Voru aðdragandi og úrslit þingkosninga lýðræðisleg? Tómas Ellert Tómasson skrifar 8. desember 2024 10:00 Jafnan koma upp eftir hverjar og einar Alþingiskosningar á Íslandi umræður hvort að úrslit kosninga hafi uppfyllt skilyrði um lýðræðislegar kosningar. Venjulegast eru úrslit þingkosninga almennt talin lýðræðisleg ef þau endurspegla frjálsar og sanngjarnar kosningar þar sem allir kjósendur hafa jafnan rétt á að kjósa og allir frambjóðendur hafa átt kost á að kynna stefnumál sín. Fyrra skilyrðið er varla hægt að efast um að gildi hér á landi, en það seinna má svo aftur deila um hvort að skili sér til kjósenda þ.e. hvort að frambjóðendur hafi átt kost á því að kynna stefnumál sín fyrir kjósendum. Aurar- og seðlar skipta í því sambandi afar miklu máli. Hlutverk fjölmiðla Íslenskir fjölmiðlar almennt að undanskildu RÚV eru í eigu markaðarins, einkaaðila. Hlutverk RÚV er meðal annars að stuðla að lýðræðislegri umræðu með fjölmiðlaþjónustu í almannaþágu. RÚV stóð svo sem alveg undir því hlutverki sínu fyrir Alþingiskosningarnar þó pólitískir nördar eins og ég og fleiri telji að þeir geti á lesið milli lína um hvar hver og einn starfsmaður RÚV er staðsettur á pólitíska litrófinu og hagi störfum sínum og fréttamennsku samkvæmt því. Fjölmiðlar í eigu einkaaðila „spiluðu“ hinsvegar „leikinn“ með öðrum hætti. Sumir gerðu vel og aðrir gerðu ekki eins vel. Það er nokk vitað í hvaða eigu stærstu fjölmiðlar landsins eru og einnig þeir minni, landsmiðlar sem svæðisbundnir. Á stærstu fjölmiðlunum starfar fólk af allskyns sauðahúsi með allskonar skoðanir á mönnum og málefnum eins og gengur, á þeim minni einnig. Það er þó eins og landsmenn vita flestir mjög áberandi hvar slagsíða Morgunblaðsins liggur. Slagsíðan sú er hvorki til hægri né vinstri á hinu pólitíska litrófi. Slagsíðan liggur hvar hún best liggur við kinn eigenda þess miðils, samanber framboð fyrrverandi forsætisráðherra og líkgöngu hennar síðastliðið sumar. Morgunblaðið er miðill sem þiggur hundruð milljóna úr sameiginlegum sjóðum okkar landsmanna á ári hverju beint úr ríkissjóði, til viðbótar fær það fjármuni sem koma að stofni til frá okkur almenningi, eigendum auðlinda þjóðarinnar. Aðrir stærri fjölmiðlar á einkamarkaði haga sér ólíkt Morgunblaðinu, flestir með annars konar hætti þó einhver smá slagsíða geri vart við sig, við og við. Ástæðan?- ekki með eins ósvífna eigendur. Hlutverk kosningakerfis Kosningakerfi almennt í lýðræðisríkjum eru hönnuð með það í huga að vera sanngjörn (lýðræðisleg). Til eru nokkur kosningakerfi sem miða að því að fá sem sanngjarnasta niðurstöðu kosninga. Einfaldur meirihluti, hlutfallskosning, forgangsröðunarkerfi og blandað kerfi eru dæmi um slík kerfi. Hér á landi búum við það fyrirkomulag að 54 þingmenn eru kjördæmakjörnir þar sem að D´Hondt reglan ræður því hvaða þingmenn eru kjördæmakjörnir í hverju kjördæmi fyrir sig. Þessum sætum er úthlutað á grundvelli fylgis í hverju kjördæmi. Elvar Eyvindsson, odddviti L-lista í Suðurkjördæmi hefði sem dæmi getað fengið úthlutað slíku sæti eins og margt benti til í aðdraganda kosninga, en fékk ekki. Þá kemur að því að úthluta 9 jöfnunarsætum til viðbótar þessum 54 kjördæmakjörnu. Þessum sætum er úthlutað svo „hver stjórnmálsamtök fái þingmannatölu í sem fyllstu samræmi við heildaratkvæðatölu sína“. Einungis þau stjórnmálasamtök sem til greina koma að fá þessi sæti þurfa að minnsta kosti 5% fylgi á landsvísu. Reikniregla þeirrar úthlutunar er hvorki fyrir ljón né búktalarabrúður út í bæ að skilja. Hvað ef? Var niðurstaða kosninganna sanngjörn og lýðræðisleg? Hvað ef kosningakerfið væri uppbyggt með öðrum hætti? Hvað ef það kosningakerfi sem notað er í Færeyjum gilti hér, allt landið eitt kjördæmi? hvað ef þau kosningakerfi sem notuð eru annars staðar á Norðurlöndum væru notuð hér? Hvað ef við íslendingar notuðum annars konar kerfi en við notumst nú við? – Hver hefðu þá verið úrslit þingkosninganna? – Hver græðir og hver tapar? Ég tók saman nokkur dæmi um hvernig að niðurstaða kosninganna hefðu orðið ef við íslendingar notuðumst við annars konar kosningakerfi. Það er „Big time augljóst“ svo slett sé, að stærstu flokkarnir stórgræða á núverandi kosningakerfi. Sanngjarnt og lýðræðislegt? – Hver þjóð velur sína lýðræðislegu og sanngjörnu leið – er þetta kosningakerfið sem við íslendingar viljum búa við? Hér notumst við við D‘Hondt úthlutanarkerfi sem að byggir á því að deila í fjölda atkvæða með rauntölum 1,2,3 osfrv. á meðan að til dæmis á Norðurlöndum er deilitala í atkvæði oddatölur 1,3,5 osfrv.. Einhverstaðar á Norðurlöndunum þarf svo að yfirstiga á þröskuld með hærri deilitölu, til dæmis 1,4 fyrir fyrsta mann kjörinn. Niðurstaða kosninganna var lýðræðisleg og sanngjörn samkvæmt þeim leikreglum sem að við íslendingar höfum sett okkur, á því leikur enginn vafi, en viljum við búa við þetta kosningakerfi? Höfundur er byggingarverkfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Tómas Ellert Tómasson Mest lesið Krafan sem kvennahreyfingin gleymdi Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Við erum ekki eign annarra! Anna Lizzy Wichmann Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Afglæpavæðing veðmála Gunnar Pétur Haraldsson Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir Skoðun Gleðilegan kvennafrídag og gleðilegt kvennaár Helena Hafþórsdóttir O’Connor Skoðun Sterkara námslánakerfi – raunveruleg framför fyrir námsmenn París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson Skoðun Enn er verk að vinna – upprætum ofbeldi á vinnustöðum Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Hvað er svona merkilegt við það? Hópur starfsfólks Jafnlaunastofu Skoðun Skoðun Skoðun Konan - Vinnan - Kjörin í 40 ár Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Íslenskur her og íslensk leyniþjónusta Steingrímur Jónsson skrifar Skoðun Er jafnrétti fyrir allar? Anna Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Ættu konur að fara í háskólanám? Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Íris Björk Ágústsdóttir skrifar Skoðun Enn einn dagur í baráttunni Ásta F. Flosadóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpunarlaust haust Jón Gunnarsson skrifar Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar Skoðun Krafan sem kvennahreyfingin gleymdi Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Einfaldar lausnir á vaxtamálavanda bankanna Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er sköpun í skólastarfi? Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Afglæpavæðing veðmála Gunnar Pétur Haraldsson skrifar Skoðun Gleðilegan kvennafrídag og gleðilegt kvennaár Helena Hafþórsdóttir O’Connor skrifar Skoðun Sterkara námslánakerfi – raunveruleg framför fyrir námsmenn París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Konur Íslands og alþjóðakerfið í takt Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er svona merkilegt við það? Hópur starfsfólks Jafnlaunastofu skrifar Skoðun Við erum ekki eign annarra! Anna Lizzy Wichmann skrifar Skoðun Sameinuðu þjóðirnar 80 ára: Framtíðin er okkar Eva Harðardóttir skrifar Skoðun Til hamingju með 24. október Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enn er verk að vinna – upprætum ofbeldi á vinnustöðum Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir skrifar Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Einu sinni enn Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Skuggahliðar á þéttingu byggðar Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar Skoðun Jöfn skipting skulda og eigna í sambúð Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ólögleg veðmálastarfsemi á Íslandi Hákon Skúlason skrifar Sjá meira
Jafnan koma upp eftir hverjar og einar Alþingiskosningar á Íslandi umræður hvort að úrslit kosninga hafi uppfyllt skilyrði um lýðræðislegar kosningar. Venjulegast eru úrslit þingkosninga almennt talin lýðræðisleg ef þau endurspegla frjálsar og sanngjarnar kosningar þar sem allir kjósendur hafa jafnan rétt á að kjósa og allir frambjóðendur hafa átt kost á að kynna stefnumál sín. Fyrra skilyrðið er varla hægt að efast um að gildi hér á landi, en það seinna má svo aftur deila um hvort að skili sér til kjósenda þ.e. hvort að frambjóðendur hafi átt kost á því að kynna stefnumál sín fyrir kjósendum. Aurar- og seðlar skipta í því sambandi afar miklu máli. Hlutverk fjölmiðla Íslenskir fjölmiðlar almennt að undanskildu RÚV eru í eigu markaðarins, einkaaðila. Hlutverk RÚV er meðal annars að stuðla að lýðræðislegri umræðu með fjölmiðlaþjónustu í almannaþágu. RÚV stóð svo sem alveg undir því hlutverki sínu fyrir Alþingiskosningarnar þó pólitískir nördar eins og ég og fleiri telji að þeir geti á lesið milli lína um hvar hver og einn starfsmaður RÚV er staðsettur á pólitíska litrófinu og hagi störfum sínum og fréttamennsku samkvæmt því. Fjölmiðlar í eigu einkaaðila „spiluðu“ hinsvegar „leikinn“ með öðrum hætti. Sumir gerðu vel og aðrir gerðu ekki eins vel. Það er nokk vitað í hvaða eigu stærstu fjölmiðlar landsins eru og einnig þeir minni, landsmiðlar sem svæðisbundnir. Á stærstu fjölmiðlunum starfar fólk af allskyns sauðahúsi með allskonar skoðanir á mönnum og málefnum eins og gengur, á þeim minni einnig. Það er þó eins og landsmenn vita flestir mjög áberandi hvar slagsíða Morgunblaðsins liggur. Slagsíðan sú er hvorki til hægri né vinstri á hinu pólitíska litrófi. Slagsíðan liggur hvar hún best liggur við kinn eigenda þess miðils, samanber framboð fyrrverandi forsætisráðherra og líkgöngu hennar síðastliðið sumar. Morgunblaðið er miðill sem þiggur hundruð milljóna úr sameiginlegum sjóðum okkar landsmanna á ári hverju beint úr ríkissjóði, til viðbótar fær það fjármuni sem koma að stofni til frá okkur almenningi, eigendum auðlinda þjóðarinnar. Aðrir stærri fjölmiðlar á einkamarkaði haga sér ólíkt Morgunblaðinu, flestir með annars konar hætti þó einhver smá slagsíða geri vart við sig, við og við. Ástæðan?- ekki með eins ósvífna eigendur. Hlutverk kosningakerfis Kosningakerfi almennt í lýðræðisríkjum eru hönnuð með það í huga að vera sanngjörn (lýðræðisleg). Til eru nokkur kosningakerfi sem miða að því að fá sem sanngjarnasta niðurstöðu kosninga. Einfaldur meirihluti, hlutfallskosning, forgangsröðunarkerfi og blandað kerfi eru dæmi um slík kerfi. Hér á landi búum við það fyrirkomulag að 54 þingmenn eru kjördæmakjörnir þar sem að D´Hondt reglan ræður því hvaða þingmenn eru kjördæmakjörnir í hverju kjördæmi fyrir sig. Þessum sætum er úthlutað á grundvelli fylgis í hverju kjördæmi. Elvar Eyvindsson, odddviti L-lista í Suðurkjördæmi hefði sem dæmi getað fengið úthlutað slíku sæti eins og margt benti til í aðdraganda kosninga, en fékk ekki. Þá kemur að því að úthluta 9 jöfnunarsætum til viðbótar þessum 54 kjördæmakjörnu. Þessum sætum er úthlutað svo „hver stjórnmálsamtök fái þingmannatölu í sem fyllstu samræmi við heildaratkvæðatölu sína“. Einungis þau stjórnmálasamtök sem til greina koma að fá þessi sæti þurfa að minnsta kosti 5% fylgi á landsvísu. Reikniregla þeirrar úthlutunar er hvorki fyrir ljón né búktalarabrúður út í bæ að skilja. Hvað ef? Var niðurstaða kosninganna sanngjörn og lýðræðisleg? Hvað ef kosningakerfið væri uppbyggt með öðrum hætti? Hvað ef það kosningakerfi sem notað er í Færeyjum gilti hér, allt landið eitt kjördæmi? hvað ef þau kosningakerfi sem notuð eru annars staðar á Norðurlöndum væru notuð hér? Hvað ef við íslendingar notuðum annars konar kerfi en við notumst nú við? – Hver hefðu þá verið úrslit þingkosninganna? – Hver græðir og hver tapar? Ég tók saman nokkur dæmi um hvernig að niðurstaða kosninganna hefðu orðið ef við íslendingar notuðumst við annars konar kosningakerfi. Það er „Big time augljóst“ svo slett sé, að stærstu flokkarnir stórgræða á núverandi kosningakerfi. Sanngjarnt og lýðræðislegt? – Hver þjóð velur sína lýðræðislegu og sanngjörnu leið – er þetta kosningakerfið sem við íslendingar viljum búa við? Hér notumst við við D‘Hondt úthlutanarkerfi sem að byggir á því að deila í fjölda atkvæða með rauntölum 1,2,3 osfrv. á meðan að til dæmis á Norðurlöndum er deilitala í atkvæði oddatölur 1,3,5 osfrv.. Einhverstaðar á Norðurlöndunum þarf svo að yfirstiga á þröskuld með hærri deilitölu, til dæmis 1,4 fyrir fyrsta mann kjörinn. Niðurstaða kosninganna var lýðræðisleg og sanngjörn samkvæmt þeim leikreglum sem að við íslendingar höfum sett okkur, á því leikur enginn vafi, en viljum við búa við þetta kosningakerfi? Höfundur er byggingarverkfræðingur.
Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun
Sterkara námslánakerfi – raunveruleg framför fyrir námsmenn París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson Skoðun
Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar
Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Sterkara námslánakerfi – raunveruleg framför fyrir námsmenn París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar
Skoðun Enn er verk að vinna – upprætum ofbeldi á vinnustöðum Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir skrifar
Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar
Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun
Sterkara námslánakerfi – raunveruleg framför fyrir námsmenn París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson Skoðun