Þjóðin tapar, bankarnir græða – Innleiðing RÍR og mótspyrna bankanna Aron Heiðar Steinsson skrifar 11. mars 2025 16:30 Innleiðing reikning í reikning (RÍR) greiðslulausna á Íslandi hefur verið löng og flókin saga, full af tafsömum viðbrögðum og skorti á samkeppnisvilja. RÍR, sem á ensku kallast Account-to-Account (A2A), felur í sér að greiðslur fara beint af bankareikningi greiðanda yfir á reikning móttakanda, án þess að fara í gegnum milliliði eins og kortafyrirtæki. Í öðrum löndum, sér í lagi í Evrópu, hafa lausnir eins og Swish, Vipps og Blik umbreytt greiðslumarkaði með því að bjóða neytendum og fyrirtækjum ódýrari og skilvirkari leiðir til að stunda viðskipti. Á Íslandi hefur þessi þróun hins vegar staðið í stað, þrátt fyrir augljósan ávinning. Ástæðurnar eru margar, en sú stærsta er sú að bankarnir hafa einfaldlega ekki viljað missa tökin á greiðslumiðluninni. Á síðustu árum hafa fjölmargir aðilar reynt að koma RÍR lausnum í gagnið hér á landi. Þar á meðal var Reiknistofa bankanna, sem var komin langt með slíka lausn um 2019-2020 en hún hvarf á dularfullan hátt af borðinu. Þegar Covid-faraldurinn gekk yfir var allt sett á ís, en eftir það hafa bankarnir sýnt lítinn áhuga á að hrinda þessu verkefni í framkvæmd. Þeir hafa dregið lappirnar með því að tafsa á tæknilegum útfærslum, koma með endalausar réttlætingar og halda áfram að rukka íslensk fyrirtæki um há færslugjöld fyrir kortaviðskipti. Þrátt fyrir að lög og reglugerðir hafi opnað fyrir samkeppni í greiðslumiðlun, hefur hún ekki raunverulega átt sér stað. Bankarnir hafa fundið leiðir til að viðhalda eigin yfirburðum, til dæmis með því að tefja aðgengi þriðja aðila að reikningsupplýsingum og greiðslutengingum. Fyrirtæki eins og Blikk, sem hefur verið að reyna að koma inn sem valkostur, hefur þurft að takast á við ótal hindranir. Þótt PSD2-reglugerðin eigi að tryggja opnara fjármálaumhverfi, hefur hún á Íslandi orðið að hálfgerðum pappírstígri, þar sem bankarnir eru enn með alla þræði í sínum höndum. Það sem gerir þetta sérstaklega áhugavert er ekki bara kostnaðurinn sem fyrirtæki og neytendur bera, heldur einnig þjóðaröryggissjónarmiðin. Greiðslumiðlun á Íslandi er nú nær eingöngu háð Visa og Mastercard, alþjóðlegum fyrirtækjum sem gætu, ef pólitískar eða viðskiptalegar aðstæður breytast, lokað á Ísland með litlum fyrirvara líkt og stefndi í 2008 en varð hjá komið með naumindum. Það er einfaldlega ekki ásættanlegt að nauðsynleg viðskipti eins og kaup á matvöru eða lyfjum séu svo háð erlendum fyrirtækjum. Á Norðurlöndunum tóku bankarnir snemma ákvörðun um að þróa sínar eigin lausnir í samkeppni við kortafyrirtækin. Þeir áttuðu sig á því að ef þeir myndu ekki gera það sjálfir, myndu alþjóðlegir tæknirisar eins og Google Pay og Apple Pay taka við. Í stað þess að verja skammtímatekjur af færslugjöldum, fóru þeir í framfarir sem tryggðu þeim langvarandi stöðu í greiðslumiðlun. Á Íslandi virðist hins vegar ríkja allt önnur hugsun – hér hafa bankarnir kosið að tefja breytingar eins lengi og þeir mögulega geta, í stað þess að taka af skarið og skapa betri lausnir fyrir viðskiptavini sína. Þegar kemur að því að breyta þessu þarf bæði pólitískan vilja og þrýsting frá almenningi og fyrirtækjum. Seðlabankinn hefur formlega vald til að krefjast þess að RÍR greiðslulausnir verði teknar í notkun, en hefur ekki beitt því af nægilegri hörku. Stjórnvöld gætu einnig gripið inn í með því að setja strangari reglur um opna greiðslumiðlun og koma í veg fyrir að bankarnir geti hindrað nýjar lausnir. En það er líka á ábyrgð neytenda og fyrirtækja að krefjast breytinga. Þeir þurfa að gera sér grein fyrir því hve mikið þetta kostar þá og þrýsta á að RÍR verði raunverulegur valkostur. Saga RÍR á Íslandi er því saga um tregðu og hindranir. Það er skýrt að bankarnir hafa ekki hagsmuni af því að hraða þessari þróun og hafa því staðið í vegi fyrir henni á allan mögulegan hátt. En það sem hefur þegar gerst á Norðurlöndunum sýnir að breytingar eru mögulegar. Spurningin er bara hvort Ísland ætli að halda áfram að vera eftirbátur í greiðslumiðlun, eða hvort við stöndum upp og krefjumst þess að fá sama val og aðrar þjóðir. Höfundur er rafmagnstæknifræðingur og nemandi í Executive MBA við Háskóla Reykjavíkur Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fjármálafyrirtæki Mest lesið Ævinlega þakkláti flóttamaðurinn Zeljka Kristín Klobucar Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Leikrit Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson Skoðun Vér vesalingar Ingólfur Sverrisson Skoðun Svona eða hinsegin, hvert okkar verður næst? Unnar Geir Unnarsson Skoðun Reynisfjara og mannréttindasáttmáli Evrópu Róbert R. Spanó Skoðun Ákall til íslenskra stjórnmálamanna Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Þurfum við virkilega „leyniþjónustu”? Helen Ólafsdóttir Skoðun Plan Samfylkingar: Svona náum við niður vöxtunum Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Byrjað á öfugum enda! Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Skoðun Skoðun Líkindi með guðstrú og djöflatrú Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Ævinlega þakkláti flóttamaðurinn Zeljka Kristín Klobucar skrifar Skoðun Vér vesalingar Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Leikrit Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Svona eða hinsegin, hvert okkar verður næst? Unnar Geir Unnarsson skrifar Skoðun Reynisfjara og mannréttindasáttmáli Evrópu Róbert R. Spanó skrifar Skoðun Að hlúa að foreldrum: Forvörn sem skiptir máli Áróra Huld Bjarnadóttir skrifar Skoðun Ákall til íslenskra stjórnmálamanna Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Þurfum við virkilega „leyniþjónustu”? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Byrjað á öfugum enda! Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Væri ekki hlaupið út aftur Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Gervigreind fyrir alla — en fyrir hvern í raun? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Hefur ítrekað hótað okkur áður Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson skrifar Skoðun Bandaríkin voru alltaf vondi kallinn Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Erum við á leiðinni í hnífavesti? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier skrifar Skoðun Kæfandi klámhögg sveitarstjóra Jón Trausti Reynisson skrifar Skoðun Klár fyrir Verslunarmannahelgina? Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Vegið að börnum í pólitískri aðför að ferðaþjónustunni Einar Freyr Elínarson skrifar Skoðun Hið tæra illa Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Ferðamannaiðnaður? Nei, ferðaþjónusta! Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun Hæðarveiki og lyf Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Landsvirkjun hafin yfir lög Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson skrifar Skoðun Þau eru framtíðin – en fá ekki að njóta nútímans Sigurður Kári skrifar Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason skrifar Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson skrifar Sjá meira
Innleiðing reikning í reikning (RÍR) greiðslulausna á Íslandi hefur verið löng og flókin saga, full af tafsömum viðbrögðum og skorti á samkeppnisvilja. RÍR, sem á ensku kallast Account-to-Account (A2A), felur í sér að greiðslur fara beint af bankareikningi greiðanda yfir á reikning móttakanda, án þess að fara í gegnum milliliði eins og kortafyrirtæki. Í öðrum löndum, sér í lagi í Evrópu, hafa lausnir eins og Swish, Vipps og Blik umbreytt greiðslumarkaði með því að bjóða neytendum og fyrirtækjum ódýrari og skilvirkari leiðir til að stunda viðskipti. Á Íslandi hefur þessi þróun hins vegar staðið í stað, þrátt fyrir augljósan ávinning. Ástæðurnar eru margar, en sú stærsta er sú að bankarnir hafa einfaldlega ekki viljað missa tökin á greiðslumiðluninni. Á síðustu árum hafa fjölmargir aðilar reynt að koma RÍR lausnum í gagnið hér á landi. Þar á meðal var Reiknistofa bankanna, sem var komin langt með slíka lausn um 2019-2020 en hún hvarf á dularfullan hátt af borðinu. Þegar Covid-faraldurinn gekk yfir var allt sett á ís, en eftir það hafa bankarnir sýnt lítinn áhuga á að hrinda þessu verkefni í framkvæmd. Þeir hafa dregið lappirnar með því að tafsa á tæknilegum útfærslum, koma með endalausar réttlætingar og halda áfram að rukka íslensk fyrirtæki um há færslugjöld fyrir kortaviðskipti. Þrátt fyrir að lög og reglugerðir hafi opnað fyrir samkeppni í greiðslumiðlun, hefur hún ekki raunverulega átt sér stað. Bankarnir hafa fundið leiðir til að viðhalda eigin yfirburðum, til dæmis með því að tefja aðgengi þriðja aðila að reikningsupplýsingum og greiðslutengingum. Fyrirtæki eins og Blikk, sem hefur verið að reyna að koma inn sem valkostur, hefur þurft að takast á við ótal hindranir. Þótt PSD2-reglugerðin eigi að tryggja opnara fjármálaumhverfi, hefur hún á Íslandi orðið að hálfgerðum pappírstígri, þar sem bankarnir eru enn með alla þræði í sínum höndum. Það sem gerir þetta sérstaklega áhugavert er ekki bara kostnaðurinn sem fyrirtæki og neytendur bera, heldur einnig þjóðaröryggissjónarmiðin. Greiðslumiðlun á Íslandi er nú nær eingöngu háð Visa og Mastercard, alþjóðlegum fyrirtækjum sem gætu, ef pólitískar eða viðskiptalegar aðstæður breytast, lokað á Ísland með litlum fyrirvara líkt og stefndi í 2008 en varð hjá komið með naumindum. Það er einfaldlega ekki ásættanlegt að nauðsynleg viðskipti eins og kaup á matvöru eða lyfjum séu svo háð erlendum fyrirtækjum. Á Norðurlöndunum tóku bankarnir snemma ákvörðun um að þróa sínar eigin lausnir í samkeppni við kortafyrirtækin. Þeir áttuðu sig á því að ef þeir myndu ekki gera það sjálfir, myndu alþjóðlegir tæknirisar eins og Google Pay og Apple Pay taka við. Í stað þess að verja skammtímatekjur af færslugjöldum, fóru þeir í framfarir sem tryggðu þeim langvarandi stöðu í greiðslumiðlun. Á Íslandi virðist hins vegar ríkja allt önnur hugsun – hér hafa bankarnir kosið að tefja breytingar eins lengi og þeir mögulega geta, í stað þess að taka af skarið og skapa betri lausnir fyrir viðskiptavini sína. Þegar kemur að því að breyta þessu þarf bæði pólitískan vilja og þrýsting frá almenningi og fyrirtækjum. Seðlabankinn hefur formlega vald til að krefjast þess að RÍR greiðslulausnir verði teknar í notkun, en hefur ekki beitt því af nægilegri hörku. Stjórnvöld gætu einnig gripið inn í með því að setja strangari reglur um opna greiðslumiðlun og koma í veg fyrir að bankarnir geti hindrað nýjar lausnir. En það er líka á ábyrgð neytenda og fyrirtækja að krefjast breytinga. Þeir þurfa að gera sér grein fyrir því hve mikið þetta kostar þá og þrýsta á að RÍR verði raunverulegur valkostur. Saga RÍR á Íslandi er því saga um tregðu og hindranir. Það er skýrt að bankarnir hafa ekki hagsmuni af því að hraða þessari þróun og hafa því staðið í vegi fyrir henni á allan mögulegan hátt. En það sem hefur þegar gerst á Norðurlöndunum sýnir að breytingar eru mögulegar. Spurningin er bara hvort Ísland ætli að halda áfram að vera eftirbátur í greiðslumiðlun, eða hvort við stöndum upp og krefjumst þess að fá sama val og aðrar þjóðir. Höfundur er rafmagnstæknifræðingur og nemandi í Executive MBA við Háskóla Reykjavíkur
Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson skrifar
Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier skrifar
Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson skrifar
Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar