Rafrettur hafi langvarandi afleiðingar á lungu, heila og hjarta Magnús Jochum Pálsson skrifar 3. apríl 2025 14:30 Langtímarannsóknir um áhrif rafretta eru skammt á veg komnar en þrátt fyrir það eru komnar fram vísbendingar um langvinnar heilsufarslegar afleiðingar á lungu, hjarta og heila. AP/Craig Mitchelldyer Vísbendingar eru komnar fram um að rafsígarettureykingar hafi langvinnar heilsufarslegar afleiðingar á lungu, hjarta og heila. Rannsóknir sýna að rafsígarettur hafa ekki reynst gagnlegar til að hætta sígarettureykingum og tilhneigingin sé þvert á móti að innbyrða meira nikótín. Þetta kemur fram í svari á Vísindavefnum við spurningunni „Er eitthvað vitað um langtímaafleiðingar rafrettureykingar?“ Höfundar svarsins eru Lára G. Sigurðardóttir, læknir og doktor í lýðheilsuvísindum; Karl Andersen, prófessor í hjartalækningum við HÍ og Tómas Guðbjartsson, prófessor í skurðlækningum við HÍ. Rafrettur hófu að ryðja sér til rúms hérlendis fyrir um rúmum tíu árum.vísir/getty Rekja megi sögu rafretta aftur til 1965 þegar Bandaríkjamaðurinn Herbert A. Gilbert fékk einkaleyfi fyrir „reyklausa sígarettu án tóbaks“ sem hitaði upp rakt bragðbætt loft. Rafsígarettur í núverandi mynd komu ekki til sögunnar fyrr en 2004 þegar fyrstu rafretturnar komu á markað í Kína. Í svarinu segir að tiltölulega stutt sé síðan rafsígarettur ruddu sér til rúms og því erfitt að segja til um öll langtímaáhrif. Helstu lífstílssjúkdómar komi fram áratugum eftir að fólk er útsett fyrir óheilbrigðum lífsstíl og sýna þurfi fram á orsakasamband með rannsóknum sem taki enn fleiri áratugi að leiða til lykta. Þrátt fyrir það séu vísbendingar um að rafsígarettureykingar hafi langvinnar heilsufarslegar afleiðingar, sérstaklega á lungu, hjarta og heila. Berkjubólgur, langvinnir lungnasjúkdómar og lungnakrabbi Fyrst eru áhrif á lungu rakin en í svarinu segir að fjöldi efna berist með rafsígarettureyk, til dæmis þungmálmar, lífræn efnasambönd og bragðefni. Slík efni geti sett af stað bólgusjúkdóm í lungum og skaðað þau með margvíslegum hætti. „Ungt fólk sem byrjar að veipa er líklegra til að þróa með sér bólgusjúkdóm í öndunarfærum, til dæmis viðvarandi astma eða berkjubólgu með tilheyrandi ertingu í öndunarvegi, hósta, aukinni sýkingarhættu og öndunarfæraerfiðleikum,“ segir í svarinu. Faraldur lungnasjúkdómsins EVALI (e. E-cigarette or vaping-associated lung injury) hafi komið upp 2019 þar sem þúsundir rafsígarettunotenda þróuðu með sér lífshættulegan lungnaskaða. „Meginskaðvaldurinn var rakinn til vítamín E acetate-olíu sem leyndist í ólöglegum rafsígarettuvökva,“ segir í svarinu. Helstu langtímaáhrifin sem vísindamenn hafi áhyggjur af sé langvinnur lungnasjúkdómur (e. COPD) og lungnakrabbamein. Genarannsóknir hafi sýnt að nikótínviðtakar í lungum tengist lungnakrabbameini með því að hafa áhrif á frumuendurnýjun og sjálfsát. Þar að auki hafi krabbameinsvaldandi efni fundist í rafsígarettuvökva, til dæmis formaldehýð, asetaldehýð, akrólein og nítrósamín, sem geti skaðað erfðaefni og valdið stökkbreytingum, fyrstu skrefum krabbameinsmyndunar. Höfundar taka sem dæmi rannsókn þar sem mýs voru útsettar fyrir rafsígarettuvökva og þróuðu með sér lungnakrabbamein. „Vert er að geta þess að margir nota veip samhliða sígarettureykingum, sem getur haft samlegðaráhrif á þann hátt að hætta á lungnasjúkdóm eykst meira en ef annað hvort væri eingöngu notað. Auka hjartslátt, blóðþrýsting og álag á æðakerfið Áhrif rafsígaretta á hjartað tengjast nikótíni sem „eykur hjartslátt og blóðþrýsting og ýtir undir streituástand í líkamanum með tilheyrandi auknu álagi á hjarta og æðakerfi.“ Nikótín hafi einnig æðaherpandi og vísbendingar séu um að daglegar rafsígarettureykingar geti dregið úr blóðflæði til hjartans við álag, aukið stífleika æða og ýtt undir æðakölkun. Þau áhrif geti aukið hættu á hjarta- og æðasjúkdómum, meðal annars hjartaáfalli og hjartabilun. Rafrettur eru ekki eins útbreiddar og þar væru fyrir nokkrum árum.Vísir/Getty Minnst er á eina rannsókn í svarinu þar sem segir að hjartabilunareinkenni hafi sést eftir að einstaklingar önduðu að sér rafsígarettuvökva í sjö mínútur, bæði í hvíld og við líkamlegt álag. Bragðefni rafretta eru einnig talin hafa eitrunaráhrif á hjartavöðva og æðakerfið. Dýrarannsóknir hafi sýnt að bragðefnin geta ýtt undir hjartsláttaróreglu með því að breyta raf- og byggingarendurnýjunarferli hjartavöðvans. Því sé ljóst að vísbendingar séu um að rafsígarettureykingar geti aukið nokkra áhættuþætti hjarta- og æðasjúkdóma, líkt og sígarettureykingar. Þungmálmar í rafrettum geti haft óafturkræfum áhrifum Loks er farið yfir áhrif nikótíns og rafretta á heilann. Nikótín skerði þroska og starfsemi heilans, sérstaklega hjá börnum og ungmennum sem séu að taka út þroska langleiðina til þrítugs. Rannsóknir á dýrum sýna að nikótín getur endurvírað taugabrautir í framheilanum þannig að athyglisgáfa minnkar, hvatvísi eykst og skapsveiflur koma fram við lítið tilefni. Aðrar dýrarannsóknir hafi sýnt að nikótín trufli eðlilegan þroska heilans sem geti leitt til vitsmunaskerðingar og hegðunarvandamála. Vísindamenn hafi til viðbótar haft áhyggjur af lífshættulegu magni þungmálma sem mælist reglulega í rafsígarettuvökva, til dæmis blýi, arseni, krómi og nikkeli. „Blý getur haft óafturkræf skaðleg áhrif á heilastarfsemi, sérstaklega hjá börnum, en á því eru engin örugg mörk. Blý er þessi eðlis, að þegar það er komið í líkamann, þá situr það fast þar,“ segir í svarinu. Loks segir í svarinu að söluaðilar kynni rafsígarettur sem öruggan valkost í samanburði við sígarettur. Rafrettur séu skaðminni en sígarettur en langt frá því að vera skaðlausar. „Framtíðin á þó eftir að leiða betur í ljós hversu skaðlegar rafsígarettur raunverulegar eru, því rannsóknir á langtímaáhrifum eru skammt á veg komnar,“ segir í svarinu. Rannsóknir hafi þó sýnt að rafsígarettur hafa ekki reynst gagnlegar til að hætta sígarettureykingum. Þvert á móti er tilhneigingin sú að innbyrða meira nikótín, en eingöngu var gert með sígarettum. Rafretta eða sígaretta? Kannski bæði. Rafrettur Heilbrigðismál Krabbamein Heilsa Tóbak Mest lesið Ökumaður bifhjólsins látinn Innlent Ógeðsleg aðkoma að íbúðinni eftir Airbnb-gesti Innlent Ísland leggur til fólk í finnskar herstöðvar Innlent Alvarlegt mótorhjólaslys og Miklubraut lokað Innlent „Það er enginn svartur listi hjá okkur“ Innlent „Nú verður að hafa hraðar hendur“ Innlent Óska eftir vitnum: Missti stjórn og hafnaði á vegriði Innlent „Það er engin ástæða til að gefast upp“ Innlent Lögreglan lýsir eftir Arnari Hauki Innlent Ljóstruðu upp um heimilisfang sænska forsætisráðherrans á Strava Erlent Fleiri fréttir Mátti ekki lána sér pening úr eigin fyrirtæki Lögreglan lýsir eftir Arnari Hauki „Skýr vísbending um að gera þurfi betur í málefnum erlendra barna“ Sjúklingar óttist dómhörku vegna þyngdarstjórnunarlyfja „Það er engin ástæða til að gefast upp“ Reiðarslag fyrir Landsvirkjun, kjarnorkukafbátur og heimsfræg íslensk kisa „Í næstu umferð fara hlutirnir í gegn“ Tilkynnt um buxnalausan mann og stolinn pizzaofn „Það er enginn svartur listi hjá okkur“ Davíð hafi lagt Golíat Hlaup er hafið úr Mýrdalsjökli Ökumaður bifhjólsins látinn Dettifoss vélarvana úti á ballarhafi Flugvél snúið við vegna bilunar „Enn ein viðurkenning að það má brjóta á fötluðu fólki“ Ógeðsleg aðkoma að íbúðinni eftir Airbnb-gesti Óska eftir vitnum: Missti stjórn og hafnaði á vegriði Bíða niðurstaðna um magakveisuna á Laugarvatni Dómurinn vonbrigði en virkjunin ekki út úr myndinni Kona á fimmtugsaldri í haldi vegna hnífstunguárásar „Nú verður að hafa hraðar hendur“ Hvammsvirkjun í uppnámi og ókyrrð hjá Play Hæstiréttur hafnar Hvammsvirkjun Inga Sæland með galsa á þingi í nótt „Orðaskiftismetið tikið“ Bifhjólamaðurinn „mikið slasaður“ Alvarlegt mótorhjólaslys og Miklubraut lokað Ungt fólk notar frekar samfélagsmiðla en hefðbundna fréttamiðla Stór meirihluti þjóðarinnar hlynntur veiðigjaldafrumvarpinu „Þú ert mögulega búin að nota gagnaver 400 sinnum síðan í morgun“ Sjá meira
Þetta kemur fram í svari á Vísindavefnum við spurningunni „Er eitthvað vitað um langtímaafleiðingar rafrettureykingar?“ Höfundar svarsins eru Lára G. Sigurðardóttir, læknir og doktor í lýðheilsuvísindum; Karl Andersen, prófessor í hjartalækningum við HÍ og Tómas Guðbjartsson, prófessor í skurðlækningum við HÍ. Rafrettur hófu að ryðja sér til rúms hérlendis fyrir um rúmum tíu árum.vísir/getty Rekja megi sögu rafretta aftur til 1965 þegar Bandaríkjamaðurinn Herbert A. Gilbert fékk einkaleyfi fyrir „reyklausa sígarettu án tóbaks“ sem hitaði upp rakt bragðbætt loft. Rafsígarettur í núverandi mynd komu ekki til sögunnar fyrr en 2004 þegar fyrstu rafretturnar komu á markað í Kína. Í svarinu segir að tiltölulega stutt sé síðan rafsígarettur ruddu sér til rúms og því erfitt að segja til um öll langtímaáhrif. Helstu lífstílssjúkdómar komi fram áratugum eftir að fólk er útsett fyrir óheilbrigðum lífsstíl og sýna þurfi fram á orsakasamband með rannsóknum sem taki enn fleiri áratugi að leiða til lykta. Þrátt fyrir það séu vísbendingar um að rafsígarettureykingar hafi langvinnar heilsufarslegar afleiðingar, sérstaklega á lungu, hjarta og heila. Berkjubólgur, langvinnir lungnasjúkdómar og lungnakrabbi Fyrst eru áhrif á lungu rakin en í svarinu segir að fjöldi efna berist með rafsígarettureyk, til dæmis þungmálmar, lífræn efnasambönd og bragðefni. Slík efni geti sett af stað bólgusjúkdóm í lungum og skaðað þau með margvíslegum hætti. „Ungt fólk sem byrjar að veipa er líklegra til að þróa með sér bólgusjúkdóm í öndunarfærum, til dæmis viðvarandi astma eða berkjubólgu með tilheyrandi ertingu í öndunarvegi, hósta, aukinni sýkingarhættu og öndunarfæraerfiðleikum,“ segir í svarinu. Faraldur lungnasjúkdómsins EVALI (e. E-cigarette or vaping-associated lung injury) hafi komið upp 2019 þar sem þúsundir rafsígarettunotenda þróuðu með sér lífshættulegan lungnaskaða. „Meginskaðvaldurinn var rakinn til vítamín E acetate-olíu sem leyndist í ólöglegum rafsígarettuvökva,“ segir í svarinu. Helstu langtímaáhrifin sem vísindamenn hafi áhyggjur af sé langvinnur lungnasjúkdómur (e. COPD) og lungnakrabbamein. Genarannsóknir hafi sýnt að nikótínviðtakar í lungum tengist lungnakrabbameini með því að hafa áhrif á frumuendurnýjun og sjálfsát. Þar að auki hafi krabbameinsvaldandi efni fundist í rafsígarettuvökva, til dæmis formaldehýð, asetaldehýð, akrólein og nítrósamín, sem geti skaðað erfðaefni og valdið stökkbreytingum, fyrstu skrefum krabbameinsmyndunar. Höfundar taka sem dæmi rannsókn þar sem mýs voru útsettar fyrir rafsígarettuvökva og þróuðu með sér lungnakrabbamein. „Vert er að geta þess að margir nota veip samhliða sígarettureykingum, sem getur haft samlegðaráhrif á þann hátt að hætta á lungnasjúkdóm eykst meira en ef annað hvort væri eingöngu notað. Auka hjartslátt, blóðþrýsting og álag á æðakerfið Áhrif rafsígaretta á hjartað tengjast nikótíni sem „eykur hjartslátt og blóðþrýsting og ýtir undir streituástand í líkamanum með tilheyrandi auknu álagi á hjarta og æðakerfi.“ Nikótín hafi einnig æðaherpandi og vísbendingar séu um að daglegar rafsígarettureykingar geti dregið úr blóðflæði til hjartans við álag, aukið stífleika æða og ýtt undir æðakölkun. Þau áhrif geti aukið hættu á hjarta- og æðasjúkdómum, meðal annars hjartaáfalli og hjartabilun. Rafrettur eru ekki eins útbreiddar og þar væru fyrir nokkrum árum.Vísir/Getty Minnst er á eina rannsókn í svarinu þar sem segir að hjartabilunareinkenni hafi sést eftir að einstaklingar önduðu að sér rafsígarettuvökva í sjö mínútur, bæði í hvíld og við líkamlegt álag. Bragðefni rafretta eru einnig talin hafa eitrunaráhrif á hjartavöðva og æðakerfið. Dýrarannsóknir hafi sýnt að bragðefnin geta ýtt undir hjartsláttaróreglu með því að breyta raf- og byggingarendurnýjunarferli hjartavöðvans. Því sé ljóst að vísbendingar séu um að rafsígarettureykingar geti aukið nokkra áhættuþætti hjarta- og æðasjúkdóma, líkt og sígarettureykingar. Þungmálmar í rafrettum geti haft óafturkræfum áhrifum Loks er farið yfir áhrif nikótíns og rafretta á heilann. Nikótín skerði þroska og starfsemi heilans, sérstaklega hjá börnum og ungmennum sem séu að taka út þroska langleiðina til þrítugs. Rannsóknir á dýrum sýna að nikótín getur endurvírað taugabrautir í framheilanum þannig að athyglisgáfa minnkar, hvatvísi eykst og skapsveiflur koma fram við lítið tilefni. Aðrar dýrarannsóknir hafi sýnt að nikótín trufli eðlilegan þroska heilans sem geti leitt til vitsmunaskerðingar og hegðunarvandamála. Vísindamenn hafi til viðbótar haft áhyggjur af lífshættulegu magni þungmálma sem mælist reglulega í rafsígarettuvökva, til dæmis blýi, arseni, krómi og nikkeli. „Blý getur haft óafturkræf skaðleg áhrif á heilastarfsemi, sérstaklega hjá börnum, en á því eru engin örugg mörk. Blý er þessi eðlis, að þegar það er komið í líkamann, þá situr það fast þar,“ segir í svarinu. Loks segir í svarinu að söluaðilar kynni rafsígarettur sem öruggan valkost í samanburði við sígarettur. Rafrettur séu skaðminni en sígarettur en langt frá því að vera skaðlausar. „Framtíðin á þó eftir að leiða betur í ljós hversu skaðlegar rafsígarettur raunverulegar eru, því rannsóknir á langtímaáhrifum eru skammt á veg komnar,“ segir í svarinu. Rannsóknir hafi þó sýnt að rafsígarettur hafa ekki reynst gagnlegar til að hætta sígarettureykingum. Þvert á móti er tilhneigingin sú að innbyrða meira nikótín, en eingöngu var gert með sígarettum. Rafretta eða sígaretta? Kannski bæði.
Rafrettur Heilbrigðismál Krabbamein Heilsa Tóbak Mest lesið Ökumaður bifhjólsins látinn Innlent Ógeðsleg aðkoma að íbúðinni eftir Airbnb-gesti Innlent Ísland leggur til fólk í finnskar herstöðvar Innlent Alvarlegt mótorhjólaslys og Miklubraut lokað Innlent „Það er enginn svartur listi hjá okkur“ Innlent „Nú verður að hafa hraðar hendur“ Innlent Óska eftir vitnum: Missti stjórn og hafnaði á vegriði Innlent „Það er engin ástæða til að gefast upp“ Innlent Lögreglan lýsir eftir Arnari Hauki Innlent Ljóstruðu upp um heimilisfang sænska forsætisráðherrans á Strava Erlent Fleiri fréttir Mátti ekki lána sér pening úr eigin fyrirtæki Lögreglan lýsir eftir Arnari Hauki „Skýr vísbending um að gera þurfi betur í málefnum erlendra barna“ Sjúklingar óttist dómhörku vegna þyngdarstjórnunarlyfja „Það er engin ástæða til að gefast upp“ Reiðarslag fyrir Landsvirkjun, kjarnorkukafbátur og heimsfræg íslensk kisa „Í næstu umferð fara hlutirnir í gegn“ Tilkynnt um buxnalausan mann og stolinn pizzaofn „Það er enginn svartur listi hjá okkur“ Davíð hafi lagt Golíat Hlaup er hafið úr Mýrdalsjökli Ökumaður bifhjólsins látinn Dettifoss vélarvana úti á ballarhafi Flugvél snúið við vegna bilunar „Enn ein viðurkenning að það má brjóta á fötluðu fólki“ Ógeðsleg aðkoma að íbúðinni eftir Airbnb-gesti Óska eftir vitnum: Missti stjórn og hafnaði á vegriði Bíða niðurstaðna um magakveisuna á Laugarvatni Dómurinn vonbrigði en virkjunin ekki út úr myndinni Kona á fimmtugsaldri í haldi vegna hnífstunguárásar „Nú verður að hafa hraðar hendur“ Hvammsvirkjun í uppnámi og ókyrrð hjá Play Hæstiréttur hafnar Hvammsvirkjun Inga Sæland með galsa á þingi í nótt „Orðaskiftismetið tikið“ Bifhjólamaðurinn „mikið slasaður“ Alvarlegt mótorhjólaslys og Miklubraut lokað Ungt fólk notar frekar samfélagsmiðla en hefðbundna fréttamiðla Stór meirihluti þjóðarinnar hlynntur veiðigjaldafrumvarpinu „Þú ert mögulega búin að nota gagnaver 400 sinnum síðan í morgun“ Sjá meira