Er Seðlabankastjórninni sjálfrátt? Ole Anton Bieltvedt skrifar 1. desember 2022 10:01 Eins og þeir vita, sem lesa mínar greinar, hef ég undanfarna mánuði gagnrýnt Seðlabanka harðlega fyrir stefnu bankans í stýrivaxtamálum, sem ég hef talið vera út í hött; alvarlegan afleik í taflinu gegn verðbólgu og stórfellt óréttmæti gagnvart skuldurum landsins. Til viðbótar kemur nú sú veiking gengis krónunnar, sem Seðlabanki hefur leyft, eða látið viðgangast, án mikilla inngripa, síðustu mánuði, en sú þróun, eða það aðgerðarleysi Seðlabanka, verður að teljast til alvarlegra afglapa í peningastjórn. Íslenzka hagkerfið Íslenzka hagkerfið er lítið og einhæft. Í raun eru okkar „framleiðslu- og útflutningsgreinar“ bara 5: 1. Ferðaþjónusta 2. sjávarafurðir 3. ál og kísiljárn 4. iðnaðarvörur og hugvit og 5. flutningsþjónusta, viðskiptaþjónusta og landbúnaðarvörur. Við flytjum því inn mest af daglegum neysluvörum, tólum og tækjum, farartækjum og vinnuvélum, auk járns, timburs og stórss hluta byggingarefna, svo ekki sé talað um benzín og olíur. Þessi snari þáttur innflutts varnings í okkar lífi, veldur því auðvitað, að verðlag, kostnaður, á innfluttum vörum skiptir miklu máli fyrir okkar afkomu og velferð. Hvað ræður kostnaði innflutts varnings? Kostnaður innflutts varnings byggist mikið á tvennu: 1. Söluverði til innflytjenda hér í erlendri mynt, t.a.m. Bandaríkjadal og 2. gengi krónunnar gagnvart þeim erlenda gjaldmiðli. Ef gengi krónunnar er sterkt, lækkar verðlag innflutts varnings, ef krónan er veik, hækkar það. Hvað ræður svo genginu? Hér er frjáls gjaldeyrismarkaður, þar sem framboð og eftirspurn ræður í megin atriðum gengi (styrk) krónunnar. Þegar „útflutningur“okkar er öflugur, styrkist krónan, þegar „útflutningurinn“ dregst saman, veikist hún. Þess utan getur Seðlabanki gripið inn í gjaldeyrismarkaðinn og haft áhrif á gengið, handstýrt því, með kaupum eða sölu á krónum. Seðlabanki hefur feykimikið svigrúm til slíkra inngripa eða áhrifa, vegna þess öfluga gjaldeyrisvarasjóðs, sem til hefur orðið síðustu árin. Stærð hans hefur í seinni tíð oft numið 1.000 milljörðrum. Verðbólgan og orsakir hennar Það vita það flestir, leikir og lærðir, að sú verðbólga, sem ríkir hér, stafar mest af þeim truflunum á framleiðslu og flutningum, sem COVID olli, og, af þeim stóraukna tilkostnaði, sem þær leiddu til. Þessi kostnaðarauki magnaðist svo upp með Úkraínustríðinu. Sú verðbólga, sem við höfum átt við að stríða síðustu misseri, er því mest innflutt verðbólga, vegna þess, að erlendar framleiðsluvörur, innflutningsvarningur okkar, hafa hækkað í verði um 10-20%, sumt meira. Talið er, að alla vega helmingurinn af hækkunum á innfluttum varningi fari inn í verðlag og verðbólgu hér. Þessi verðbólguáhrif geta því numið 5-10%. Gengisstýring Seðlabanka alvarlega broguð Í febrúar sl., um það leyti, sem Úkraínustríðið hófst, kostaði einn Bandaríkadalur 125kr. Nú í seinni tíð, hefur gengið á Bandaríkjadal farið í 140-150kr. Krónan hefur veikst, verið látið veikjast af Seðlabanka, um, að meðaltali, 15-16%. Þessi veiking krónunnar bætist auðvitað ofan á hækkað kostnaðarverð erlendis frá; magnar verðbólguna upp um helming! Hér hefði Seðlabanki átt að grípa inn í gjaldeyrismarkaðinn, kaupa krónur eftir þörfum, verja gengið við ca 125-130kr í Bandaríkjadal. Hefði það verið gert, má ætla, að verðbólgan hér væri á leiðinni niður í 3-5%. Hér tel ég svo sannarlega, að Seðlabanka hafi orðið alvarlega á í messunni. Vaxtastýring bankans litlu skárri Frá því í maí í fyrra hefur Seðlabanki hækkað stýrivexti úr 0,75% í 6%. Gífurleg hækkun. Að sögn Seðlabankastjóra er þetta gert til að hemja verðbólgu. Skoðum, hvort eða hvernig það hefur virkað: - Verðbólgan er, sem sagt, langmest innflutt. Hækkun íslenzkra vaxta hefur því engin áhrif á þennan þátt, erlent vöruverð, verkar engan veginn til lækkunar þess, heldur, þver öfugt, til hækkunar kostnaðar á innfluttum varningi, vegna þess, að hann þarf að fjármagna, og það kostar nú hærri vexti, en áður. - Vaxtahækkanir áttu líka að vera til að hemja húsnæðismarkaðinn, sem var talinn vera í miklu ójafnvægi. Þessi markaður hefur nú jafnað sig, á nokkrum mánuðum, án þess, að séð verði, að hærri stýrivextir hafi ráðið þar miklu um, miklu fremur ákvæði um hærra eigiðfé við kaup og meira framboð húsnæðis. Síðustu vaxtahækkanir Seðlabanka vegna húsnæðismarkaðar virðast því hafa reynzt að mestu óþarfar og tilgangslausar. - Á dögunum sagði svo Seðlabankastjóri, að „Þjóðin sé ...að eyða og spenna“ - reyndar orðalag, sem ég hef aldrei heyrt, hér áður fyrr var talað um „að eyða og spreða“ - og, að síðasta vaxtahækkun hafi verið nauðsynleg vegna þess. Þessi æðsti maður banka- og fjármálakerfis landsins virðist ekki skilja, að þeir, sem skulda og þurfa nú að standa undir stórhækkuðum afborgunum og vaxtagreiðslum, eru ekki þeir, sem eru að „eyða og spenna“, þeir hafa ekkert fé aflögu til þess, heldur eru það þeir, sem lítið eða ekkert skulda og vaxtahækkanir hafa engin áhrif á! Önnur eins endaleysa! Afdrífarík hliðaráhrif vaxtahækkananna Ekki verður þessari umfjöllun lokið án þess að minnst sé á þá, sem hliðaráhrif þessara vaxtahækkana hafa bitnað mest og verst á, þær 50.000 fjölskyldur, sem höfðu keypt húsnæði í fyrra eða fyrr, með lánum, sem fylgja stýrivaxtahækkunum. Margar þessar fjölskyldur þurfa nú að borga 100.000kr. meira á mánuði, af lánum sínum, en áður var, án nokkurs tilgangs. Má líkja þessu við það, að laun þessa fólks hafi verið lækkuð um 120-150.000 á mánuði, því skattar dragast auðvitað frá. Er í lagi, er það ásættanlegt, að ein helzta stofnun íslenzka ríkisins fari svona með um þriðjung þjóðarinnar? Ég segi NEI, en hvað segir Katrín Jakobsdóttir, sem er yfir Seðlabanka? Höfundur er samfélagsrýnir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ole Anton Bieltvedt Seðlabankinn Mest lesið Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Sjá meira
Eins og þeir vita, sem lesa mínar greinar, hef ég undanfarna mánuði gagnrýnt Seðlabanka harðlega fyrir stefnu bankans í stýrivaxtamálum, sem ég hef talið vera út í hött; alvarlegan afleik í taflinu gegn verðbólgu og stórfellt óréttmæti gagnvart skuldurum landsins. Til viðbótar kemur nú sú veiking gengis krónunnar, sem Seðlabanki hefur leyft, eða látið viðgangast, án mikilla inngripa, síðustu mánuði, en sú þróun, eða það aðgerðarleysi Seðlabanka, verður að teljast til alvarlegra afglapa í peningastjórn. Íslenzka hagkerfið Íslenzka hagkerfið er lítið og einhæft. Í raun eru okkar „framleiðslu- og útflutningsgreinar“ bara 5: 1. Ferðaþjónusta 2. sjávarafurðir 3. ál og kísiljárn 4. iðnaðarvörur og hugvit og 5. flutningsþjónusta, viðskiptaþjónusta og landbúnaðarvörur. Við flytjum því inn mest af daglegum neysluvörum, tólum og tækjum, farartækjum og vinnuvélum, auk járns, timburs og stórss hluta byggingarefna, svo ekki sé talað um benzín og olíur. Þessi snari þáttur innflutts varnings í okkar lífi, veldur því auðvitað, að verðlag, kostnaður, á innfluttum vörum skiptir miklu máli fyrir okkar afkomu og velferð. Hvað ræður kostnaði innflutts varnings? Kostnaður innflutts varnings byggist mikið á tvennu: 1. Söluverði til innflytjenda hér í erlendri mynt, t.a.m. Bandaríkjadal og 2. gengi krónunnar gagnvart þeim erlenda gjaldmiðli. Ef gengi krónunnar er sterkt, lækkar verðlag innflutts varnings, ef krónan er veik, hækkar það. Hvað ræður svo genginu? Hér er frjáls gjaldeyrismarkaður, þar sem framboð og eftirspurn ræður í megin atriðum gengi (styrk) krónunnar. Þegar „útflutningur“okkar er öflugur, styrkist krónan, þegar „útflutningurinn“ dregst saman, veikist hún. Þess utan getur Seðlabanki gripið inn í gjaldeyrismarkaðinn og haft áhrif á gengið, handstýrt því, með kaupum eða sölu á krónum. Seðlabanki hefur feykimikið svigrúm til slíkra inngripa eða áhrifa, vegna þess öfluga gjaldeyrisvarasjóðs, sem til hefur orðið síðustu árin. Stærð hans hefur í seinni tíð oft numið 1.000 milljörðrum. Verðbólgan og orsakir hennar Það vita það flestir, leikir og lærðir, að sú verðbólga, sem ríkir hér, stafar mest af þeim truflunum á framleiðslu og flutningum, sem COVID olli, og, af þeim stóraukna tilkostnaði, sem þær leiddu til. Þessi kostnaðarauki magnaðist svo upp með Úkraínustríðinu. Sú verðbólga, sem við höfum átt við að stríða síðustu misseri, er því mest innflutt verðbólga, vegna þess, að erlendar framleiðsluvörur, innflutningsvarningur okkar, hafa hækkað í verði um 10-20%, sumt meira. Talið er, að alla vega helmingurinn af hækkunum á innfluttum varningi fari inn í verðlag og verðbólgu hér. Þessi verðbólguáhrif geta því numið 5-10%. Gengisstýring Seðlabanka alvarlega broguð Í febrúar sl., um það leyti, sem Úkraínustríðið hófst, kostaði einn Bandaríkadalur 125kr. Nú í seinni tíð, hefur gengið á Bandaríkjadal farið í 140-150kr. Krónan hefur veikst, verið látið veikjast af Seðlabanka, um, að meðaltali, 15-16%. Þessi veiking krónunnar bætist auðvitað ofan á hækkað kostnaðarverð erlendis frá; magnar verðbólguna upp um helming! Hér hefði Seðlabanki átt að grípa inn í gjaldeyrismarkaðinn, kaupa krónur eftir þörfum, verja gengið við ca 125-130kr í Bandaríkjadal. Hefði það verið gert, má ætla, að verðbólgan hér væri á leiðinni niður í 3-5%. Hér tel ég svo sannarlega, að Seðlabanka hafi orðið alvarlega á í messunni. Vaxtastýring bankans litlu skárri Frá því í maí í fyrra hefur Seðlabanki hækkað stýrivexti úr 0,75% í 6%. Gífurleg hækkun. Að sögn Seðlabankastjóra er þetta gert til að hemja verðbólgu. Skoðum, hvort eða hvernig það hefur virkað: - Verðbólgan er, sem sagt, langmest innflutt. Hækkun íslenzkra vaxta hefur því engin áhrif á þennan þátt, erlent vöruverð, verkar engan veginn til lækkunar þess, heldur, þver öfugt, til hækkunar kostnaðar á innfluttum varningi, vegna þess, að hann þarf að fjármagna, og það kostar nú hærri vexti, en áður. - Vaxtahækkanir áttu líka að vera til að hemja húsnæðismarkaðinn, sem var talinn vera í miklu ójafnvægi. Þessi markaður hefur nú jafnað sig, á nokkrum mánuðum, án þess, að séð verði, að hærri stýrivextir hafi ráðið þar miklu um, miklu fremur ákvæði um hærra eigiðfé við kaup og meira framboð húsnæðis. Síðustu vaxtahækkanir Seðlabanka vegna húsnæðismarkaðar virðast því hafa reynzt að mestu óþarfar og tilgangslausar. - Á dögunum sagði svo Seðlabankastjóri, að „Þjóðin sé ...að eyða og spenna“ - reyndar orðalag, sem ég hef aldrei heyrt, hér áður fyrr var talað um „að eyða og spreða“ - og, að síðasta vaxtahækkun hafi verið nauðsynleg vegna þess. Þessi æðsti maður banka- og fjármálakerfis landsins virðist ekki skilja, að þeir, sem skulda og þurfa nú að standa undir stórhækkuðum afborgunum og vaxtagreiðslum, eru ekki þeir, sem eru að „eyða og spenna“, þeir hafa ekkert fé aflögu til þess, heldur eru það þeir, sem lítið eða ekkert skulda og vaxtahækkanir hafa engin áhrif á! Önnur eins endaleysa! Afdrífarík hliðaráhrif vaxtahækkananna Ekki verður þessari umfjöllun lokið án þess að minnst sé á þá, sem hliðaráhrif þessara vaxtahækkana hafa bitnað mest og verst á, þær 50.000 fjölskyldur, sem höfðu keypt húsnæði í fyrra eða fyrr, með lánum, sem fylgja stýrivaxtahækkunum. Margar þessar fjölskyldur þurfa nú að borga 100.000kr. meira á mánuði, af lánum sínum, en áður var, án nokkurs tilgangs. Má líkja þessu við það, að laun þessa fólks hafi verið lækkuð um 120-150.000 á mánuði, því skattar dragast auðvitað frá. Er í lagi, er það ásættanlegt, að ein helzta stofnun íslenzka ríkisins fari svona með um þriðjung þjóðarinnar? Ég segi NEI, en hvað segir Katrín Jakobsdóttir, sem er yfir Seðlabanka? Höfundur er samfélagsrýnir.
Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar
Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun