Hver er ábyrgð barna? Anna Laufey Stefánsdóttir skrifar 5. febrúar 2025 11:02 Í umræðunni um skjá- og samfélagsmiðlanotkun barna erum við fullorðnu einstaklingarnir oft dugleg að benda á hvert annað og varpa ábyrgðinni frá okkur. Foreldrar þurfa að taka sig á, skólar verða að vera símalausir, og stjórnvöld þurfa að setja miðlæg lög um símanotkun í skólum og hærra aldurstakmark á samfélagsmiðla. En ég heyri líka oft frá bæði foreldrum og kennurum að tæknin sé komin til að vera og að börn verði að eiga sinn eigin snjallsíma fyrir skólastarf og í leik. Þau verði að læra að nota tæknina strax, annars verða þau eftirá í lífi og starfi. Einnig er þetta öryggistæki, svo börnin geti alltaf fundið sína leið og hringt í foreldra sína ef eitthvað kemur upp á. Síminn er oft borinn saman við aðrar byltingakenndar tæknibreytingar, eins og bækur, útvarp eða sjónvarp. Og það er rétt, þegar þessar tæknibreytingar komu fram var hrópað að þetta væri hræðileg nýjung fyrir börn og ungt fólk, sem ætti frekar að nýta tíma sinn til vinnu. Velkomin á 21. öldina, risaeðlan þín. Ég held hins vegar að við séum að berja hausinn í stein með því að bera saman útvarp og snjallsíma. Með snjallsímanum erum við í fyrsta sinn með „tívolí“ í vasanum. Hann inniheldur alla heimsins skemmtun og afþreyingu, og þú færð alltaf nýtt efni sem kitlar í dópamínstöðvar heilans. Þú hefur aðgang að öllum heimsins upplýsingum, góðum og slæmum, réttum og röngum. Þú getur lært hvað sem þér sýnist: sögu, forritun, næringu, stærðfræði — en bara ef þú hefur agan til að halda þig við efnið, því dópamínið kallar. Þú getur tengst hópum með sameiginleg áhugamál og eignast ævilanga vini, en þú getur líka tengst glæpagengjum, eiturlyfjasölum, barnaperrum eða fest þig í bergmálshelli. Það er hægt að horfa á skemmtileg og fræðandi myndbönd, en einnig á stríðsátök, klám, útskúfun, neteinelti og jafnvel morð í beinni útsendingu. Og þetta allt er aðgengilegt án þess að leita sérstaklega, þar sem algrímið sér um að vísa á efnið. Það er löngu vitað að smáforritin í símanum eru hönnuð á sama hátt og spilakassar. Fyrirtækin sem hanna og forrita leikina og samfélagsmiðlana eru með heil teymi hegðunarfræðinga, sálfræðinga, hönnuða, gagnagreinasérfræðinga, markaðsfræðinga og sérfræðinga í leikjafræðum sem vinna linnulaust, á háum launum, við það að gera forritið eins notendavænt, skemmtilegt og ávanabindandi og mögulegt er. Og á hverjum degi spyrja þau sig: „Hvernig fáum við fleiri notendur til að nota forritið meira í dag en í gær?“ Við fullorðna fólkið, þessi með fullþroskaða framheila, eigum líka erfitt með að slíta okkur frá öllu því sem snjallsímar, netið og samfélagsmiðlar hafa uppá að bjóða. Við getum ekki hugsað okkur að skilja símann eftir heima, loka á samfélagsmiðla, hætta að spila símaleiki eða jafnvel að haga okkur fallega við náungann á netinu. Við fullorðna fólkið erum sjálf háð þessum tækjum, og öllum rifrildunum, fjárhættuspilunum og kláminu sem er aðgengilegt í þeim. Reykjavíkurborg gortar sig af því að 70% skólanna í Reykjavík séu „símalausir“. En hvað þýðir að vera símalaus? Eftir að hafa talað við skólastjórnendur og kennara í nokkrum skólum á höfuðborgarsvæðinu kemur í ljós að þótt skóli sé „símalaus“, þá hefur það ekki raunveruleg áhrif. Samkvæmt reglum skólans á að vera slökkt á símanum yfir daginn og hann á að vera geymdur í tösku eða skáp. En kennarar hafa ekki tíma né þrek í að leika lögguleik í skólanum, og það má ekki leita á börnum. Þetta þýðir að flest öll börn eru með síma, stilltan á titring, í vasanum eða skólatöskunni allan daginn. Og þar titrar hann með tilkynningum, mörgum sinnum á dag. Barnið má ekki vera í símanum í tímum, en það þýðir samt ekki að síminn sé ekki að trufla það alla kennslustundina. Og auðvitað leitar barnið síðan í símann, undir borði, inni á klósetti eða í frímínútum. En hver er ábyrgð barna? Börnin eiga að sjálfsögðu að hafa þann þroska og geta sýnt þá ábyrgð að láta símann í friði yfir skóladaginn og ekki leyfa honum að trufla sig. Þau eiga að hafa vit fyrir því að slökkva á símanum og ekki stelast í hann inn á klósetti. Er það ekki? Nei. Þegar við erum að tala um tæki jafn ávanabindandi og snjallsímar og öppin sem koma með þeim, þá getum við ekki sett þessa ábyrgð á börnin. Rétt eins og það er ekki á þeirra ábyrgð að meðhöndla áfengi, sígarettur og spilakassa af skynsemi. Snjallsímar og samfélagsmiðlar eru ekki eins og útvarpið. Þeir eru meira eins og bíllinn. Gagnast vel, en það verða alltaf ákveðið mörg bílslys á ári. Og börn eiga ekki að fá að keyra bíl. Börn eiga ekki að vera alnetinu í fremstu víglínu, með ekkert nema sína eigin skynsemi og rökhugsun að vopni. Við þurfum miðlægar skólareglur sem banna síma í öllum grunnskólum landsins. Síminn á ekki að koma inn fyrir veggi skólans, nema í algjörum undantekningum, og þá helst takkasími. Við þurfum að frelsa börnin frá trufluninni sem kemur frá snjallsímum. Við þurfum læst box þar sem nemendur geta geymt símana sína yfir daginn og sótt þá aftur í lok skóladags. Hættum að kalla skóla „símalausa“ sem eru augljóslega ekki símalausir. Og við foreldrar verðum að standa saman og hætta að gefa börnunum okkar snjallsíma og aðgang að samfélagsmiðlum. Það er ekki erfitt ef allir standa saman. Við kennum börnum ekki að keyra með því að rétta þeim bíllyklana, við kennum þeim umferðarreglur, og þegar þau hafa þroska til, þá kennum við þeim að keyra. Hættum að rétta börnum snjallsíma í nafni þess að kenna þeim að nota nýja tækni. Kennum þeim frekar upplýsingatækni, rökhugsun og samkennd, og þegar þau hafa þroska til, þá geta þau nýtt það sem þau hafa lært með sínum eigin snjalltækjum. Gefum börnum ábyrgð í raunheimum sem passar við þeirra þroska og aldur. Ekki gefa þeim þá ábyrgð að verjast alnetinu og mest ávanabindandi tækjum sem uppi hafa verið. Ekki setja þá ábyrgð á þau að varast óvinveitta einstaklinga á netinu, sem reyna að tæla eða svíkja þau. Það á ekki að vera á ábyrgð barnanna að setja sér mörk á samfélagsmiðlum eða dópamínvæddum tölvuleikjum, mörk sem við kunnum ekki að setja okkur sjálf. Ábyrgðin er okkar allra. Okkar fullorðnu með þroskaða framheila. Hvort sem við erum foreldrar, kennarar eða sitjum í ríkisstjórn, þá er ábyrgðin okkar, ekki barnanna. Höfundur er tölvunarfræðingur, móðir og þáttastjórnandi hlaðvarpsins Kvíðakynslóðin. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kennaraverkfall 2024-25 Börn og uppeldi Símanotkun barna Mest lesið Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir Skoðun Ekki gera ekki neitt Gunnhildur Sveinsdóttir Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson Skoðun Fjölbreytt námsmat Steinn Jóhannsson Skoðun Skoðun Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Ákalli um samræmingu í eftirliti svarað Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson skrifar Skoðun Ekki gera ekki neitt Gunnhildur Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ekkert heilbrigðiseftirlit á Íslandi? Pétur Halldórsson skrifar Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson skrifar Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason skrifar Skoðun Betri kvikmyndaskóli Þór Pálsson skrifar Skoðun Fyrirhugað böl við Bústaðaveg og Blesugróf Sveinn Þórhallsson skrifar Skoðun Fjölbreytt námsmat Steinn Jóhannsson skrifar Skoðun Að þvælast fyrir atvinnurekstri - á þeim forsendum sem henta Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Leysum heimatilbúinn vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum að tala saman Páll Rafnar Þorsteinsson skrifar Skoðun Veðmál í fótbolta – aðgerðir áður en skaðinn verður Birgir Jóhannsson skrifar Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson skrifar Skoðun Símafrí á skólatíma Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ömurlegur fyrri hálfleikur – en er enn von? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Vitund, virðing og von: Jafningjastuðningur í brennidepli Nína Eck skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra – Um þögnina sem styður ofbeldi Halldóra Sigríður Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ein saga af sextíu þúsund Halldór Ísak Ólafsson skrifar Skoðun Að láta mata sig er svo þægilegt Björn Ólafsson skrifar Skoðun Nýjar reglur um réttindi fólks í ráðningarsambandi Ingvar Sverrisson skrifar Skoðun Ofbeldi í skólum: Áskoranir og leiðir til lausna Soffía Ámundadóttir skrifar Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson skrifar Skoðun Eplin í andlitshæð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Bataskólinn – fyrir þig? Guðný Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Í umræðunni um skjá- og samfélagsmiðlanotkun barna erum við fullorðnu einstaklingarnir oft dugleg að benda á hvert annað og varpa ábyrgðinni frá okkur. Foreldrar þurfa að taka sig á, skólar verða að vera símalausir, og stjórnvöld þurfa að setja miðlæg lög um símanotkun í skólum og hærra aldurstakmark á samfélagsmiðla. En ég heyri líka oft frá bæði foreldrum og kennurum að tæknin sé komin til að vera og að börn verði að eiga sinn eigin snjallsíma fyrir skólastarf og í leik. Þau verði að læra að nota tæknina strax, annars verða þau eftirá í lífi og starfi. Einnig er þetta öryggistæki, svo börnin geti alltaf fundið sína leið og hringt í foreldra sína ef eitthvað kemur upp á. Síminn er oft borinn saman við aðrar byltingakenndar tæknibreytingar, eins og bækur, útvarp eða sjónvarp. Og það er rétt, þegar þessar tæknibreytingar komu fram var hrópað að þetta væri hræðileg nýjung fyrir börn og ungt fólk, sem ætti frekar að nýta tíma sinn til vinnu. Velkomin á 21. öldina, risaeðlan þín. Ég held hins vegar að við séum að berja hausinn í stein með því að bera saman útvarp og snjallsíma. Með snjallsímanum erum við í fyrsta sinn með „tívolí“ í vasanum. Hann inniheldur alla heimsins skemmtun og afþreyingu, og þú færð alltaf nýtt efni sem kitlar í dópamínstöðvar heilans. Þú hefur aðgang að öllum heimsins upplýsingum, góðum og slæmum, réttum og röngum. Þú getur lært hvað sem þér sýnist: sögu, forritun, næringu, stærðfræði — en bara ef þú hefur agan til að halda þig við efnið, því dópamínið kallar. Þú getur tengst hópum með sameiginleg áhugamál og eignast ævilanga vini, en þú getur líka tengst glæpagengjum, eiturlyfjasölum, barnaperrum eða fest þig í bergmálshelli. Það er hægt að horfa á skemmtileg og fræðandi myndbönd, en einnig á stríðsátök, klám, útskúfun, neteinelti og jafnvel morð í beinni útsendingu. Og þetta allt er aðgengilegt án þess að leita sérstaklega, þar sem algrímið sér um að vísa á efnið. Það er löngu vitað að smáforritin í símanum eru hönnuð á sama hátt og spilakassar. Fyrirtækin sem hanna og forrita leikina og samfélagsmiðlana eru með heil teymi hegðunarfræðinga, sálfræðinga, hönnuða, gagnagreinasérfræðinga, markaðsfræðinga og sérfræðinga í leikjafræðum sem vinna linnulaust, á háum launum, við það að gera forritið eins notendavænt, skemmtilegt og ávanabindandi og mögulegt er. Og á hverjum degi spyrja þau sig: „Hvernig fáum við fleiri notendur til að nota forritið meira í dag en í gær?“ Við fullorðna fólkið, þessi með fullþroskaða framheila, eigum líka erfitt með að slíta okkur frá öllu því sem snjallsímar, netið og samfélagsmiðlar hafa uppá að bjóða. Við getum ekki hugsað okkur að skilja símann eftir heima, loka á samfélagsmiðla, hætta að spila símaleiki eða jafnvel að haga okkur fallega við náungann á netinu. Við fullorðna fólkið erum sjálf háð þessum tækjum, og öllum rifrildunum, fjárhættuspilunum og kláminu sem er aðgengilegt í þeim. Reykjavíkurborg gortar sig af því að 70% skólanna í Reykjavík séu „símalausir“. En hvað þýðir að vera símalaus? Eftir að hafa talað við skólastjórnendur og kennara í nokkrum skólum á höfuðborgarsvæðinu kemur í ljós að þótt skóli sé „símalaus“, þá hefur það ekki raunveruleg áhrif. Samkvæmt reglum skólans á að vera slökkt á símanum yfir daginn og hann á að vera geymdur í tösku eða skáp. En kennarar hafa ekki tíma né þrek í að leika lögguleik í skólanum, og það má ekki leita á börnum. Þetta þýðir að flest öll börn eru með síma, stilltan á titring, í vasanum eða skólatöskunni allan daginn. Og þar titrar hann með tilkynningum, mörgum sinnum á dag. Barnið má ekki vera í símanum í tímum, en það þýðir samt ekki að síminn sé ekki að trufla það alla kennslustundina. Og auðvitað leitar barnið síðan í símann, undir borði, inni á klósetti eða í frímínútum. En hver er ábyrgð barna? Börnin eiga að sjálfsögðu að hafa þann þroska og geta sýnt þá ábyrgð að láta símann í friði yfir skóladaginn og ekki leyfa honum að trufla sig. Þau eiga að hafa vit fyrir því að slökkva á símanum og ekki stelast í hann inn á klósetti. Er það ekki? Nei. Þegar við erum að tala um tæki jafn ávanabindandi og snjallsímar og öppin sem koma með þeim, þá getum við ekki sett þessa ábyrgð á börnin. Rétt eins og það er ekki á þeirra ábyrgð að meðhöndla áfengi, sígarettur og spilakassa af skynsemi. Snjallsímar og samfélagsmiðlar eru ekki eins og útvarpið. Þeir eru meira eins og bíllinn. Gagnast vel, en það verða alltaf ákveðið mörg bílslys á ári. Og börn eiga ekki að fá að keyra bíl. Börn eiga ekki að vera alnetinu í fremstu víglínu, með ekkert nema sína eigin skynsemi og rökhugsun að vopni. Við þurfum miðlægar skólareglur sem banna síma í öllum grunnskólum landsins. Síminn á ekki að koma inn fyrir veggi skólans, nema í algjörum undantekningum, og þá helst takkasími. Við þurfum að frelsa börnin frá trufluninni sem kemur frá snjallsímum. Við þurfum læst box þar sem nemendur geta geymt símana sína yfir daginn og sótt þá aftur í lok skóladags. Hættum að kalla skóla „símalausa“ sem eru augljóslega ekki símalausir. Og við foreldrar verðum að standa saman og hætta að gefa börnunum okkar snjallsíma og aðgang að samfélagsmiðlum. Það er ekki erfitt ef allir standa saman. Við kennum börnum ekki að keyra með því að rétta þeim bíllyklana, við kennum þeim umferðarreglur, og þegar þau hafa þroska til, þá kennum við þeim að keyra. Hættum að rétta börnum snjallsíma í nafni þess að kenna þeim að nota nýja tækni. Kennum þeim frekar upplýsingatækni, rökhugsun og samkennd, og þegar þau hafa þroska til, þá geta þau nýtt það sem þau hafa lært með sínum eigin snjalltækjum. Gefum börnum ábyrgð í raunheimum sem passar við þeirra þroska og aldur. Ekki gefa þeim þá ábyrgð að verjast alnetinu og mest ávanabindandi tækjum sem uppi hafa verið. Ekki setja þá ábyrgð á þau að varast óvinveitta einstaklinga á netinu, sem reyna að tæla eða svíkja þau. Það á ekki að vera á ábyrgð barnanna að setja sér mörk á samfélagsmiðlum eða dópamínvæddum tölvuleikjum, mörk sem við kunnum ekki að setja okkur sjálf. Ábyrgðin er okkar allra. Okkar fullorðnu með þroskaða framheila. Hvort sem við erum foreldrar, kennarar eða sitjum í ríkisstjórn, þá er ábyrgðin okkar, ekki barnanna. Höfundur er tölvunarfræðingur, móðir og þáttastjórnandi hlaðvarpsins Kvíðakynslóðin.
Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson skrifar
Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar