Það getur verið gott að búa til steind Ari Trausti Guðmundsson skrifar 12. júlí 2024 12:30 Holufyllingar eru ákaflega algengar í íslensku bergi. Þær eru úr steintegundum (steindum) sem safnast fyrir í sprungum, glufum og blöðrum bergsins. Svona útfellingar efnis verða ekki í þurru bergi heldur fyrir áhrif vatns sem streymir neðanjarðar. Það er svonefnt grunnvatn (fyrrum úrkoma) eða jarðhitavökvi eða sjór á mismunandi dýpi. Vatnið inniheldur virk efnasambönd, gjarnan gös, sem hafa áhrif á frumsteindinar er mynduðu grjótið í berggrunninum, t.d. ótal hraunlög. Víðast hvar er hann úr basalti á Íslandi; bergtegund með 3-4 megin frumsteindum. Við vel þekkt efnahvörf ganga gösin í samband við frumsteindirnar og úr verða algeng efnasambönd, ýmist kristallað efni eða myndlaust, líkt og gler. Það eru einmitt fyrrnefndar holufyllingar, öðru heiti steindir. Þannig safnast fyrir nýtt fast efni í opin rýmin og berggrunnurinn þéttist smám saman. Margar tegundir holufyllinga eru þekktar á Íslandi. Þær hafa safnast á milljónum ára í berggrunninn, niður á nokkurra kílómetra dýpi. Volgur eða heitur berggrunnur og volgt eða heitt vatn flýta gjarnan myndun holufyllinganna. Ferlið er núna að verki víða undir fótum okkar miklum mæli og þar ganga gös eins og koldíoxíð og brennisteinsgös í samband við efni úr grjótinu og mynda milljónir tonna af holufyllingum. Við verðum ekki vör við neitt. Gas streymir ekki úr jörðu við efnahvörfin svo neinu nemi. Í eldri hluta berggrunnsins, t.d. á Vestfjörðum Norðurlandi vestra og Austurlandi, hafa roföfl og veðrun afhjúpað forna hluta jarðskorpunar með miklu af holufylltu bergi. Holufyllingarnar sjást í klettum og steinum sem aflöng, ávöl, hvít eða lituð form, allt frá pínulitlum örðum upp í stóra massa. Mjög víða er hægt að tína hvíta eða marglita steina sem hafa losnað úr berginu. Það er áhugasvið margra: Að safna steinum, skrautsteinum, eins og það kallast. Í eldvirka hluta landsins og nágrenni þess sést lítið til holufyllinga af því þær myndast undir yfirborðinu en afhjúpast eftir mjög langa tíma. Myndun þeirra á Reykjanesskaga er í fullum gangi í ungum berggrunninum og enginn verður var við ferlið sem slíkt. Á Hellisheiði bætir maðurinn viljandi í útfellingar án mikilli átaka eða hávaða. Algengar holufyllingar heita zeólítar eða geislasteinar. Þeir eru aðallega úr sambandi kísils og súrefnis (í ætt við rúðugler). Sama má segja um tegundir eins og rauðan jaspís, glæran bergkristal, myndlausan kalsedón og glerkenndan ópal. Svo er það steindin kalsít (lika nefnd kalkspat), hvítt, smákristallað efnasamband kalsíums, kolefnis og súrefnis. Það er t.d. nokkuð skylt matarsóda (natríum í stað kalsíums) og meinlaust. Glær moli (kristall) kallast silfurberg eða Iceland spar á ensku. Flestar steindir eru ekki lausar við snefilefni og þess vegna er til grænn jaspís, fjólublár bergkristall, gulur ópall og brúnt kalsít. Ekkert slíkt finnst á yfirborði lands á Reykjanesskaga en nægir að heimsækja Esju eða Hvalfjörð í steinaleit. Það er lítið gagn að því að gera Carbfix-aðferðina við að steingera gróðurhúsagasið koldíoxíð tortrygglega eða jafnvel hættulega. Auðvitað kannast margir ekki við útfellingar steinda í berggrunni eða steindina kalsít. Þá er vænlegt að sem flest er þekkja til slíks segi frá staðreyndum, fólk hlusti með opnum huga og umræður snúist um gild rök og raunveruleikann. Okkur liggur mikið á að fjarlægja úr loftinu milljarða tonna af koldíoxíði með bindingu gassins um leið og losunin er minnkuð. Bindingin er mikil með gróðri til sjós og lands og hægt að hraða henni en samstímis knýr tíminn á um að hirða líka gasið úr útblæstri orku- eða iðjuvera og beint úr lofti eins og gert er á Heillisheiði. Ísland er framarlega í tækni og frumkvöðlastarfi á þessu sviði. Þessi stutta grein fjallar ekki um margar hliðar Coda-verkefnisins, bara einföld grunnatriði og steinefni. Höfundur er rithöfundur og jarðvísindamaður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Sjá meira
Holufyllingar eru ákaflega algengar í íslensku bergi. Þær eru úr steintegundum (steindum) sem safnast fyrir í sprungum, glufum og blöðrum bergsins. Svona útfellingar efnis verða ekki í þurru bergi heldur fyrir áhrif vatns sem streymir neðanjarðar. Það er svonefnt grunnvatn (fyrrum úrkoma) eða jarðhitavökvi eða sjór á mismunandi dýpi. Vatnið inniheldur virk efnasambönd, gjarnan gös, sem hafa áhrif á frumsteindinar er mynduðu grjótið í berggrunninum, t.d. ótal hraunlög. Víðast hvar er hann úr basalti á Íslandi; bergtegund með 3-4 megin frumsteindum. Við vel þekkt efnahvörf ganga gösin í samband við frumsteindirnar og úr verða algeng efnasambönd, ýmist kristallað efni eða myndlaust, líkt og gler. Það eru einmitt fyrrnefndar holufyllingar, öðru heiti steindir. Þannig safnast fyrir nýtt fast efni í opin rýmin og berggrunnurinn þéttist smám saman. Margar tegundir holufyllinga eru þekktar á Íslandi. Þær hafa safnast á milljónum ára í berggrunninn, niður á nokkurra kílómetra dýpi. Volgur eða heitur berggrunnur og volgt eða heitt vatn flýta gjarnan myndun holufyllinganna. Ferlið er núna að verki víða undir fótum okkar miklum mæli og þar ganga gös eins og koldíoxíð og brennisteinsgös í samband við efni úr grjótinu og mynda milljónir tonna af holufyllingum. Við verðum ekki vör við neitt. Gas streymir ekki úr jörðu við efnahvörfin svo neinu nemi. Í eldri hluta berggrunnsins, t.d. á Vestfjörðum Norðurlandi vestra og Austurlandi, hafa roföfl og veðrun afhjúpað forna hluta jarðskorpunar með miklu af holufylltu bergi. Holufyllingarnar sjást í klettum og steinum sem aflöng, ávöl, hvít eða lituð form, allt frá pínulitlum örðum upp í stóra massa. Mjög víða er hægt að tína hvíta eða marglita steina sem hafa losnað úr berginu. Það er áhugasvið margra: Að safna steinum, skrautsteinum, eins og það kallast. Í eldvirka hluta landsins og nágrenni þess sést lítið til holufyllinga af því þær myndast undir yfirborðinu en afhjúpast eftir mjög langa tíma. Myndun þeirra á Reykjanesskaga er í fullum gangi í ungum berggrunninum og enginn verður var við ferlið sem slíkt. Á Hellisheiði bætir maðurinn viljandi í útfellingar án mikilli átaka eða hávaða. Algengar holufyllingar heita zeólítar eða geislasteinar. Þeir eru aðallega úr sambandi kísils og súrefnis (í ætt við rúðugler). Sama má segja um tegundir eins og rauðan jaspís, glæran bergkristal, myndlausan kalsedón og glerkenndan ópal. Svo er það steindin kalsít (lika nefnd kalkspat), hvítt, smákristallað efnasamband kalsíums, kolefnis og súrefnis. Það er t.d. nokkuð skylt matarsóda (natríum í stað kalsíums) og meinlaust. Glær moli (kristall) kallast silfurberg eða Iceland spar á ensku. Flestar steindir eru ekki lausar við snefilefni og þess vegna er til grænn jaspís, fjólublár bergkristall, gulur ópall og brúnt kalsít. Ekkert slíkt finnst á yfirborði lands á Reykjanesskaga en nægir að heimsækja Esju eða Hvalfjörð í steinaleit. Það er lítið gagn að því að gera Carbfix-aðferðina við að steingera gróðurhúsagasið koldíoxíð tortrygglega eða jafnvel hættulega. Auðvitað kannast margir ekki við útfellingar steinda í berggrunni eða steindina kalsít. Þá er vænlegt að sem flest er þekkja til slíks segi frá staðreyndum, fólk hlusti með opnum huga og umræður snúist um gild rök og raunveruleikann. Okkur liggur mikið á að fjarlægja úr loftinu milljarða tonna af koldíoxíði með bindingu gassins um leið og losunin er minnkuð. Bindingin er mikil með gróðri til sjós og lands og hægt að hraða henni en samstímis knýr tíminn á um að hirða líka gasið úr útblæstri orku- eða iðjuvera og beint úr lofti eins og gert er á Heillisheiði. Ísland er framarlega í tækni og frumkvöðlastarfi á þessu sviði. Þessi stutta grein fjallar ekki um margar hliðar Coda-verkefnisins, bara einföld grunnatriði og steinefni. Höfundur er rithöfundur og jarðvísindamaður.
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun