Hornsteinn NATO á norðurslóðum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar 1. júlí 2022 13:31 Fullyrðingar um að mikilvægi Íslands sé ekki lengur fyrir hendi þegar kemur að varnarmálum vestrænna ríkja stenzt ekki skoðun eins og ég fjallaði um í grein í Morgunblaðinu fyrir rúmum tveimur mánuðum. Vísaði ég þar meðal annars til aukinnar áherzlu á endurbætur á aðstöðunni á Keflavíkurflugvelli og aukinnar nýtingar hennar sem og yfirlýsinga, ekki sízt bandarískra forystumanna, um landfræðilegt mikilvægi landsins. Þá hefði Ísland í vaxandi mæli verið vettvangur varnaræfinga á vegum NATO og bandamanna þess. Mikilvægi Íslands var nú síðast áréttað af Michael Gilday, flotaforingja og æðsta embættismanni sjóhers Bandaríkjanna, í viðtali við Morgunblaðið 15. júní. Gilday var þá staddur hér á landi í þeim tilgangi að ræða við íslenzka forystumenn og kynna sér aðstæður með tilliti til varnarmála líkt og háttsettir forystumenn, bæði í stjórnmálum og sjóher Bandaríkjanna, hafa í vaxandi mæli gert á undanförnum árum. Haft er eftir Gilday í fréttatilkynningu bandaríska sjóhersins í tilefni af heimsókn hans til Íslands að landið sé „the geostrategic linchpin“ fyrir varnir NATO á norðurslóðum sem yfirfæra mætti sem hornstein bandalagsins á svæðinu með tilliti til varnaraðgerða. Gilday sagði við Morgunblaðið að ljóst væri að landfræðilegt mikilvægi Íslands myndi ekki breytast. Viðbúið væri að viðvera bandaríska sjóhersins, bæði hér á landi og annars staðar á norðurslóðum, héldi áfram að aukast en ekki væru þó áform um varanlegar bækistöðvar. Kafbátaumferð líkt og í kalda stríðinu Fyrir liggur að breytt staða blasir við þegar kemur að öryggis- og varnarmálum í Evrópu, og í raun á alþjóðavísu, í kjölfar innrásar rússneska hersins í Úkraínu sem hófst í lok febrúar. Þessi breytta staða snertir meðal annars norðurslóðir en fyrir liggur til að mynda að umferð rússneskra kafbáta um Norður-Atlantshafið hefur stóraukizt á síðustu árum og er hún nú talin á pari við það sem gerðist á dögum kalda stríðsins. „Viðvera rússneskra kafbáta í Norður-Atlantshafinu er orðin á hliðstæðum nótum við það sem gerðist í kalda stríðinu. Þó þessi viðvera sé í sjálfu sér ekki í andstöðu við alþjóðalög felur hún engu að síður í sér áskoranir sem hafa áhrif á hagsmuni Bretlands, bandamanna okkar og samstarfsaðila sem og íbúa Norðurslóða og sem við verðum að vera á verði gagnvart og reiðubúin að bregðast við,“ segir í skýrslu varnarmálaráðuneytis Bretlands, um framlag landsins til varnarmála á Norðurslóðum, sem kom út í lok marz á þessu ári. Vaxandi viðbúnaður og viðvera Bandaríkjamanna og fleiri aðildarþjóða NATO hér á landi á undanförnum árum hefur ekki sízt snúið að aukinni umferð rússneskra kafbáta á norðurslóðum. Þannig hafa endurbætur á varnarsvæðinu meðal annars beinzt að því að aðlaga mannvirki þar að vaxandi notkun kafbátaeftirlitsflugvéla af gerðinni P-8 Poseidon. Þá hefur verið bent á að sæstrengir við Ísland kunni að vera í hættu. Horfa þarf til allra mögulegra sviðsmynda Komið hefur ítrekað fram í máli bandarískra forystumanna að varnarviðbúnaður Bandaríkjanna á Íslandi miði ekki að varanlegri viðveru herliðs. Hins vegar er ljóst að Bandaríkjamenn eru skuldbundnir til þess, samkvæmt varnarsamningnum við Ísland, að sjá til þess að ávallt sé til staðar nauðsynlegur búnaður í landinu til þess að tryggja varnir þess á hverjum tíma í samráði við íslenzk stjórnvöld. Fyrir vikið þarf eðli málsins samkvæmt að horfa til allra mögulegra sviðsmynda í þeim efnum. Ekki sízt í ljósi núverandi aðstæðna. Komi upp sú staða á einhverjum tímapunkti að varanleg viðvera varnarliðs hér á landi, til lengri eða skemmri tíma, verði metin nauðsynleg til þess að tryggja varnir Íslands verða Bandaríkin að vera undir það búin í samræmi við skuldbindingar sínar. Kæmi sú staða upp gæti það eðli málsins samkvæmt hæglega gerzt með skömmum og jafnvel engum fyrirvara og svigrúmið sem yrði til þess að bregðast við verið í samræmi við það. Fyrir vikið miðar uppbygging Bandaríkjanna á varnarsvæðinu, sem og víðar í heiminum þar sem ekki er gert ráð fyrir varanlegri viðveru, meðal annars að því að tryggja að hægt verði að bregðast sem fyrst við komi slík staða engu að síður upp. Lykilatriði í þeim efnum er að búnaður, sem nauðsynlegur væri við slíkar aðstæður og sem annars tæki langan tíma og mikla fyrirhöfn að flytja til landsins, sé þegar fyrir hendi í geymslum á staðnum. Líkja má þessu við mikilvægi þess að brunahanar séu til staðar fyrir slökkvilið komi til eldsvoða. Hryggjarstykkið í vörnum vestrænna ríkja Hver viðbúnaðurinn hér á landi þarf nákvæmlega að vera á hverjum tímapunkti er eðli málsins samkvæmt háð mati hverju sinni líkt og áður er komið inn á. Það mat sætir stöðugri endurskoðun eftir því hvernig staða mála með tilliti til varnarmála á norðurslóðum þróast. Vangaveltur hafa verið upp um það hvort þörf kunni að verða á varanlegu varnarliði hér á landi á nýjan leik sem er eitt af því sem fellur undir umrætt mat. Komið hefur fram að Bandaríkjamenn hafi verið að auka herafla sinn í Evrópu verulega í kjölfar innrásarinnar í Úkraínu en Evrópuríki hafa óskað eindregið eftir því. Varnarviðbúnaður NATO í aðildarríkjum bandalagsins í Austur-Evrópu verður enn fremur stóraukinn. Þá hefur verið ákveðið að rúmlega 300 þúsund manna varnarlið á vegum NATO verði til taks til þess að bregðast við með skömmum fyrirvara kalli aðstæður á það í stað 40 þúsund manna liðs áður. Viðbúið er að stærstur hluti þess verði skipaður bandarískum hermönnum. Fyrir liggur að Bandaríkin verða áfram hryggjarstykkið í vörnum vestrænna ríkja. Bandaríkin eru enda eina ríkið í þeim hópi sem hefur í reynd burði til þess að verja bæði sig sjálf og aðra. Flest önnur vestræn ríki hafa um árabil vanrækt eigin varnir og treyst þess í stað á Bandaríkjamenn og gera enn. Þannig er ljóst að varnir Íslands verða sem fyrr bezt tryggðar með aðildinni að NATO en þó einkum varnarsamningnum við Bandaríkin. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein NATO Utanríkismál Hernaður Bandaríkin Sæstrengir Hjörtur J. Guðmundsson Mest lesið Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun 1 stk. ísl. ríkisborgararéttur - kr. 1,600 Róbert Björnsson Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun Faglegt mat eða lukka? I: Frá kennslustofu til stafbókar Bogi Ragnarsson Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir Skoðun Hvers vegna ekki bókun 35? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Þéttur eða þríklofinn Sjálfstæðisflokkur Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir Skoðun Hvað kosta mannréttindi? Anna Lára Steindal Skoðun Skoðun Skoðun Lénsherratímabilið er hafið Einar G Harðarson skrifar Skoðun Þéttur eða þríklofinn Sjálfstæðisflokkur Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Bras og brall við gerð Brákarborgar Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir skrifar Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Auðlindarentan heim í hérað Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Héraðsvötn og Kjalölduveitu í nýtingarflokk Jens Garðar Helgason,Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar Skoðun Hvað kosta mannréttindi? Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? I: Frá kennslustofu til stafbókar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Hvers vegna ekki bókun 35? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 1 stk. ísl. ríkisborgararéttur - kr. 1,600 Róbert Björnsson skrifar Skoðun Ný nálgun fyrir börn með fjölþættan vanda Guðmundur Ingi Þóroddsson,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Setjum kraft í íslenskukennslu fullorðinna Anna Linda Sigurðardóttir skrifar Skoðun Áhrif veiðigjalda ná út fyrir atvinnugreinina Ásgerður Kristín Gylfadóttir skrifar Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar Skoðun RÚV - ljósritunarstofa ríkisins? Birgir Finnsson skrifar Skoðun Að vera hvítur og kristinn Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Heilbrigðisþjónusta í heimabyggð – loksins orðin að veruleika Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Komum heil heim eftir hvítasunnuhelgina Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Leiðin til Parísar (bókstaflega) Ólafur St. Arnarsson skrifar Skoðun Ósnertanlegir eineltisseggir og óhæfir starfsmenn Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Opinber skýring til Sigurjóns Þórðarsonar Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Ekkert kerfi lifir af pólitískan geðþótta Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson skrifar Skoðun Hoppað yfir girðingarnar Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Þegar ég fékk séns Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Verður greinilega að vera Ísrael Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Evrópumet! Háskólamenntun minnst metin á Íslandi Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Sjá meira
Fullyrðingar um að mikilvægi Íslands sé ekki lengur fyrir hendi þegar kemur að varnarmálum vestrænna ríkja stenzt ekki skoðun eins og ég fjallaði um í grein í Morgunblaðinu fyrir rúmum tveimur mánuðum. Vísaði ég þar meðal annars til aukinnar áherzlu á endurbætur á aðstöðunni á Keflavíkurflugvelli og aukinnar nýtingar hennar sem og yfirlýsinga, ekki sízt bandarískra forystumanna, um landfræðilegt mikilvægi landsins. Þá hefði Ísland í vaxandi mæli verið vettvangur varnaræfinga á vegum NATO og bandamanna þess. Mikilvægi Íslands var nú síðast áréttað af Michael Gilday, flotaforingja og æðsta embættismanni sjóhers Bandaríkjanna, í viðtali við Morgunblaðið 15. júní. Gilday var þá staddur hér á landi í þeim tilgangi að ræða við íslenzka forystumenn og kynna sér aðstæður með tilliti til varnarmála líkt og háttsettir forystumenn, bæði í stjórnmálum og sjóher Bandaríkjanna, hafa í vaxandi mæli gert á undanförnum árum. Haft er eftir Gilday í fréttatilkynningu bandaríska sjóhersins í tilefni af heimsókn hans til Íslands að landið sé „the geostrategic linchpin“ fyrir varnir NATO á norðurslóðum sem yfirfæra mætti sem hornstein bandalagsins á svæðinu með tilliti til varnaraðgerða. Gilday sagði við Morgunblaðið að ljóst væri að landfræðilegt mikilvægi Íslands myndi ekki breytast. Viðbúið væri að viðvera bandaríska sjóhersins, bæði hér á landi og annars staðar á norðurslóðum, héldi áfram að aukast en ekki væru þó áform um varanlegar bækistöðvar. Kafbátaumferð líkt og í kalda stríðinu Fyrir liggur að breytt staða blasir við þegar kemur að öryggis- og varnarmálum í Evrópu, og í raun á alþjóðavísu, í kjölfar innrásar rússneska hersins í Úkraínu sem hófst í lok febrúar. Þessi breytta staða snertir meðal annars norðurslóðir en fyrir liggur til að mynda að umferð rússneskra kafbáta um Norður-Atlantshafið hefur stóraukizt á síðustu árum og er hún nú talin á pari við það sem gerðist á dögum kalda stríðsins. „Viðvera rússneskra kafbáta í Norður-Atlantshafinu er orðin á hliðstæðum nótum við það sem gerðist í kalda stríðinu. Þó þessi viðvera sé í sjálfu sér ekki í andstöðu við alþjóðalög felur hún engu að síður í sér áskoranir sem hafa áhrif á hagsmuni Bretlands, bandamanna okkar og samstarfsaðila sem og íbúa Norðurslóða og sem við verðum að vera á verði gagnvart og reiðubúin að bregðast við,“ segir í skýrslu varnarmálaráðuneytis Bretlands, um framlag landsins til varnarmála á Norðurslóðum, sem kom út í lok marz á þessu ári. Vaxandi viðbúnaður og viðvera Bandaríkjamanna og fleiri aðildarþjóða NATO hér á landi á undanförnum árum hefur ekki sízt snúið að aukinni umferð rússneskra kafbáta á norðurslóðum. Þannig hafa endurbætur á varnarsvæðinu meðal annars beinzt að því að aðlaga mannvirki þar að vaxandi notkun kafbátaeftirlitsflugvéla af gerðinni P-8 Poseidon. Þá hefur verið bent á að sæstrengir við Ísland kunni að vera í hættu. Horfa þarf til allra mögulegra sviðsmynda Komið hefur ítrekað fram í máli bandarískra forystumanna að varnarviðbúnaður Bandaríkjanna á Íslandi miði ekki að varanlegri viðveru herliðs. Hins vegar er ljóst að Bandaríkjamenn eru skuldbundnir til þess, samkvæmt varnarsamningnum við Ísland, að sjá til þess að ávallt sé til staðar nauðsynlegur búnaður í landinu til þess að tryggja varnir þess á hverjum tíma í samráði við íslenzk stjórnvöld. Fyrir vikið þarf eðli málsins samkvæmt að horfa til allra mögulegra sviðsmynda í þeim efnum. Ekki sízt í ljósi núverandi aðstæðna. Komi upp sú staða á einhverjum tímapunkti að varanleg viðvera varnarliðs hér á landi, til lengri eða skemmri tíma, verði metin nauðsynleg til þess að tryggja varnir Íslands verða Bandaríkin að vera undir það búin í samræmi við skuldbindingar sínar. Kæmi sú staða upp gæti það eðli málsins samkvæmt hæglega gerzt með skömmum og jafnvel engum fyrirvara og svigrúmið sem yrði til þess að bregðast við verið í samræmi við það. Fyrir vikið miðar uppbygging Bandaríkjanna á varnarsvæðinu, sem og víðar í heiminum þar sem ekki er gert ráð fyrir varanlegri viðveru, meðal annars að því að tryggja að hægt verði að bregðast sem fyrst við komi slík staða engu að síður upp. Lykilatriði í þeim efnum er að búnaður, sem nauðsynlegur væri við slíkar aðstæður og sem annars tæki langan tíma og mikla fyrirhöfn að flytja til landsins, sé þegar fyrir hendi í geymslum á staðnum. Líkja má þessu við mikilvægi þess að brunahanar séu til staðar fyrir slökkvilið komi til eldsvoða. Hryggjarstykkið í vörnum vestrænna ríkja Hver viðbúnaðurinn hér á landi þarf nákvæmlega að vera á hverjum tímapunkti er eðli málsins samkvæmt háð mati hverju sinni líkt og áður er komið inn á. Það mat sætir stöðugri endurskoðun eftir því hvernig staða mála með tilliti til varnarmála á norðurslóðum þróast. Vangaveltur hafa verið upp um það hvort þörf kunni að verða á varanlegu varnarliði hér á landi á nýjan leik sem er eitt af því sem fellur undir umrætt mat. Komið hefur fram að Bandaríkjamenn hafi verið að auka herafla sinn í Evrópu verulega í kjölfar innrásarinnar í Úkraínu en Evrópuríki hafa óskað eindregið eftir því. Varnarviðbúnaður NATO í aðildarríkjum bandalagsins í Austur-Evrópu verður enn fremur stóraukinn. Þá hefur verið ákveðið að rúmlega 300 þúsund manna varnarlið á vegum NATO verði til taks til þess að bregðast við með skömmum fyrirvara kalli aðstæður á það í stað 40 þúsund manna liðs áður. Viðbúið er að stærstur hluti þess verði skipaður bandarískum hermönnum. Fyrir liggur að Bandaríkin verða áfram hryggjarstykkið í vörnum vestrænna ríkja. Bandaríkin eru enda eina ríkið í þeim hópi sem hefur í reynd burði til þess að verja bæði sig sjálf og aðra. Flest önnur vestræn ríki hafa um árabil vanrækt eigin varnir og treyst þess í stað á Bandaríkjamenn og gera enn. Þannig er ljóst að varnir Íslands verða sem fyrr bezt tryggðar með aðildinni að NATO en þó einkum varnarsamningnum við Bandaríkin. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál).
„Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun
Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir Skoðun
Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir Skoðun
Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir skrifar
Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar
Skoðun Ný nálgun fyrir börn með fjölþættan vanda Guðmundur Ingi Þóroddsson,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar
Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar
Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson skrifar
„Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun
Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir Skoðun
Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir Skoðun