Skuggavaldið: Samsæriskenningum aldrei verið beitt svona áður Boði Logason skrifar 26. febrúar 2025 13:32 Donald Trump á skrifstofu sinni. AP/Evan Vucci Á meðal meginþátta sem greinir Donald Trump frá flestum öðrum stjórnmálamönnum samtímans er hvernig hann beitir samsæriskenningum sem pólitísku vopni – ekki bara af og til, heldur sem meginuppistöðu í orðræðu sinni. Frá því að hann steig fram á svið bandarískra stjórnmála hefur hann gert út á tortryggni og upplýsingaóreiðu, bæði til að veikja andstæðinga sína og til að efla fylgjendur sína. Þetta er á meðal þess sem kemur fram í nýjasta þætti Skuggavaldsins, sem snýr nú aftur eftir þriggja mánaða hlé. Skuggavaldið, sem er í umsjón prófessorana Eiríks Bergmanns og Huldu Þórisdóttur, sló rækilega í gegn í fyrstu þáttaröð sinni síðastliðið haust, þar sem það var á meðal mest spiluðu íslensku hlaðvarpanna. Í þessum nýja þætti beina þáttastjórnendur kastljósinu að því hvernig samsæriskenningar urðu ekki aðeins fylgifiskur Trumps heldur beinlínis kjarninn í stjórnmálum hans. Samsæriskenningar sem pólitískt eldsneyti Í þættinum kemur fram að frá upphafi pólitísks ferils síns hafi Trump beitt samsæriskenningum eins og járnsmiður notar hamar – stöðugt, markvisst og með skýrt mótuðum tilgangi. Hann hafi ekki aðeins notað þær til að grafa undan andstæðingum sínum heldur einnig til að endurvekja pólitíska tortryggni og skapa veruleika þar sem hann einn var áreiðanleg uppspretta sannleikans. Eitt fyrsta dæmið hafi verið Birtherism, samsæriskenningin um að Barack Obama væri ekki fæddur í Bandaríkjunum. Trump tók þessa kenningu, blés í hana lífi og ýtti henni inn í meginstrauminn þar til stór hluti kjósenda Repúblikanaflokksins trúði henni. Þrátt fyrir að hann hafi síðar viðurkennt að Obama væri bandarískur ríkisborgari, hafði hann þegar plantað djúpum efa meðal kjósenda sinna. Það hafi verið merki um það sem koma skyldi – sannleikurinn skipti minna máli en hver stjórnaði frásögninni. Eiríkur Bergmann og Hulda Þórisdóttir fara yfir samsæriskenningar í Skuggavaldinu.Vísir/Vilhelm Jarðvegurinn sem Trump spratt upp úr En hvernig gat maður eins og Trump náð vinsældum og trúverðugleika þrátt fyrir samsæriskenningarnar? Í þættinum draga Hulda og Eiríkur upp mynd af pólitísku landslagi Bandaríkjanna þar sem skautun hafði magnast í áratugi. Frá ný-íhaldsstefnunni á níunda áratugnum til uppgangs Teboðshreyfingarinnar eftir valdatöku Obama, hafði Repúblikanaflokkurinn þróast í átt að harðari afstöðu, tortryggni og árásargjarnri orðræðu, segja þau. Trump kom því inn í pólitískt landslag sem nú þegar einkenndist af óeiningu og vantrausti. Hann nýtti sér þá stöðu sér í hag og í raun endurskrifaði leikreglur stjórnmálanna. Hann reyndist afburða flinkur í því að snúa gagnrýni yfir á andstæðinga sína og skapa þá hugmynd að allar ásakanir á hendur honum væru hluti af samsæri. Fjölmiðlar urðu „óvinur fólksins,“ dómskerfið „hluti af djúpríkinu“ og pólitískir andstæðingar hans „spillt elíta“ sem var staðráðin í að uppræta hann. Frá Pizzagate til stolinna kosninga Þegar Trump bauð sig fram árið 2016 fór samsæriskenningavélin á fullan snúning. Þá spratt Pizzagate fram – kenning um að Demókratar, þar á meðal Hillary Clinton, væru hluti af satanísku barnaníðsneti. Þó kenningin væri algjörlega órökstudd, tókst henni að festa sig í sessi meðal harðra stuðningsmanna Trumps. Árið 2020 komust samsæriskenningar Trump á nýtt stig með ásökuninni um stolna kosningasigurinn, þeirri kenningu að forsetakosningunum hefði verið rænt af Trump með stórfelldu svindli að undirlagi Demókrata. Þetta voru ekki ásakanir settar fram í hálfkæringi í hita leiksins á kosninganótt, heldur meðvituð tilraun til að grafa undan trausti á lýðræðisstoðum Bandaríkjanna. Afleiðingarnar urðu alvarlegar og þær þekkja flestir. Þann 6. janúar 2021 réðust stuðningsmenn Trumps á þinghúsið í Washington í þeirri sannfæringu að þeir væru að verja lýðræðið með því að koma í veg fyrir að kjör Joe Bidens yrði staðfest. Djúpríkið og upplýsingaóreiðan sem skapaði nýjan veruleika Trump hefur ekki aðeins nýtt samsæriskenningar til að hægt sé að finna blóraböggla þegar honum gengur ekki allt í haginn, heldur hefur hann byggt upp heim þar sem hann einn er talinn áreiðanleg uppspretta sannleikans. Hugmyndin um djúpríkið – samsæri stjórnkerfisins gegn honum – varð lykilhluti í þeirri orðræðu. Með þessu móti hefur honum tekist að sannfæra stuðningsmenn sína um að fjölmiðlar séu ekki hlutlægir fréttamiðlar heldur pólitísk vopn andstæðinga hans. Að dómskerfið sé ekki lögmætt sem óvilhöll grein ríkisvaldsins heldur hluti af stærra samsæri gegn honum. Hvert stefnum við? Þáttastjórnendur Skuggavaldsins draga í lok þáttarins saman áhrif Trumps á stjórnmál heimsins. Með því að nýta samsæriskenningar hefur hann umbreytt pólitískri orðræðu í keppni frásagna fremur en samkeppni hugmynda. Hann hefur kennt öðrum leiðtogum hvernig hægt er að nota tortryggni sem stjórntæki og hvernig hægt er að skapa pólitískan veruleika sem byggir á tilfinningum fremur en staðreyndum. Skuggavaldið heldur umræðunni áfram í næsta þætti, þar sem sjónum verður beint að því hvernig samsæriskenningar fylgja Trump inn í nýja forsetatíð. Alla þætti Skuggavaldsins má nálgast á vefsíðu Tals. Skuggavaldið Donald Trump Bandaríkin Tengdar fréttir Var Kurt Cobain myrtur? Allt frá andláti Kurt Cobain, forsöngvara hinnar íkonísku grunge hljómsveitar, Nirvana, árið 1994, hafa þrálátar samsæriskenningar um að honum hafi verið komið fyrir kattarnef verið á kreiki. 9. desember 2024 10:03 Pískur sem þróaðist í hættulegustu samsæriskenningu síðari tíma QAnon-kenningin hófst sem pískur í myrkustu kimum internetsins og hefur þróast í eina umdeildustu og hættulegustu samsæriskenningu síðari tíma. Kenningin á rætur að rekja til ógnvekjandi sögusagna um barnaníðinga og djöfladýrkendur sem stjórna heiminum en afleiðingarnar urðu blóðugri en margir gátu ímyndað sér þegar fylgjendur hreyfingarinnar brutust inn í bandaríska þinghúsið þann 6. janúar 2021 í misheppnaðri tilraun til valdaráns. 14. október 2024 14:31 Íslendingar ginnkeyptir fyrir pólitískum samsæriskenningum Íslendingar eru ginnkeyptari fyrir pólitískum samsæriskenningum heldur íbúar í öðrum ríkjum Norðurlanda. Þetta er meðal þess sem fram kemur í fyrsta þætti Skuggavaldsins en í þessu nýja hlaðvarpi ræða stjórnmálafræðiprófessorarnir Eiríkur Bergmann og Hulda Þórisdóttir saman um hvaðeina er viðkemur samsæriskenningum. 2. september 2024 09:47 Mest lesið Ósýnileg veikindi hafi ekki minna vægi Lífið Súrrealísk upplifun í prinsessuleik í Versölum Lífið Sögulegt hús fær nýtt líf: Hafnfirðingar hrannast inn, segja sögur og þakka fyrir Lífið Búið spil hjá Katy Perry og Orlando Bloom Lífið Rúrik mætti með kærustuna í brúðkaupið Lífið Villeneuve leikstýrir næstu mynd um James Bond Bíó og sjónvarp „Ætlaði að halda þessu leyndu“ Lífið Reykjalundur hlýtur alþjóðlega gæðavottun fyrir endurhæfingarþjónustu Lífið samstarf Neistalaus trekantur leiðinlega fólksins Gagnrýni „Las þetta allt í drasl í gamla daga“ Lífið Fleiri fréttir Búið spil hjá Katy Perry og Orlando Bloom Súrrealísk upplifun í prinsessuleik í Versölum Sögulegt hús fær nýtt líf: Hafnfirðingar hrannast inn, segja sögur og þakka fyrir Purrkur Pillnikk spilar á Innipúkanum Ósýnileg veikindi hafi ekki minna vægi „Las þetta allt í drasl í gamla daga“ Þessi vilja verða safnstjóri Listasafns Reykjavíkur Þorgerður brák grafin úr gleymsku „Þú gerir heiminn að betri stað“ Ástin kviknaði á Humarhátíð Rúrik mætti með kærustuna í brúðkaupið Sælureitur Frosta og Helgu Gabríelu til sölu Tíu Þjóðhátíðarráð Arons Mola: „Ekki fara í tjörnina “ Bezos færir brúðkaupið vegna mótmæla Fyrsta fjölbragðaglímufélag landsins stefnir á sýningu „Þetta er auðvitað klisja en hann var fullkominn“ Zendaya sást í miðbænum Orri Steinn og Sylvía Rós eignuðust stúlku á þjóðhátíðardaginn Sumarleg og saðsöm salöt Verðlaunahús í Þingholtunum falt fyrir 239 milljónir Hálfmaraþon í hamingjusprengju eftir fótbrot í fyrra Glæsilegustu gellur Garðabæjar skáluðu á Garðatorgi „Ætlaði að halda þessu leyndu“ Heillandi heimili á Kársnesinu fyrir 236 milljónir „Fallegur fjölskyldusamruni“ Feneyjabúar æfir yfir glæsibrúðkaupi Bezos Stjörnum prýtt brúðkaup landsliðsmanns í Grikklandi Barnahátíðin Kátt snýr aftur Stjörnulífið: Laufey á Íslandi og stjörnubrúðkaup í Grikklandi Þegar stjórnvöld úðuðu efnum yfir almenning Sjá meira
Þetta er á meðal þess sem kemur fram í nýjasta þætti Skuggavaldsins, sem snýr nú aftur eftir þriggja mánaða hlé. Skuggavaldið, sem er í umsjón prófessorana Eiríks Bergmanns og Huldu Þórisdóttur, sló rækilega í gegn í fyrstu þáttaröð sinni síðastliðið haust, þar sem það var á meðal mest spiluðu íslensku hlaðvarpanna. Í þessum nýja þætti beina þáttastjórnendur kastljósinu að því hvernig samsæriskenningar urðu ekki aðeins fylgifiskur Trumps heldur beinlínis kjarninn í stjórnmálum hans. Samsæriskenningar sem pólitískt eldsneyti Í þættinum kemur fram að frá upphafi pólitísks ferils síns hafi Trump beitt samsæriskenningum eins og járnsmiður notar hamar – stöðugt, markvisst og með skýrt mótuðum tilgangi. Hann hafi ekki aðeins notað þær til að grafa undan andstæðingum sínum heldur einnig til að endurvekja pólitíska tortryggni og skapa veruleika þar sem hann einn var áreiðanleg uppspretta sannleikans. Eitt fyrsta dæmið hafi verið Birtherism, samsæriskenningin um að Barack Obama væri ekki fæddur í Bandaríkjunum. Trump tók þessa kenningu, blés í hana lífi og ýtti henni inn í meginstrauminn þar til stór hluti kjósenda Repúblikanaflokksins trúði henni. Þrátt fyrir að hann hafi síðar viðurkennt að Obama væri bandarískur ríkisborgari, hafði hann þegar plantað djúpum efa meðal kjósenda sinna. Það hafi verið merki um það sem koma skyldi – sannleikurinn skipti minna máli en hver stjórnaði frásögninni. Eiríkur Bergmann og Hulda Þórisdóttir fara yfir samsæriskenningar í Skuggavaldinu.Vísir/Vilhelm Jarðvegurinn sem Trump spratt upp úr En hvernig gat maður eins og Trump náð vinsældum og trúverðugleika þrátt fyrir samsæriskenningarnar? Í þættinum draga Hulda og Eiríkur upp mynd af pólitísku landslagi Bandaríkjanna þar sem skautun hafði magnast í áratugi. Frá ný-íhaldsstefnunni á níunda áratugnum til uppgangs Teboðshreyfingarinnar eftir valdatöku Obama, hafði Repúblikanaflokkurinn þróast í átt að harðari afstöðu, tortryggni og árásargjarnri orðræðu, segja þau. Trump kom því inn í pólitískt landslag sem nú þegar einkenndist af óeiningu og vantrausti. Hann nýtti sér þá stöðu sér í hag og í raun endurskrifaði leikreglur stjórnmálanna. Hann reyndist afburða flinkur í því að snúa gagnrýni yfir á andstæðinga sína og skapa þá hugmynd að allar ásakanir á hendur honum væru hluti af samsæri. Fjölmiðlar urðu „óvinur fólksins,“ dómskerfið „hluti af djúpríkinu“ og pólitískir andstæðingar hans „spillt elíta“ sem var staðráðin í að uppræta hann. Frá Pizzagate til stolinna kosninga Þegar Trump bauð sig fram árið 2016 fór samsæriskenningavélin á fullan snúning. Þá spratt Pizzagate fram – kenning um að Demókratar, þar á meðal Hillary Clinton, væru hluti af satanísku barnaníðsneti. Þó kenningin væri algjörlega órökstudd, tókst henni að festa sig í sessi meðal harðra stuðningsmanna Trumps. Árið 2020 komust samsæriskenningar Trump á nýtt stig með ásökuninni um stolna kosningasigurinn, þeirri kenningu að forsetakosningunum hefði verið rænt af Trump með stórfelldu svindli að undirlagi Demókrata. Þetta voru ekki ásakanir settar fram í hálfkæringi í hita leiksins á kosninganótt, heldur meðvituð tilraun til að grafa undan trausti á lýðræðisstoðum Bandaríkjanna. Afleiðingarnar urðu alvarlegar og þær þekkja flestir. Þann 6. janúar 2021 réðust stuðningsmenn Trumps á þinghúsið í Washington í þeirri sannfæringu að þeir væru að verja lýðræðið með því að koma í veg fyrir að kjör Joe Bidens yrði staðfest. Djúpríkið og upplýsingaóreiðan sem skapaði nýjan veruleika Trump hefur ekki aðeins nýtt samsæriskenningar til að hægt sé að finna blóraböggla þegar honum gengur ekki allt í haginn, heldur hefur hann byggt upp heim þar sem hann einn er talinn áreiðanleg uppspretta sannleikans. Hugmyndin um djúpríkið – samsæri stjórnkerfisins gegn honum – varð lykilhluti í þeirri orðræðu. Með þessu móti hefur honum tekist að sannfæra stuðningsmenn sína um að fjölmiðlar séu ekki hlutlægir fréttamiðlar heldur pólitísk vopn andstæðinga hans. Að dómskerfið sé ekki lögmætt sem óvilhöll grein ríkisvaldsins heldur hluti af stærra samsæri gegn honum. Hvert stefnum við? Þáttastjórnendur Skuggavaldsins draga í lok þáttarins saman áhrif Trumps á stjórnmál heimsins. Með því að nýta samsæriskenningar hefur hann umbreytt pólitískri orðræðu í keppni frásagna fremur en samkeppni hugmynda. Hann hefur kennt öðrum leiðtogum hvernig hægt er að nota tortryggni sem stjórntæki og hvernig hægt er að skapa pólitískan veruleika sem byggir á tilfinningum fremur en staðreyndum. Skuggavaldið heldur umræðunni áfram í næsta þætti, þar sem sjónum verður beint að því hvernig samsæriskenningar fylgja Trump inn í nýja forsetatíð. Alla þætti Skuggavaldsins má nálgast á vefsíðu Tals.
Skuggavaldið Donald Trump Bandaríkin Tengdar fréttir Var Kurt Cobain myrtur? Allt frá andláti Kurt Cobain, forsöngvara hinnar íkonísku grunge hljómsveitar, Nirvana, árið 1994, hafa þrálátar samsæriskenningar um að honum hafi verið komið fyrir kattarnef verið á kreiki. 9. desember 2024 10:03 Pískur sem þróaðist í hættulegustu samsæriskenningu síðari tíma QAnon-kenningin hófst sem pískur í myrkustu kimum internetsins og hefur þróast í eina umdeildustu og hættulegustu samsæriskenningu síðari tíma. Kenningin á rætur að rekja til ógnvekjandi sögusagna um barnaníðinga og djöfladýrkendur sem stjórna heiminum en afleiðingarnar urðu blóðugri en margir gátu ímyndað sér þegar fylgjendur hreyfingarinnar brutust inn í bandaríska þinghúsið þann 6. janúar 2021 í misheppnaðri tilraun til valdaráns. 14. október 2024 14:31 Íslendingar ginnkeyptir fyrir pólitískum samsæriskenningum Íslendingar eru ginnkeyptari fyrir pólitískum samsæriskenningum heldur íbúar í öðrum ríkjum Norðurlanda. Þetta er meðal þess sem fram kemur í fyrsta þætti Skuggavaldsins en í þessu nýja hlaðvarpi ræða stjórnmálafræðiprófessorarnir Eiríkur Bergmann og Hulda Þórisdóttir saman um hvaðeina er viðkemur samsæriskenningum. 2. september 2024 09:47 Mest lesið Ósýnileg veikindi hafi ekki minna vægi Lífið Súrrealísk upplifun í prinsessuleik í Versölum Lífið Sögulegt hús fær nýtt líf: Hafnfirðingar hrannast inn, segja sögur og þakka fyrir Lífið Búið spil hjá Katy Perry og Orlando Bloom Lífið Rúrik mætti með kærustuna í brúðkaupið Lífið Villeneuve leikstýrir næstu mynd um James Bond Bíó og sjónvarp „Ætlaði að halda þessu leyndu“ Lífið Reykjalundur hlýtur alþjóðlega gæðavottun fyrir endurhæfingarþjónustu Lífið samstarf Neistalaus trekantur leiðinlega fólksins Gagnrýni „Las þetta allt í drasl í gamla daga“ Lífið Fleiri fréttir Búið spil hjá Katy Perry og Orlando Bloom Súrrealísk upplifun í prinsessuleik í Versölum Sögulegt hús fær nýtt líf: Hafnfirðingar hrannast inn, segja sögur og þakka fyrir Purrkur Pillnikk spilar á Innipúkanum Ósýnileg veikindi hafi ekki minna vægi „Las þetta allt í drasl í gamla daga“ Þessi vilja verða safnstjóri Listasafns Reykjavíkur Þorgerður brák grafin úr gleymsku „Þú gerir heiminn að betri stað“ Ástin kviknaði á Humarhátíð Rúrik mætti með kærustuna í brúðkaupið Sælureitur Frosta og Helgu Gabríelu til sölu Tíu Þjóðhátíðarráð Arons Mola: „Ekki fara í tjörnina “ Bezos færir brúðkaupið vegna mótmæla Fyrsta fjölbragðaglímufélag landsins stefnir á sýningu „Þetta er auðvitað klisja en hann var fullkominn“ Zendaya sást í miðbænum Orri Steinn og Sylvía Rós eignuðust stúlku á þjóðhátíðardaginn Sumarleg og saðsöm salöt Verðlaunahús í Þingholtunum falt fyrir 239 milljónir Hálfmaraþon í hamingjusprengju eftir fótbrot í fyrra Glæsilegustu gellur Garðabæjar skáluðu á Garðatorgi „Ætlaði að halda þessu leyndu“ Heillandi heimili á Kársnesinu fyrir 236 milljónir „Fallegur fjölskyldusamruni“ Feneyjabúar æfir yfir glæsibrúðkaupi Bezos Stjörnum prýtt brúðkaup landsliðsmanns í Grikklandi Barnahátíðin Kátt snýr aftur Stjörnulífið: Laufey á Íslandi og stjörnubrúðkaup í Grikklandi Þegar stjórnvöld úðuðu efnum yfir almenning Sjá meira
Var Kurt Cobain myrtur? Allt frá andláti Kurt Cobain, forsöngvara hinnar íkonísku grunge hljómsveitar, Nirvana, árið 1994, hafa þrálátar samsæriskenningar um að honum hafi verið komið fyrir kattarnef verið á kreiki. 9. desember 2024 10:03
Pískur sem þróaðist í hættulegustu samsæriskenningu síðari tíma QAnon-kenningin hófst sem pískur í myrkustu kimum internetsins og hefur þróast í eina umdeildustu og hættulegustu samsæriskenningu síðari tíma. Kenningin á rætur að rekja til ógnvekjandi sögusagna um barnaníðinga og djöfladýrkendur sem stjórna heiminum en afleiðingarnar urðu blóðugri en margir gátu ímyndað sér þegar fylgjendur hreyfingarinnar brutust inn í bandaríska þinghúsið þann 6. janúar 2021 í misheppnaðri tilraun til valdaráns. 14. október 2024 14:31
Íslendingar ginnkeyptir fyrir pólitískum samsæriskenningum Íslendingar eru ginnkeyptari fyrir pólitískum samsæriskenningum heldur íbúar í öðrum ríkjum Norðurlanda. Þetta er meðal þess sem fram kemur í fyrsta þætti Skuggavaldsins en í þessu nýja hlaðvarpi ræða stjórnmálafræðiprófessorarnir Eiríkur Bergmann og Hulda Þórisdóttir saman um hvaðeina er viðkemur samsæriskenningum. 2. september 2024 09:47