Er lýsi eins skaðlegt og það er bragðvont? Dögg Guðmundsdóttir og Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifa 30. maí 2024 11:15 Hvað er lýsi? Lýsi er fiskiolía unnin úr lifur ýmist þorska, ufsa eða lúðu en þorskalýsi er þó algengast. Lýsi er ríkt af A og D-vítamínum og inniheldur mikið magn fjölómettaðra fitusýra líkt og omega-3 fitusýra sem að eru okkur nauðsynlegar. Einstaklingar sem borða holla og fjölbreytta fæðu þurfa almennt ekki að taka inn fæðubótarefni en allir Íslendingar þurfa þó að taka inn D-vítamín sérstaklega sem fæðubótarefni, annaðhvort sem lýsi eða D-vítamíntöflur. Það er vegna þess hve norðarlega við búum og sólin getur því ein og sér ekki fært okkur nægilegt magn D-vítamíns. Villandi æsifréttamennska Nýlega birtist grein um lýsi sem vakti þó nokkuð mikla athygli en hún fjallaði um að lýsi gæti aukið líkur á hjarta- og æðasjúkdómum. Greinin fjallaði um niðurstöður nýrrar rannsóknar og því haldið fram að lýsi gæti aukið hættu á heilablóðfalli og gáttatifi hjá fólki sem býr við góða hjarta- og æðaheilsu. Skiljanlega fékk greinin töluvert mikla athygli enda á lýsi stóran stað í hjörtum Íslendinga. Nýjar rannsóknir eru alltaf kærkomin viðbót þar sem við erum alltaf að reyna að vita meira þegar kemur að næringu. Það krefst hins vegar viðeigandi þekkingar að túlka rannsóknir rétt og sjá hvaða upplýsingar rannsóknin gefur okkur og hvar hún stendur á brauðfótum sem að fjölmiðlar gera almennt ekki. Greinin sem um ræðir er unnin upp úr rannsókn sem var gerð úr stóru gagnasafni og var spurningalisti lagður fyrir. Rannsókninni fylgdi hins vegar ekki nákvæm heilsufarsskoðun hvers og eins. Hér er þá gott að stoppa við en rannsóknin hafði ýmsar takmarkanir og galla sem býður upp á bjögun sem vert er að hafa í huga. Athygli vekur að þau sem voru greind með hjarta- og æðasjúkdóma voru sérflokkuð í rannsókninni og þar hafði omega-3 fæðubót verndandi áhrif. Sem er punktur sem einmitt vekur upp spurningar um bjögun og fleira í hópnum sem ekki var með sjúkdómsgreiningar. Hvergi í rannsókninni var farið í skammtastærðir og formúlur þeirra fiskiolíu fæðubótarefna sem þátttakendur voru að taka. Því geta niðurstöður ekki gefið okkur orsakasamhengi. Rannsóknin hefur þó einhverja styrki, eins og að hún byggir á stóru þýði þátttakenda. Niðurstöður rannsóknarinnar segja okkur þó helst að frekari rannsókna sé þörf á inntöku lýsis og tengsla við hjarta- og æðasjúkdóma til að útiloka skaðleg áhrif. Þess má einnig geta að það er til töluvert magn rannsókna sem skoða aðrar heilsufarsútkomur og fá niðurstöður um jákvæð áhrif fiskolíu. Nokkur atriði til að hafa í huga - Það er best að fá næringarefni í sínu frumformi úr heilum matvælum. Hins vegar þótt það sé besta leiðin þýðir það ekki að aðrar leiðir séu skaðlegar séu skammtar innan eðlilegra marka. Matvæli rík af omega-3 eru t.d. feitur fiskur eins og lax, silungur, makríll og túnfiskur og matvæli eins og valhnetur, hörfræ og chia fræ. - Fyrir þau sem borða ekki ákveðin matvæli með ákveðnum næringarefnum er skynsamlegt að taka fæðubót. - Tengsl næringarefna við heilsufarsútkomur geta verið ólíkar hjá heilbrigðum einstaklingum samanborið við einstaklinga með sjúkdóma. - Meira er ekki betra. Þó svo að fæðubótarefni fáist í lausasölu í matvöruverslunum og apótekum þýðir það ekki að það sé með öllu áhættulaust. Ofurskammtar geta verið skaðlegir heilsunni og ætti því alltaf að skoða skammtastærðir vel fyrir inntöku. Ofurskammtar af omega-3 eru ekki skynsamlegir og sumar klínískar rannsóknir (til dæmis í umræðukafla höfunda rannsóknarinnar) notast við mjög stóra skammta. Fyrir 6 ára og eldri eru ráðlagðar 2 teskeiðar (10 ml) af lýsi á dag. Í þeim skammti er magn omega-3 fitusýra rúmlega 2 g. Samkvæmt Matvælaöryggisstofnun Evrópu (EFSA) er langtímaneysla á omega-3 (EPA og DHA) bætiefna í skömmtum allt að 5 g á dag, örugg. Að lokum… Viljum við hvetja fjölmiðla til að leita ráða næringarfræðinga þegar skrifa á um næringu og rannsóknir sem fjalla um næringu. Viðfangsefnið er stórt og snertir alla þar sem við borðum jú öll. Að túlka rannsóknir um næringu er vandasamt verk þar sem þarf að hafa í huga margskonar líkamleg áhrif, bæði skammtíma- og langtíma, auk umhverfisáhrifa, hegðana, venja og ótal fleiri þátta. Að birta greinar sem segja ekki allann sannleikann getur valdið því að einstaklingar taki úr mataræði sínu mjög þarfa fæðubót án þess að bæta öðru við. Samkvæmt nýjustu landskönnun á mataræði Íslendinga er stór hluti ekki að taka inn nóg D vítamín og lýsi því kærkomin viðbót. Fyrir þá sem kjósa hins vegar að taka ekki lýsi þurfa þeir að velja aðra D-vítamín fæðubót. Fjölmiðlar hafa einstakt tækifæri til að vera hluti af lausninni á tímum þar sem upplýsingaóreiða um næringu hefur aldrei verið meiri og verið þannig öflugt tól að bættri lýðheilsu. Er ekki komið nóg af því að nota stakar næringarrannsóknir sem smellubeitu og vekja ótta hjá fólki um jákvæðar fæðuvenjur. Ef vel er að verki staðið geta fjölmiðlar verið öflugt tól í að veita skýrar upplýsingar um næringu og þannig efla lýðheilsu þjóðarinnar. Höfundar eru meistaranemar í næringarfræði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilsa Mest lesið Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann Skoðun Hvers vegna er ungbarnadauði lægstur á Íslandi? Þórður Þórkelsson Skoðun Skoðun Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma skrifar Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Sjá meira
Hvað er lýsi? Lýsi er fiskiolía unnin úr lifur ýmist þorska, ufsa eða lúðu en þorskalýsi er þó algengast. Lýsi er ríkt af A og D-vítamínum og inniheldur mikið magn fjölómettaðra fitusýra líkt og omega-3 fitusýra sem að eru okkur nauðsynlegar. Einstaklingar sem borða holla og fjölbreytta fæðu þurfa almennt ekki að taka inn fæðubótarefni en allir Íslendingar þurfa þó að taka inn D-vítamín sérstaklega sem fæðubótarefni, annaðhvort sem lýsi eða D-vítamíntöflur. Það er vegna þess hve norðarlega við búum og sólin getur því ein og sér ekki fært okkur nægilegt magn D-vítamíns. Villandi æsifréttamennska Nýlega birtist grein um lýsi sem vakti þó nokkuð mikla athygli en hún fjallaði um að lýsi gæti aukið líkur á hjarta- og æðasjúkdómum. Greinin fjallaði um niðurstöður nýrrar rannsóknar og því haldið fram að lýsi gæti aukið hættu á heilablóðfalli og gáttatifi hjá fólki sem býr við góða hjarta- og æðaheilsu. Skiljanlega fékk greinin töluvert mikla athygli enda á lýsi stóran stað í hjörtum Íslendinga. Nýjar rannsóknir eru alltaf kærkomin viðbót þar sem við erum alltaf að reyna að vita meira þegar kemur að næringu. Það krefst hins vegar viðeigandi þekkingar að túlka rannsóknir rétt og sjá hvaða upplýsingar rannsóknin gefur okkur og hvar hún stendur á brauðfótum sem að fjölmiðlar gera almennt ekki. Greinin sem um ræðir er unnin upp úr rannsókn sem var gerð úr stóru gagnasafni og var spurningalisti lagður fyrir. Rannsókninni fylgdi hins vegar ekki nákvæm heilsufarsskoðun hvers og eins. Hér er þá gott að stoppa við en rannsóknin hafði ýmsar takmarkanir og galla sem býður upp á bjögun sem vert er að hafa í huga. Athygli vekur að þau sem voru greind með hjarta- og æðasjúkdóma voru sérflokkuð í rannsókninni og þar hafði omega-3 fæðubót verndandi áhrif. Sem er punktur sem einmitt vekur upp spurningar um bjögun og fleira í hópnum sem ekki var með sjúkdómsgreiningar. Hvergi í rannsókninni var farið í skammtastærðir og formúlur þeirra fiskiolíu fæðubótarefna sem þátttakendur voru að taka. Því geta niðurstöður ekki gefið okkur orsakasamhengi. Rannsóknin hefur þó einhverja styrki, eins og að hún byggir á stóru þýði þátttakenda. Niðurstöður rannsóknarinnar segja okkur þó helst að frekari rannsókna sé þörf á inntöku lýsis og tengsla við hjarta- og æðasjúkdóma til að útiloka skaðleg áhrif. Þess má einnig geta að það er til töluvert magn rannsókna sem skoða aðrar heilsufarsútkomur og fá niðurstöður um jákvæð áhrif fiskolíu. Nokkur atriði til að hafa í huga - Það er best að fá næringarefni í sínu frumformi úr heilum matvælum. Hins vegar þótt það sé besta leiðin þýðir það ekki að aðrar leiðir séu skaðlegar séu skammtar innan eðlilegra marka. Matvæli rík af omega-3 eru t.d. feitur fiskur eins og lax, silungur, makríll og túnfiskur og matvæli eins og valhnetur, hörfræ og chia fræ. - Fyrir þau sem borða ekki ákveðin matvæli með ákveðnum næringarefnum er skynsamlegt að taka fæðubót. - Tengsl næringarefna við heilsufarsútkomur geta verið ólíkar hjá heilbrigðum einstaklingum samanborið við einstaklinga með sjúkdóma. - Meira er ekki betra. Þó svo að fæðubótarefni fáist í lausasölu í matvöruverslunum og apótekum þýðir það ekki að það sé með öllu áhættulaust. Ofurskammtar geta verið skaðlegir heilsunni og ætti því alltaf að skoða skammtastærðir vel fyrir inntöku. Ofurskammtar af omega-3 eru ekki skynsamlegir og sumar klínískar rannsóknir (til dæmis í umræðukafla höfunda rannsóknarinnar) notast við mjög stóra skammta. Fyrir 6 ára og eldri eru ráðlagðar 2 teskeiðar (10 ml) af lýsi á dag. Í þeim skammti er magn omega-3 fitusýra rúmlega 2 g. Samkvæmt Matvælaöryggisstofnun Evrópu (EFSA) er langtímaneysla á omega-3 (EPA og DHA) bætiefna í skömmtum allt að 5 g á dag, örugg. Að lokum… Viljum við hvetja fjölmiðla til að leita ráða næringarfræðinga þegar skrifa á um næringu og rannsóknir sem fjalla um næringu. Viðfangsefnið er stórt og snertir alla þar sem við borðum jú öll. Að túlka rannsóknir um næringu er vandasamt verk þar sem þarf að hafa í huga margskonar líkamleg áhrif, bæði skammtíma- og langtíma, auk umhverfisáhrifa, hegðana, venja og ótal fleiri þátta. Að birta greinar sem segja ekki allann sannleikann getur valdið því að einstaklingar taki úr mataræði sínu mjög þarfa fæðubót án þess að bæta öðru við. Samkvæmt nýjustu landskönnun á mataræði Íslendinga er stór hluti ekki að taka inn nóg D vítamín og lýsi því kærkomin viðbót. Fyrir þá sem kjósa hins vegar að taka ekki lýsi þurfa þeir að velja aðra D-vítamín fæðubót. Fjölmiðlar hafa einstakt tækifæri til að vera hluti af lausninni á tímum þar sem upplýsingaóreiða um næringu hefur aldrei verið meiri og verið þannig öflugt tól að bættri lýðheilsu. Er ekki komið nóg af því að nota stakar næringarrannsóknir sem smellubeitu og vekja ótta hjá fólki um jákvæðar fæðuvenjur. Ef vel er að verki staðið geta fjölmiðlar verið öflugt tól í að veita skýrar upplýsingar um næringu og þannig efla lýðheilsu þjóðarinnar. Höfundar eru meistaranemar í næringarfræði.
Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar
Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun