Hræðslutal um rafmagnsskort Sigurður Jóhannesson skrifar 11. desember 2023 11:31 Hörður Arnarson, forstjóri Landsvirkjunar, tók sterkt til orða á haustfundi fyrirtækisins, sem haldinn var fyrir nokkru: ,,Aðilar sem ættu að vera ábyrgir hafa haldið því fram að við getum gert allt sem við viljum án þess að auka orkuvinnsluna... Þetta er alrangt, þetta er algjörlega ábyrgðarlaust…[Margir] hafa haldið því blákalt fram að ..við þurfum ekkert að virkja..[það þurfi bara að] skipta um ljósaperur – þá virki þetta allt..“ Ekki kom fram við hvaða ,,ábyrgu aðila“ hann átti, en nokkur ár eru síðan Bjarni Bjarnason, sem þá var forstjóri Orkuveitunnar, komst svo að orði í blaðaviðtali, að ekki þyrfti að virkja allt sem rynni og kraumaði hér á landi, eins og útlitið væri þá. Í sama viðtali benti hann á að við það eitt að skipta öllum götuljósum út fyrir led-perur sparaðist rafmagn sem dygði fimm til tíu þúsund rafmagnsbílum. Boðskapurinn á haustfundi Landsvirkjunar var allt annar: a) Rafmagnsskortur blasir við heimilum og litlum fyrirtækjum vegna vaxandi áhuga stórnotenda. b) Skilja þarf á milli almenns markaðs og stórnotenda, þannig að heimili og fyrirtæki þurfi ekki að keppa við þá um rafmagnið. c) Ekki dugar að sækja rafmagn til álvera – þeim verður ekki lokað fyrr en í fyrsta lagi eftir 2034. d) Flýta þarf meðferð á umsóknum um leyfi fyrir nýjum virkjunum. Þegar málið er skoðað kemur í ljós að aðeins er hætta á skorti á almennum rafmagnsmarkaði ef gert er ráð fyrir að verð haldist óbreytt. Ef verð á rafmagni hækkar gerist tvennt: 1) Notendur fara betur með það. Í nýlegri skýrslu, sem sagt er frá á heimasíðu Landsvirkjunar, kemur fram að spara megi allt að 8% af rafmagninu, ýmist með tiltölulega litlum tilkostnaði eða meiri fyrirhöfn. 2) Stórnotendur falla frá rafmagnskaupum ef boðið er betur á almennum markaði. Víða á Vesturlöndum hefur álverum verið lokað af því að meira er upp úr því að hafa að selja rafmagnið, sem þau hafa tryggt sér, á almennum markaði en að framleiða ál. Á öðrum mörkuðum leysa verðbreytingar þann vanda sem hér er sagður blasa við. Bensínskortur mundi vofa yfir ef ekki mætti selja lítrann á meira en 250 krónur. Fiskur hefur margfaldast í verði miðað við aðrar matvörur á undanförnum áratugum – einmitt vegna ásælni útlendinga í þessa vöru. Hvers vegna ætti að fara öðruvísi með rafmagn? Samkvæmt þeirri tillögu, sem nú virðist ætla að verða ofan á, verður almennur rafmagnsmarkaður ósnortinn af vaxandi eftirspurn stórnotenda. Almenningur kann sjálfsagt að meta það og það vegur þungt í augum stjórnmálamanna. En þessi tilhögun er ekki gallalaus. Ef almenningur borgar ekki sannvirði fyrir rafmagnið er ólíklegt að hann fari mjög vel með það. Aðskilnaður almenns rafmagnsmarkaðs og markaðs fyrir stórnotendur leiðir með öðrum orðum til sóunar á rafmagni. Meira verður virkjað en hagkvæmt er. Eins og fram kom hér á undan er þetta ekki eina leiðin til þess að koma í veg fyrir skort. Ef verðið fær að sveiflast eins og á flestum öðrum vörum fær almenningur áfram sitt rafmagn. Á Íslandi er meira framleitt af rafmagni á hvert mannsbarn en í nokkru öðru landi í heiminum. Almenning mun ekki skorta það nema fyrir einhvern klaufaskap. Skiljanlegt er að starfsmenn Landsvirkjunar séu þreyttir á að bíða eftir leyfum fyrir nýjum virkjunum. Óþreyjan er skiljanlegri þegar haft er í huga að enginn virðist vera í vafa um að þær framkvæmdir, sem nú er tekist á um, verði leyfðar á endanum. ,,Framkvæmdum við Hvammsvirkjun seinkað“ sagði á heimasíðu Landsvirkjunar eftir að úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála felldi virkjunarleyfið úr gildi í sumar eftir kærur frá umhverfissamtökum og fleirum. Framkvæmdum seinkar, en auðvitað verður virkjað. Stundum virðist kæruferli og söfnun upplýsinga um umhverfisrask af framkvæmdum nánast vera formsatriði. Vandinn liggur ekki síst í því að fjárfestar bera ekki umhverfiskostnaðinn. Í því felst niðurgreiðsla á ,,grænni orku“ sem verulega getur munað um. Fyrir fáum árum nýtti Hagfræðistofnun niðurstöður úr Rammaáætlun til þess að verðmeta umhverfiskostnað af Urriðafossvirkjun í Þjórsá, sem um margt minnir á Hvammsvirkjun, sem er ofar í ánni. Út kom að umhverfiskostnaður virkjunarinnar væri um 30 milljarðar króna – sem bætist ofan á annan kostnað við hana, sem þá var talinn um 50 milljarðar. Hætta sem laxi í ánni er búin réð miklu um niðurstöðuna. Umhverfiskostnaður af þessari stærðargráðu gæti hæglega dregið úr áhuga fjárfesta á virkjun – en hann þarf ekki að gera það. Hér gildir það sama og um rafmagnsverð til almennings, sem rætt var hér á undan. Taka þarf allan kostnað með í dæmið ef ætlunin er að komast að skynsamlegri niðurstöðu. Höfundur er hagfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Orkumál Landsvirkjun Mest lesið Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens Skoðun Mega bara íslenskir karlmenn nauðga konum á Íslandi? Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson Skoðun Nýbygging þýðir ekki gallalaus eign Annþór Kristján Karlsson Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson skrifar Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma skrifar Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Sjá meira
Hörður Arnarson, forstjóri Landsvirkjunar, tók sterkt til orða á haustfundi fyrirtækisins, sem haldinn var fyrir nokkru: ,,Aðilar sem ættu að vera ábyrgir hafa haldið því fram að við getum gert allt sem við viljum án þess að auka orkuvinnsluna... Þetta er alrangt, þetta er algjörlega ábyrgðarlaust…[Margir] hafa haldið því blákalt fram að ..við þurfum ekkert að virkja..[það þurfi bara að] skipta um ljósaperur – þá virki þetta allt..“ Ekki kom fram við hvaða ,,ábyrgu aðila“ hann átti, en nokkur ár eru síðan Bjarni Bjarnason, sem þá var forstjóri Orkuveitunnar, komst svo að orði í blaðaviðtali, að ekki þyrfti að virkja allt sem rynni og kraumaði hér á landi, eins og útlitið væri þá. Í sama viðtali benti hann á að við það eitt að skipta öllum götuljósum út fyrir led-perur sparaðist rafmagn sem dygði fimm til tíu þúsund rafmagnsbílum. Boðskapurinn á haustfundi Landsvirkjunar var allt annar: a) Rafmagnsskortur blasir við heimilum og litlum fyrirtækjum vegna vaxandi áhuga stórnotenda. b) Skilja þarf á milli almenns markaðs og stórnotenda, þannig að heimili og fyrirtæki þurfi ekki að keppa við þá um rafmagnið. c) Ekki dugar að sækja rafmagn til álvera – þeim verður ekki lokað fyrr en í fyrsta lagi eftir 2034. d) Flýta þarf meðferð á umsóknum um leyfi fyrir nýjum virkjunum. Þegar málið er skoðað kemur í ljós að aðeins er hætta á skorti á almennum rafmagnsmarkaði ef gert er ráð fyrir að verð haldist óbreytt. Ef verð á rafmagni hækkar gerist tvennt: 1) Notendur fara betur með það. Í nýlegri skýrslu, sem sagt er frá á heimasíðu Landsvirkjunar, kemur fram að spara megi allt að 8% af rafmagninu, ýmist með tiltölulega litlum tilkostnaði eða meiri fyrirhöfn. 2) Stórnotendur falla frá rafmagnskaupum ef boðið er betur á almennum markaði. Víða á Vesturlöndum hefur álverum verið lokað af því að meira er upp úr því að hafa að selja rafmagnið, sem þau hafa tryggt sér, á almennum markaði en að framleiða ál. Á öðrum mörkuðum leysa verðbreytingar þann vanda sem hér er sagður blasa við. Bensínskortur mundi vofa yfir ef ekki mætti selja lítrann á meira en 250 krónur. Fiskur hefur margfaldast í verði miðað við aðrar matvörur á undanförnum áratugum – einmitt vegna ásælni útlendinga í þessa vöru. Hvers vegna ætti að fara öðruvísi með rafmagn? Samkvæmt þeirri tillögu, sem nú virðist ætla að verða ofan á, verður almennur rafmagnsmarkaður ósnortinn af vaxandi eftirspurn stórnotenda. Almenningur kann sjálfsagt að meta það og það vegur þungt í augum stjórnmálamanna. En þessi tilhögun er ekki gallalaus. Ef almenningur borgar ekki sannvirði fyrir rafmagnið er ólíklegt að hann fari mjög vel með það. Aðskilnaður almenns rafmagnsmarkaðs og markaðs fyrir stórnotendur leiðir með öðrum orðum til sóunar á rafmagni. Meira verður virkjað en hagkvæmt er. Eins og fram kom hér á undan er þetta ekki eina leiðin til þess að koma í veg fyrir skort. Ef verðið fær að sveiflast eins og á flestum öðrum vörum fær almenningur áfram sitt rafmagn. Á Íslandi er meira framleitt af rafmagni á hvert mannsbarn en í nokkru öðru landi í heiminum. Almenning mun ekki skorta það nema fyrir einhvern klaufaskap. Skiljanlegt er að starfsmenn Landsvirkjunar séu þreyttir á að bíða eftir leyfum fyrir nýjum virkjunum. Óþreyjan er skiljanlegri þegar haft er í huga að enginn virðist vera í vafa um að þær framkvæmdir, sem nú er tekist á um, verði leyfðar á endanum. ,,Framkvæmdum við Hvammsvirkjun seinkað“ sagði á heimasíðu Landsvirkjunar eftir að úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála felldi virkjunarleyfið úr gildi í sumar eftir kærur frá umhverfissamtökum og fleirum. Framkvæmdum seinkar, en auðvitað verður virkjað. Stundum virðist kæruferli og söfnun upplýsinga um umhverfisrask af framkvæmdum nánast vera formsatriði. Vandinn liggur ekki síst í því að fjárfestar bera ekki umhverfiskostnaðinn. Í því felst niðurgreiðsla á ,,grænni orku“ sem verulega getur munað um. Fyrir fáum árum nýtti Hagfræðistofnun niðurstöður úr Rammaáætlun til þess að verðmeta umhverfiskostnað af Urriðafossvirkjun í Þjórsá, sem um margt minnir á Hvammsvirkjun, sem er ofar í ánni. Út kom að umhverfiskostnaður virkjunarinnar væri um 30 milljarðar króna – sem bætist ofan á annan kostnað við hana, sem þá var talinn um 50 milljarðar. Hætta sem laxi í ánni er búin réð miklu um niðurstöðuna. Umhverfiskostnaður af þessari stærðargráðu gæti hæglega dregið úr áhuga fjárfesta á virkjun – en hann þarf ekki að gera það. Hér gildir það sama og um rafmagnsverð til almennings, sem rætt var hér á undan. Taka þarf allan kostnað með í dæmið ef ætlunin er að komast að skynsamlegri niðurstöðu. Höfundur er hagfræðingur.
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar