Að undirbúa börnin okkar fyrir heim sem er að hverfa Halldóra Mogensen skrifar 30. apríl 2025 07:30 Við stöndum á tímamótum. Hin gömlu pólitísku skil á milli hægri og vinstri duga ekki til að takast á við þær grundvallarbreytingar sem eru að móta heiminn okkar. Lýðræðið okkar er að dragast aftur úr algrímum sem þekkja okkur betur en við þekkjum okkur sjálf. Persónuupplýsingarnar okkar ganga kaupum og sölum án okkar vitneskju og samþykkis og eru notaðar sem verkfæri til að stjórna hegðun okkar. Á meðan tæknirisar fara með meira vald en þjóðríki missum við athygli okkar, réttindi og getu til að taka raunverulega frjálsar ákvarðanir. Börnin okkar standa frammi fyrir framtíð sem við getum varla ímyndað okkur. Loftslagsvá vofir yfir á meðan menntakerfið undirbýr nemendur fyrir störf sem munu ekki vera til. Geðheilbrigðisvandi eykst á meðan stafræn fíkn kemur í stað mannlegra tengsla. Verslandi vinnuaflið og óprúttnu milljarðarmæringarnir Efnahagskerfið okkar byggir á því að smætta fólk, dýr og náttúru niður í auðlindir til að nota og græða á. Auður safnast á færri hendur á meðan sjálfvirknivæðingin ógnar möguleikum fólks til tekjuöflunar. Við mælum árangur í vergri landsframleiðslu en hunsum velsæld, jöfnuð og þolmörk vistkerfa Á sama tíma hreyfast stofnanirnar sem við eigum að geta stólað á til að veita auðmönnunum sem eiga tæknina aðhald, allt of hægt. Skrifræðið sem var hannað fyrir iðnbyltinguna hikstar á stafrænni öld og alþjóðleg samvinna bregst einmitt þegar við þurfum mest á henni að halda til að takast á við hnattrænar áskoranir. Valið er ekki lengur á milli hægri eða vinstri. Það er á milli þess að fara aftur á bak í falskri fortíðarþrá eða áfram með hugrökkum lausnum sem mæta umfangi þeirra áskoranna sem við stöndum frammi fyrir. Breytingar vekja ótta og nostalgía er þægileg Einhver sagði að fullvissan um eymdina væri betri en eymdin sem fylgir óvissunni. Margir tengja við þá tilfinningu, en við áttum okkur flest á því að ekkert í náttúrunni stendur í stað, óbreytt, ekki einu sinni dauðinn. Í baráttunni gegn ógnvekjandi breytingum ríghalda margir í úrelta hugmyndafræði og renna löngunaraugum í óljósar minningar um það sem var á meðan að aðrir gefast upp fyrir tækninni sem óstöðvandi afl sem við höfum litla stjórn á. En það er önnur leið í boði: að virkja tækniþróun fyrir mannlega velferð innan þolmarka vistkerfa. Í stað þess að sætta okkur við að örfáir ofurríkir í sílikondalnum geti stjórnað hagkerfum heimsins með sálfræðihernaði algríma sinna, getum við krafist þess að tæknin verði vettvangur fyrir samveru, samtal og sameiginlega lausnaleit. Í stað vettvanga sem stela persónuupplýsingum og fanga athygli okkar í gróða tilgangi getum við stuðlað að þróun stafrænna samfélagslegra vettvanga sem efla lýðræðislega þátttöku og uppbyggilegt samtal. Tækni sem valdeflir og frelsar Ímyndum okkur framtíð þar sem tækni gerir okkur kleift að vinna minna en skapa meira, þar sem enginn er skilinn eftir í hraðri breytingu. Samfélag þar sem að nýsköpun miðar að því að auðga líf fólks, ekki bara fjármagnseigenda. Þar sem gagnsæi og lýðræðisleg þátttaka eru innbyggð í stofnanir okkar. Þar sem að börnin okkar læra að þrífast í heimi sem er í stöðugri þróun. Við sem samfélag getum fjárfest í mannvænni tækni sem styrkir innri líðan í stað þess að örva stöðugt taugakerfið okkar; tæknilausnum sem styðja við samkennd og tengsl, frekar en að ýta undir kvíða og samkeppni. Samfélagsmiðlum sem spyrja ekki „hvernig náum við meiri athygli?“ heldur „hvernig byggjum við traust?“ Við getum líka innleitt nýja mælikvarða á árangur, þar sem velsæld, lýðræðisleg þátttaka og jafnvægi við náttúruna fá vægi umfram verga landsframleiðslu. Við getum hugsað hagkerfið upp á nýtt, fjárfest í fólki, grunnframfærslu og menntun sem leggur rækt við heimspekilega forvitni, gagnrýna hugsun og samkennd, í stað þess að búa börnin okkar undir heim sem er að hverfa. Hvaða framtíð eigum við að kóða? Þetta er ekki spurning um hvort tæknin verði notuð. Heldur: fyrir hvern? Í hvaða tilgangi? Með hvaða hvötum? Niðurstaðan verður ekki í okkar hag nema að við beitum okkur fyrir framtíð þar sem tæknin eflir, ekki kúgar. Þar sem velsæld er deilt og dreift, ekki söfnuð í hendur fárra. Þar sem við undirbúum börn okkar fyrir breytingar, ekki bara til að þola þær, heldur til að móta þær. Núverandi kerfi er mannana verk og því er hægt að breyta. Við þurfum bara að velja. Aftur á bak til fortíðar sem aldrei var, eða áfram til framtíðar sem við byggjum saman. Höfundur er stofnmeðlimur Samtaka um mannvæna tækni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Halldóra Mogensen Mest lesið Þegar skynjun ráðherra verður að lögum Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Kvartað yfir erlendum aðilum? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Verkfærið sem vantar í fjármálastjórnun sveitarfélaga Marín Rós Eyjólfsdóttir Skoðun Ég þori að veðja Jóhann Karl Ásgeirsson Gígja Skoðun Frá torfkofum til tækifæra Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir Skoðun Að klúðra með stæl í tilefni alþjóðlega Mistakadagsins Ingrid Kuhlman Skoðun Frá lögreglunni yfir á geðdeildina Sigurður Árni Reynisson Skoðun Samfélagsmiðlar og ósýnilegu börnin Ásdís Bergþórsdóttir Skoðun Munum eftir baráttu kvenna alltaf og alls staðar Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Rétthafar framtíðarinnar Erna Mist Skoðun Skoðun Skoðun Af hverju ætti Gylfi Þór Sigurðsson að fá aftur tækifæri í landsliðinu? Sölvi Breiðfjörð skrifar Skoðun Samfélagsmiðlar og ósýnilegu börnin Ásdís Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Ég þori að veðja Jóhann Karl Ásgeirsson Gígja skrifar Skoðun Munum eftir baráttu kvenna alltaf og alls staðar Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Verkfærið sem vantar í fjármálastjórnun sveitarfélaga Marín Rós Eyjólfsdóttir skrifar Skoðun Að klúðra með stæl í tilefni alþjóðlega Mistakadagsins Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kvartað yfir erlendum aðilum? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Þegar skynjun ráðherra verður að lögum Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Frá torfkofum til tækifæra Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Rétthafar framtíðarinnar Erna Mist skrifar Skoðun Er íslenskt samfélag barnvænt? Salvör Nordal skrifar Skoðun Ákall til forsætisráðherra - konur í skugga heilbrigðiskerfisins Auður Gestsdóttir skrifar Skoðun Fálmandi í myrkrinu? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Milljarðar af almannafé í rekstur Fjölskyldu- og húsdýragarðsins Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Göngudeild gigtar - með þér í liði! Pétur Jónsson skrifar Skoðun Börn og steinefnadrykkir: Yfirlýsing frá næringarfræðingum Hópur næringarfræðinga skrifar Skoðun Fámenn sveitarfélög eru öflug og vel rekin sveitarfélög Haraldur Þór Jónsson skrifar Skoðun Margar íslenskur Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun Er Vegagerðin við völd á Íslandi? Gauti Kristmannsson,Lilja S. Jónsdóttir skrifar Skoðun Rannsókn lögreglunnar í Keflavík á Geirfinnsmálinu Valtýr Sigurðsson skrifar Skoðun Frá lögreglunni yfir á geðdeildina Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Lukkudagar lífsins Lóa Björk Ólafsdóttir skrifar Skoðun Framtíðin samkvæmt Geoffrey Hinton: Gervigreindin er að læra að sjá heiminn eins og við Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Heimsveldið má vera evrópskt Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Laxness, Njáll og Egill við góða heilsu í FÁ! Helgi Sæmundur Helgason skrifar Skoðun Hvað á Selfoss sameiginlegt með Róm, Berlín, Prag og París? Axel Sigurðsson skrifar Skoðun „Reykjavíkurleiðin“ – skref að sanngjarnara og stöðugra leikskólastarfi Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Eflum geðheilsu alla daga Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Getur fólk með gigt látið drauma sína rætast? Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar Sjá meira
Við stöndum á tímamótum. Hin gömlu pólitísku skil á milli hægri og vinstri duga ekki til að takast á við þær grundvallarbreytingar sem eru að móta heiminn okkar. Lýðræðið okkar er að dragast aftur úr algrímum sem þekkja okkur betur en við þekkjum okkur sjálf. Persónuupplýsingarnar okkar ganga kaupum og sölum án okkar vitneskju og samþykkis og eru notaðar sem verkfæri til að stjórna hegðun okkar. Á meðan tæknirisar fara með meira vald en þjóðríki missum við athygli okkar, réttindi og getu til að taka raunverulega frjálsar ákvarðanir. Börnin okkar standa frammi fyrir framtíð sem við getum varla ímyndað okkur. Loftslagsvá vofir yfir á meðan menntakerfið undirbýr nemendur fyrir störf sem munu ekki vera til. Geðheilbrigðisvandi eykst á meðan stafræn fíkn kemur í stað mannlegra tengsla. Verslandi vinnuaflið og óprúttnu milljarðarmæringarnir Efnahagskerfið okkar byggir á því að smætta fólk, dýr og náttúru niður í auðlindir til að nota og græða á. Auður safnast á færri hendur á meðan sjálfvirknivæðingin ógnar möguleikum fólks til tekjuöflunar. Við mælum árangur í vergri landsframleiðslu en hunsum velsæld, jöfnuð og þolmörk vistkerfa Á sama tíma hreyfast stofnanirnar sem við eigum að geta stólað á til að veita auðmönnunum sem eiga tæknina aðhald, allt of hægt. Skrifræðið sem var hannað fyrir iðnbyltinguna hikstar á stafrænni öld og alþjóðleg samvinna bregst einmitt þegar við þurfum mest á henni að halda til að takast á við hnattrænar áskoranir. Valið er ekki lengur á milli hægri eða vinstri. Það er á milli þess að fara aftur á bak í falskri fortíðarþrá eða áfram með hugrökkum lausnum sem mæta umfangi þeirra áskoranna sem við stöndum frammi fyrir. Breytingar vekja ótta og nostalgía er þægileg Einhver sagði að fullvissan um eymdina væri betri en eymdin sem fylgir óvissunni. Margir tengja við þá tilfinningu, en við áttum okkur flest á því að ekkert í náttúrunni stendur í stað, óbreytt, ekki einu sinni dauðinn. Í baráttunni gegn ógnvekjandi breytingum ríghalda margir í úrelta hugmyndafræði og renna löngunaraugum í óljósar minningar um það sem var á meðan að aðrir gefast upp fyrir tækninni sem óstöðvandi afl sem við höfum litla stjórn á. En það er önnur leið í boði: að virkja tækniþróun fyrir mannlega velferð innan þolmarka vistkerfa. Í stað þess að sætta okkur við að örfáir ofurríkir í sílikondalnum geti stjórnað hagkerfum heimsins með sálfræðihernaði algríma sinna, getum við krafist þess að tæknin verði vettvangur fyrir samveru, samtal og sameiginlega lausnaleit. Í stað vettvanga sem stela persónuupplýsingum og fanga athygli okkar í gróða tilgangi getum við stuðlað að þróun stafrænna samfélagslegra vettvanga sem efla lýðræðislega þátttöku og uppbyggilegt samtal. Tækni sem valdeflir og frelsar Ímyndum okkur framtíð þar sem tækni gerir okkur kleift að vinna minna en skapa meira, þar sem enginn er skilinn eftir í hraðri breytingu. Samfélag þar sem að nýsköpun miðar að því að auðga líf fólks, ekki bara fjármagnseigenda. Þar sem gagnsæi og lýðræðisleg þátttaka eru innbyggð í stofnanir okkar. Þar sem að börnin okkar læra að þrífast í heimi sem er í stöðugri þróun. Við sem samfélag getum fjárfest í mannvænni tækni sem styrkir innri líðan í stað þess að örva stöðugt taugakerfið okkar; tæknilausnum sem styðja við samkennd og tengsl, frekar en að ýta undir kvíða og samkeppni. Samfélagsmiðlum sem spyrja ekki „hvernig náum við meiri athygli?“ heldur „hvernig byggjum við traust?“ Við getum líka innleitt nýja mælikvarða á árangur, þar sem velsæld, lýðræðisleg þátttaka og jafnvægi við náttúruna fá vægi umfram verga landsframleiðslu. Við getum hugsað hagkerfið upp á nýtt, fjárfest í fólki, grunnframfærslu og menntun sem leggur rækt við heimspekilega forvitni, gagnrýna hugsun og samkennd, í stað þess að búa börnin okkar undir heim sem er að hverfa. Hvaða framtíð eigum við að kóða? Þetta er ekki spurning um hvort tæknin verði notuð. Heldur: fyrir hvern? Í hvaða tilgangi? Með hvaða hvötum? Niðurstaðan verður ekki í okkar hag nema að við beitum okkur fyrir framtíð þar sem tæknin eflir, ekki kúgar. Þar sem velsæld er deilt og dreift, ekki söfnuð í hendur fárra. Þar sem við undirbúum börn okkar fyrir breytingar, ekki bara til að þola þær, heldur til að móta þær. Núverandi kerfi er mannana verk og því er hægt að breyta. Við þurfum bara að velja. Aftur á bak til fortíðar sem aldrei var, eða áfram til framtíðar sem við byggjum saman. Höfundur er stofnmeðlimur Samtaka um mannvæna tækni.
Skoðun Af hverju ætti Gylfi Þór Sigurðsson að fá aftur tækifæri í landsliðinu? Sölvi Breiðfjörð skrifar
Skoðun Ákall til forsætisráðherra - konur í skugga heilbrigðiskerfisins Auður Gestsdóttir skrifar
Skoðun Milljarðar af almannafé í rekstur Fjölskyldu- og húsdýragarðsins Friðjón R. Friðjónsson skrifar
Skoðun Framtíðin samkvæmt Geoffrey Hinton: Gervigreindin er að læra að sjá heiminn eins og við Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun „Reykjavíkurleiðin“ – skref að sanngjarnara og stöðugra leikskólastarfi Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar