Misskilningur að einræðisríki séu skilvirkari en lýðræðisríki Kjartan Kjartansson skrifar 29. október 2024 10:50 Valur Gunnarsson, sagnfræðingur, segir lýðræðið versta stjórnarformið en aðeins ef öll önnur eru skilin undan. Stöð 2/Arnar Einræðisríki eru ekki skilvirkari en lýðræðisríki þrátt fyrir að óþol gagnvart lýðræðinu hafi gripið um sig sums staðar, að sögn sagnfræðings. Tjáningarfrelsi sem íbúar lýðræðisríkja njóta valdi því að meiri gagnrýni heyrist á þau en einræðisríki. Spurningunni um hvort lýðræðið sé í hættu verður velt upp á fundi Sagnfræðingafélags Íslands annað kvöld. Valur Gunnarsson, sagnfræðingur, sagði að nú horfðu menn upp á ofboðslegt óþol gagnvart lýðræðinu og að fólk talaði fjálglega um að það væri alveg vonlaust í viðtali í Bítinu á Bylgjunni í morgun. Nýleg skoðanakönnun í Frakklandi leiddi í ljós að meirihluti teldi lýðræðið ekki virka og að fjórðungur teldi það ekki besta stjórnarformið sem væri í boði. Meira en helmingur taldi að það þyrfti „sterkt vald“ til þess að halda uppi lögum og reglum. Í Bandaríkjunum hefur kosningabarátta Donalds Trump haft vaxandi fasíska undirtóna. Fyrrverandi starfsmannastjóri Trump í Hvíta húsinu kom fram opinberlega í þessum mánuði og sagði fyrrverandi forsetann hafa ítrekað lýst yfir aðdáun á Adolf Hitler. Trump hefur ítrekað notað orðfæri í anda Hitlers eins og að tala um andstæðinga sína sem „óvini að innan“ og lýsa innflytjendum sem „meindýrum“ sem „eitri blóð“ Bandaríkjanna. Ásakanir um kosningasvik hafa einnig sett skugga sinn á nýlegar kosningar í Georgíu annars vegar og Moldóvu hins vegar. Versta stjórnarformið fyrir utan öll hin Valur sagði lýðræðið versta hugsanlega stjórnarformið...fyrir utan öll hin því þau væru öll verri. Lýðræðið væri alltaf svolítið óreiðukennt og eðli málsins samkvæmt væri enginn fyllilega ánægður því það kallaði á málamiðlanir og deilur. Þá væri umræðan um lýðræðisríkin annars vegar og einræðisríki hins vegar skekkt af því frelsi sem íbúar lýðræðisríkja njóta til gagnrýni og tjáningar á meðan íbúar einræðisríkja þegðu af ótta við valdhafa. „Lýðræðisríki eru mjög dugleg að gagnrýna sjálf sig og fólk sem býr í lýðræðisríkjum er mjög duglegt að gagnrýna lýðræðisríkin sjálf og þess vegna fær maður stundum þá ímynd að þau séu verri,“ sagði sagnfræðingurinn. Engin ástæða til að rómantísera einræði Þá sagði Valur misskilnings gæta um að einræðisríki væru skilvirkari en lýðræðisríki. „Það sé einhver toppur sem stjórni öllu, það er kannski ekki mikið málfrelsi en allt virkar. En þau er ekki þannig,“ sagði hann. Almenningur í einræðisríkjum væri þannig ekki aðeins kúgaður heldur væri allt annað að líka í slíkum ríkjum. Í einræðisríkjum yrði ennfremur alltaf til spillt smákóngaveldi undir einræðisherranum sem trónaði á toppnum. „Þannig að það er engin ástæða til þess að rómantísera það að hlutirnir virki eitthvað betur þar því þeir gera það ekki. Við sjáum þetta líka alltaf þar sem einræðisstjórnir eru lengi að það verður alger stöðnun, það verður engin framþróun í tækni og vísindum. Það eru bara lýðræðisríki sem eru fær um mikla tækniþróun einmitt af því að það er alltaf verið að þróa sig áfram.“ Donald Trump á kosningafundi með stuðningsmönnum í New York sem vakti umtal, sérstaklega niðrandi ummæli um Púertó Ríkó.Vísir/EPA Hætta á að öll völd færist á hönd forsetans Spurður að því hvort að lýðræðið væri í raunverulegri hættu á vesturlöndum sagði Valur það koma í ljós í næstu og vísaði til bandarísku forsetakosninganna. Helstu hættuna sagði hann felast í því að trúverðugleiki lýðræðisins væri dreginn í efa ef Trump neitar aftur að viðurkenna ósigur. Það gæti leitt til þess að almenningur missti trúna á úrslitum lýðræðislegra kosninga. Færi svo að Trump ynni, sem skoðanakannanir benda til að sé sterkur möguleiki, sagðist Valur telja að í besta falli yrði forsetatíð hans svipuð fyrra kjörtímabilinu. Sjálfur efaðist hann þó um það þar sem Trump hefði þegar komið sínum mönnum að við valdamikinn hæstarétt landsins. Þá væri nánustu bandamenn Trump nú með meira plan um hvernig þeir ætluðu sér að auka völd forsetans. Einn helsti kostur bandaríska stjórnkerfisins sagði Valur dreifingu valds þar sem ekkert eitt embætti væri alrátt. „Ég held að ein mesta hættan sé að þetta kerfi verði tekið úr umferð og það verði þá sennilega forsetaembættið sem fái alger völd,“ sagði Valur. Mannréttindi Forsetakosningar í Bandaríkjunum 2024 Bítið Tjáningarfrelsi Mest lesið Lögregla dreifði gjörbreyttri mynd af díselþjófum Innlent „Sjaldan hefur stjórnmálamaður verið hamflettur jafn rækilega“ Innlent Ferðamaður lést við Breiðamerkursand Innlent Falið ofbeldi gegn eldri borgurum: „Þetta er barnið mitt, ég ól það upp, gerði ég mistök?“ Innlent „Það er rosalega ljótt að segja þetta en mér líður bara þannig“ Innlent Lögregla biðst afsökunar vegna myndarinnar Innlent Ferðaþjónustuþorpið Vík: „Við erum ein á báti“ Innlent Líkir aðferðum forstjóra Landsvirkjunnar við heimilisofbeldi Innlent Hafi látið högg og spörk dynja á foreldrunum í tíu klukkustundir Innlent „Komið nóg af áföllum“ Innlent Fleiri fréttir Sakar sveitastjórann um atvinnuróg og „kæfandi klámhögg“ „Komið nóg af áföllum“ Níu ára og með sitt eigið „Fannars bakarí“ í Njarðvík „Þetta er hættuleg helgi“ Eldri borgarar sem verði fyrir ofbeldi ættingja geti hvergi leitað Aldraðir beittir ofbeldi af ættingjum og gervigreindarmistök lögreglu Ferðaþjónustuþorpið Vík: „Við erum ein á báti“ Tjaldsvæði á Norðurlandi óðum að fyllast Framkvæmdir við Hvammsvirkjun stöðvaðar Borgin hafnar yfirlýsingum KSÍ Fólk varist dúfur í Vestmannaeyjum Ógnaði vegfarendum með stórum hníf Ferðamaður lést við Breiðamerkursand „Í Evrópumálum tel ég að þetta sé ekki rétti tíminn að fara í þá vegferð“ Falið ofbeldi gegn eldri borgurum: „Þetta er barnið mitt, ég ól það upp, gerði ég mistök?“ Ísbjarnareftirlit á Vestfjörðum Íslenskum nemendum fækkar en erlendum fjölgar Lögregla biðst afsökunar vegna myndarinnar Þyrlan kölluð út vegna bráðra veikinda á Breiðamerkursandi Ofbeldi gegn eldri borgurum oft hulið Aukið viðbragð í öllum deildum lögreglu Lögregla dreifði gjörbreyttri mynd af díselþjófum Sendinefnd ESB tjáir sig ekki um tollana Líkir aðferðum forstjóra Landsvirkjunnar við heimilisofbeldi Breiðan „tjakkast upp“ og varað við framhlaupi við hraunjaðrana Meiddist á handlegg og fótum þegar glerhurð brotnaði „Það er rosalega ljótt að segja þetta en mér líður bara þannig“ Segir viðbrögð Bjarnheiðar vekja „óþægilegar minningar“ „Hef ekki hitt neinn arkitekt sem finnst þetta góð hugmynd“ Komu göngumönnum í sjálfheldu til aðstoðar Sjá meira
Spurningunni um hvort lýðræðið sé í hættu verður velt upp á fundi Sagnfræðingafélags Íslands annað kvöld. Valur Gunnarsson, sagnfræðingur, sagði að nú horfðu menn upp á ofboðslegt óþol gagnvart lýðræðinu og að fólk talaði fjálglega um að það væri alveg vonlaust í viðtali í Bítinu á Bylgjunni í morgun. Nýleg skoðanakönnun í Frakklandi leiddi í ljós að meirihluti teldi lýðræðið ekki virka og að fjórðungur teldi það ekki besta stjórnarformið sem væri í boði. Meira en helmingur taldi að það þyrfti „sterkt vald“ til þess að halda uppi lögum og reglum. Í Bandaríkjunum hefur kosningabarátta Donalds Trump haft vaxandi fasíska undirtóna. Fyrrverandi starfsmannastjóri Trump í Hvíta húsinu kom fram opinberlega í þessum mánuði og sagði fyrrverandi forsetann hafa ítrekað lýst yfir aðdáun á Adolf Hitler. Trump hefur ítrekað notað orðfæri í anda Hitlers eins og að tala um andstæðinga sína sem „óvini að innan“ og lýsa innflytjendum sem „meindýrum“ sem „eitri blóð“ Bandaríkjanna. Ásakanir um kosningasvik hafa einnig sett skugga sinn á nýlegar kosningar í Georgíu annars vegar og Moldóvu hins vegar. Versta stjórnarformið fyrir utan öll hin Valur sagði lýðræðið versta hugsanlega stjórnarformið...fyrir utan öll hin því þau væru öll verri. Lýðræðið væri alltaf svolítið óreiðukennt og eðli málsins samkvæmt væri enginn fyllilega ánægður því það kallaði á málamiðlanir og deilur. Þá væri umræðan um lýðræðisríkin annars vegar og einræðisríki hins vegar skekkt af því frelsi sem íbúar lýðræðisríkja njóta til gagnrýni og tjáningar á meðan íbúar einræðisríkja þegðu af ótta við valdhafa. „Lýðræðisríki eru mjög dugleg að gagnrýna sjálf sig og fólk sem býr í lýðræðisríkjum er mjög duglegt að gagnrýna lýðræðisríkin sjálf og þess vegna fær maður stundum þá ímynd að þau séu verri,“ sagði sagnfræðingurinn. Engin ástæða til að rómantísera einræði Þá sagði Valur misskilnings gæta um að einræðisríki væru skilvirkari en lýðræðisríki. „Það sé einhver toppur sem stjórni öllu, það er kannski ekki mikið málfrelsi en allt virkar. En þau er ekki þannig,“ sagði hann. Almenningur í einræðisríkjum væri þannig ekki aðeins kúgaður heldur væri allt annað að líka í slíkum ríkjum. Í einræðisríkjum yrði ennfremur alltaf til spillt smákóngaveldi undir einræðisherranum sem trónaði á toppnum. „Þannig að það er engin ástæða til þess að rómantísera það að hlutirnir virki eitthvað betur þar því þeir gera það ekki. Við sjáum þetta líka alltaf þar sem einræðisstjórnir eru lengi að það verður alger stöðnun, það verður engin framþróun í tækni og vísindum. Það eru bara lýðræðisríki sem eru fær um mikla tækniþróun einmitt af því að það er alltaf verið að þróa sig áfram.“ Donald Trump á kosningafundi með stuðningsmönnum í New York sem vakti umtal, sérstaklega niðrandi ummæli um Púertó Ríkó.Vísir/EPA Hætta á að öll völd færist á hönd forsetans Spurður að því hvort að lýðræðið væri í raunverulegri hættu á vesturlöndum sagði Valur það koma í ljós í næstu og vísaði til bandarísku forsetakosninganna. Helstu hættuna sagði hann felast í því að trúverðugleiki lýðræðisins væri dreginn í efa ef Trump neitar aftur að viðurkenna ósigur. Það gæti leitt til þess að almenningur missti trúna á úrslitum lýðræðislegra kosninga. Færi svo að Trump ynni, sem skoðanakannanir benda til að sé sterkur möguleiki, sagðist Valur telja að í besta falli yrði forsetatíð hans svipuð fyrra kjörtímabilinu. Sjálfur efaðist hann þó um það þar sem Trump hefði þegar komið sínum mönnum að við valdamikinn hæstarétt landsins. Þá væri nánustu bandamenn Trump nú með meira plan um hvernig þeir ætluðu sér að auka völd forsetans. Einn helsti kostur bandaríska stjórnkerfisins sagði Valur dreifingu valds þar sem ekkert eitt embætti væri alrátt. „Ég held að ein mesta hættan sé að þetta kerfi verði tekið úr umferð og það verði þá sennilega forsetaembættið sem fái alger völd,“ sagði Valur.
Mannréttindi Forsetakosningar í Bandaríkjunum 2024 Bítið Tjáningarfrelsi Mest lesið Lögregla dreifði gjörbreyttri mynd af díselþjófum Innlent „Sjaldan hefur stjórnmálamaður verið hamflettur jafn rækilega“ Innlent Ferðamaður lést við Breiðamerkursand Innlent Falið ofbeldi gegn eldri borgurum: „Þetta er barnið mitt, ég ól það upp, gerði ég mistök?“ Innlent „Það er rosalega ljótt að segja þetta en mér líður bara þannig“ Innlent Lögregla biðst afsökunar vegna myndarinnar Innlent Ferðaþjónustuþorpið Vík: „Við erum ein á báti“ Innlent Líkir aðferðum forstjóra Landsvirkjunnar við heimilisofbeldi Innlent Hafi látið högg og spörk dynja á foreldrunum í tíu klukkustundir Innlent „Komið nóg af áföllum“ Innlent Fleiri fréttir Sakar sveitastjórann um atvinnuróg og „kæfandi klámhögg“ „Komið nóg af áföllum“ Níu ára og með sitt eigið „Fannars bakarí“ í Njarðvík „Þetta er hættuleg helgi“ Eldri borgarar sem verði fyrir ofbeldi ættingja geti hvergi leitað Aldraðir beittir ofbeldi af ættingjum og gervigreindarmistök lögreglu Ferðaþjónustuþorpið Vík: „Við erum ein á báti“ Tjaldsvæði á Norðurlandi óðum að fyllast Framkvæmdir við Hvammsvirkjun stöðvaðar Borgin hafnar yfirlýsingum KSÍ Fólk varist dúfur í Vestmannaeyjum Ógnaði vegfarendum með stórum hníf Ferðamaður lést við Breiðamerkursand „Í Evrópumálum tel ég að þetta sé ekki rétti tíminn að fara í þá vegferð“ Falið ofbeldi gegn eldri borgurum: „Þetta er barnið mitt, ég ól það upp, gerði ég mistök?“ Ísbjarnareftirlit á Vestfjörðum Íslenskum nemendum fækkar en erlendum fjölgar Lögregla biðst afsökunar vegna myndarinnar Þyrlan kölluð út vegna bráðra veikinda á Breiðamerkursandi Ofbeldi gegn eldri borgurum oft hulið Aukið viðbragð í öllum deildum lögreglu Lögregla dreifði gjörbreyttri mynd af díselþjófum Sendinefnd ESB tjáir sig ekki um tollana Líkir aðferðum forstjóra Landsvirkjunnar við heimilisofbeldi Breiðan „tjakkast upp“ og varað við framhlaupi við hraunjaðrana Meiddist á handlegg og fótum þegar glerhurð brotnaði „Það er rosalega ljótt að segja þetta en mér líður bara þannig“ Segir viðbrögð Bjarnheiðar vekja „óþægilegar minningar“ „Hef ekki hitt neinn arkitekt sem finnst þetta góð hugmynd“ Komu göngumönnum í sjálfheldu til aðstoðar Sjá meira