Ný ríkisstjórn styrki meistarakerfi löggiltra iðngreina

Hópur formanna fag- og meistarafélaga innan SI skrifar 15. nóvember 2024 11:32

Meistararéttindi liggja til grundvallar iðnrekstrar í okkar samfélagi og eru slík réttindi staðfesting þess efnis að einstaklingur hafi lokið tilskildu bók- og verknámi og uppfyllir kröfur um færni. Meistarakerfinu er ætlað að skapa hvata fyrir einstaklinga til að sækja sér iðnmenntun en ekki síður að skapa vissu og öryggi fyrir neytendur um að þau sem veita þjónustu á sviði löggiltra iðngreina hafi tilskilda færni og sérhæfða þekkingu. Það er því ekki að ástæðulausu að iðngreinar eru löggiltar enda bera meistarar í iðngreinum ábyrgð á verkum sínum og þjónustu.

Neytandinn í hávegum hafður

Með reglulegu millibili kemur fram umræða um þörf á niðurfellingu löggiltra iðngreina í þeim tilgangi að auka frelsi. Þannig ætti öllum sem vilja, óháð því hvort viðkomandi hafi aflað sér sérfræðiþekkingar eða tilskilinnar færni, að vera heimilt að veita þjónustu sem getur verið allt frá húðmeðferð yfir í tengingu lagna í fjölbýli. Sú umræða virðist byggð á þeim rökum að það sé neytandanum og atvinnulífinu til góðs að lækka þröskuldinn, draga úr kröfum og auka þannig framboð. Aftur á móti er raunin sú að tilgangur lögbundinnar kröfu um meistararéttindi til iðnrekstrar er að skapa heilbrigt og samkeppnishæft starfsumhverfi þar sem neytendavernd er höfð að leiðarljósi. Þá eru ótalin jákvæð samfélagsleg áhrif kerfisins svo sem aukin verðmætasköpun og öruggara starfsumhverfi.

Eftirlitsleysi með réttindalausum

Til þess að viðhalda fagmennsku og tryggja að veitt þjónusta standist kröfur er nauðsynlegt að til staðar sé virkt eftirlit með iðnrekstri. Staðan í dag er sú að eftirlit með löggiltum iðngreinum er lítið og brotakennt. Lögreglan hefur lögbundið eftirlitshlutverk með starfsemi löggiltra iðngreina en vegna álags og manneklu hefur eftirlitið verið af skornum skammti. Þannig hefur lögreglan ekki tök á því að fara í frumkvæðisathugun á hvort fyrirtæki og einstaklingar starfi í samræmi við lög um handiðnað. Afleiðingin er sú að réttindalausum á markaði hefur fjölgað hratt undanfarin ár og því hafa fylgt ýmsar áskoranir svo sem svört atvinnustarfsemi og mansal. Það skýtur skökku við að einstaklingar sem hafa lagt mikið á sig til þess að afla sér menntunar og réttinda starfi á sama markaði og réttindalausir án afleiðinga.

Eftirlit fært frá lögreglu til eftirlitsstofnana

Mikilvægt er að koma eftirliti í viðeigandi farveg. Færa þarf eftirlit með réttindalausum aðilum til eftirlitsstofnana sem hafa þekkingu og eru betur til þess fallnar að sinna því með skilvirkum hætti. Það er alvarlegt að eftirlitsstofnanir hafi ekki úrræði gagnvart réttindalausum aðilum sem starfa á sviði löggiltra iðngreina. Til að neytendur fái þá vernd sem lögin eiga að tryggja og til að skapa sanngjarnt samkeppnisumhverfi er nauðsynlegt að bregðast við stöðunni. Eftirlit með réttindalausum í mannvirkjaiðnaði þyrfti að færast til Húsnæðis- og mannvirkjastofnunar þar sem þekking er til staðar og myndi slík breyting hafa í för með sér jákvæð samlegðaráhrif. Þá er mikilvægt að færa eftirlit með handverksiðnaði, á borð við snyrtifræði og bakaraiðn til viðeigandi eftirlitsaðila svo sem Heilbrigðiseftirlitsins sem sinnir þegar afmörkuðu eftirlitshlutverki með slíkum iðngreinum.

Hvati til að sækja sér löggilt réttindi

Til þess að tryggja áframhaldandi traust á íslenskum iðngreinum er nauðsynlegt að stjórnvöld og hagsmunaaðilar vinni saman að því að þróa og styrkja eftirlitskerfið og renna frekari stoðum undir meistarakerfið. Undirrituð hvetja stjórnvöld til að koma viðeigandi eftirliti á. Það er mikilvægt fyrir endurnýjun í iðngreinum að inn komi öflugt og áhugasamt fagfólk með rétta færni. Verði ekki brugðist við stöðunni mun það draga úr áhuga ungs fólks á að sækja sér iðnmenntun.

Mikill vöxtur hefur verið í öllum helstu greinum iðnaðar síðustu ár sem hefur skilað sér í auknum lífsgæðum hér á landi. Það verkefni býður nýrrar ríkisstjórnar að styrkja meistarakerfi löggiltra iðngreina og skapa skilvirkan vettvang fyrir nýliðun í iðngreinum sem styður við áframhaldandi verðmætasköpun og neytendavernd.

Höfundar eru formenn fag- og meistarafélaga innan Samtaka iðnaðarins.