ísland er að flytja inn jarðefnaeldsneyti síðustu ár fyrir um 60-80 milljarða. Þetta mun hækka gríðarlega og mun hafa áhrif á hagkerfið okkar. Á sama tíma áætla íslensk stjórnvöld að við þurfum að byggja um 100MW af raforku á ári til að mæta aukinni raforkunotkun og gera okkur óháð innflutningi á olíu. Þess ber þó að geta að þessi 100MW munu kosta okkur í fjárfestingu um 30-50 milljarða á ári. Nýting auðlinda/hrávöru er það sem við þurfum til að geta notið lífskjara alls annars en þrátt fyrir það þá hafa vestrænir valdhafa eftirlátið löndum líkt og Rússlandi að bæði framleiða hrávöru og stýra þeim markaði. Rússar framleiða um 15 prósent af olíu og gasi sem heimurinn þarf á að halda árlega, um 40% af kalí (potash) sem er uppistaðan í áburði kemur þaðan (að meðtöldu leppríkinu Hvíta-Rússlandi). Rússar og Úkraína framleiða um 30 prósent af öllu korni í heiminum. Af krítískum málmum þá framleiða Rússar á bilinu 5-40 prósent, eftir málmtegund. Ekki nóg með það að Rússar stýri stórum parti af þessari framleiðslu þá hafa önnur ríki eins og Kína, sem hafa ekki lengur eins mikið af auðlindum innan síns lands, keypt upp slíkar auðlindir frá Afríku og Suður-Ameríku, sérstaklega eftir 2012. Fjárfestar í hinum vestræna heimi eru með að meðaltali minna en 1% af fjármagni sínu úthlutað í hrávöru eins og olíu og málmum. Af þessu eina prósenti eru um 80% af því olía, gas og kol og um 20% af því eru málmar. Fjárfestar hafa á undanförnum árum fjárfest að stórum hluta í Facebook, Amazon, Google, Microsoft, Netflix og fleiri tæknifyrirtækjum en þar liggur meginþorri fjárfestinga í heiminum. Yfir 90% af orkuþörf mannsins er mætt með olíu, gasi og kolum. Til skamms tíma eru við háð þessari orku. En í stað þess að fasa þetta út og horfast í augu við lofslagsvandann þá höfum við um nokkurt skeið ákveðið að taka ekki ábyrgð á okkar afkomu og lífi og sett skorður við fjárfestingar í þessum orkugjöfum og látið löndum sem kenna stjórnarfar sitt við einræði frekar en lýðræði það eftir að nýta og selja okkur orkuna. Eitt sláandi dæmi er frá Þýskalandi sem slökkti á kjarnorkuverum sínum í framhaldinu á sprengingu í kjarnorkuverinu í Fukushima í Japan 2011. Eftir lokanir er landið nú háð Rússum um orku í formi gass. Það átti að vera augljóst hvert stefndi þegar Rússar réðust inn í Úkraínu 2014. Meirihluti gasleiðslna Rússa fer í gegnum Úkraínu. Svo ekki sé minnst á gríðarlegar auðlindir Úkraínu sem hefur gengið undir nafninu matarkarfa Evrópu. En viðbrögðin voru engin. Árið 2015 réðust Rússar inn í Sýrland í beinni andstöðu við vesturveldin. Ástæðan voru áform um að leggja gasleiðslu frá Miðausturlöndum til Evrópu sem hefði þýtt það að Rússar hefðu ekki haft sömu tök á evrópskum gasmarkaði. Nokkrum vikum fyrir stríðið í Úkraínu héldu Rússar stóra heræfingu undan ströndum Noregs en þeir eru með eina stærstu flotastöð sína rétt norðar en Noregur. Ef Rússar myndu ógna olíu- og gasframleiðslu Noregs þá á Evrópa ekki í mörg hús að venda. Allir helstu málmar sem þarf til að gera heiminn grænan eru í Grænlandi. Yfir 10 námur eru tilbúnar til uppbyggingar. Þetta yrði bein ógn við afgerandi stöðu sumra landa á sviði námuvinnslu þegar námavinnsla hefst í Grænlandi sem hefur bein áhrif á okkur Íslendinga sem varðstöð Norður-Atlantshafsins ef Grænlandi og okkur er ógnað. Nú er verið að senda sendinefndir BNA til Venesúela og Íran til að semja um kaup á olíu til að vega upp á móti því sem fer út af markaðinum þegar Rússar hverfa þaðan. En hafa þarf hugfast hverjir hafa stutt við bakið á þessum þjóðum þegar Vesturlönd snéru bakinu við þeim, nú Rússar og Kínverjar. Núverandi staða er mjög alvarleg og við megum ekki gera sömu mistök og þjóðarleiðtogar hafa gert síðustu 10 árin og gera ekki neitt. Nú er tími tilfinningastjórnmála og/eða popúlista lokið, við þurfum að sýna fyrirhyggju og vil ég leggja til 4 hugmyndir til skoðunar sem þarf bæði kjark og þor, auk langtímahugsunar og staðfestu, til að geta orðið að veruleika. Við þurfum að opna fyrir fjárfestingu frá Bandaríkjunum og standa við skuldbindingar okkar við Nato til tryggja öryggi Norður-Atlandshafsríkjana. Við þurfum að tryggja okkur nauðsynlegar hrávörur fyrir efnahag okkar næstu árin á meðan ógnin við heimsfrið er til staðar, þ.e. ef út af bregður þá erum við með möguleika að sjá okkur farborða til skemmri tíma. Við þurfum að tvöfalda orkuframleiðslu Íslands á jarðhitasvæðunum okkar til að auka framleiðslu gufu, heits og kalds vatns til að framleiða til dæmis rafmagn, rafeldsneyti, áburð og matvöru til að auka sjálfbærni og vera ekki öðrum háð. Samstarfið North Atlantic Alliance verði að veruleika en við þurfum að stuðla að því að lönd sem hafa svipuð gildi og við, t.d. Noregur, Færeyjar, Grænland, Danmörk, Kanada, Bandaríkin og Bretland, vinnum saman að því að gera okkur sjálfbær um auðlindir og setjum fókus á að færa heiminn frá kolum og olíu til grænnar orku. Stríðið um auðlindirnar er hafið, látum ekki okkar eftir liggja. Við erum menntuð og harðdugleg þjóð og gerum það sem við Íslendingar gerum best. Leggjum í nauðsynlegar framkvæmdir og verndum frelsið. Höfundur er jarðfræðingur.
Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar
Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun