Þegar rafmagn hættir að vera sjálfsagður hlutur Árni B. Möller skrifar 5. maí 2025 08:32 Staða raforkukerfisins á Íslandi hefur sjaldan verið jafn viðkvæm og nú. Samkvæmt nýrri greiningu Landsnets, Kerfisjöfnuður 2025, blasir við okkur sú þróun að orkuskortur verði ekki lengur fræðilegt vandamál í spálíkönum heldur raunveruleg áskorun sem gæti haft áhrif á alla notendur kerfisins. Aukinn þrýstingur á framleiðslugetu, háálagstímabil að vetri til og flöskuhálsar í flutningskerfinu eru meðal þeirra þátta sem gera það að verkum að afhendingaröryggi er nú ógnað, sérstaklega ef áfram dregst að ráðast í brýnar framkvæmdir. Áhrif og afleiðingar rekstrartruflana í raforkukerfinu eru ólík eftir landshlutum þar sem íbúar á suðvesturhorninu verða sjaldnast varir við vandann á meðan íbúar á landsbyggðinni verða frekar fyrir rafmagnsleysi og mögulegu eignatjóni. Árið 2026 er metið að líkur á orkuskorti verði 14% ef ekkert verður að gert. Árið 2029 gæti sú tala orðið allt að 70%. Á bak við þessar tölur býr flókin mynd: aukin eftirspurn vegna orkuskipta og atvinnuuppbyggingar hefur ekki fengið viðeigandi mótvægi í nýrri orkuvinnslu eða styrkingu flutningskerfisins. Þurr vatnsár auka svo enn á hættuna, þar sem rýrnandi innrennsli í miðlunarlón veldur minni orkuvinnslu og eykur líkur á skerðingum, sérstaklega að hávetri. Orkuöryggi snýst þó ekki aðeins um magn orkunnar heldur líka getu kerfisins til að afhenda afl þegar mest á reynir. Flutningskerfið er víða keyrt við þolmörk sín, og þegar hætt er við bilunum eða truflunum getur reynst erfitt að flytja raforku milli landshluta. Flöskuhálsar á borð við snið IIIb milli Suður- og Norðurlands hamla bæði nýrri orkuvinnslu og öruggri orkuafhendingu. Í sumum sviðsmyndum reiknast uppsafnaður orkuskortur yfir tímabilið 2025–2029 í tugum eða hundruðum gígavattstunda, með verulegum áhrifum á notendur. Greining Landsnets sýnir að með markvissri og samstilltri uppbyggingu, bæði í flutningskerfi og nýjum virkjunum, má draga verulega úr þessum áhættum. Meðal framkvæmda sem geta skipt sköpum eru Blöndulína 3, Holtavörðuheiðarlínur og stækkun virkjana á borð við Sigöldu og Hrauneyjafoss. Þær framkvæmdir sem eru þegar á framkvæmdaáætlun næstu ára munu vissulega bæta ástandið, en á sama tíma kemur skýrt fram að þær duga ekki einar og sér til að tryggja viðunandi afhendingargetu þegar horft er til heildarkerfisins. Sveigjanleiki og framtíðarstefna Í umræðunni um lausnir gleymist oft að orkuöryggi byggist ekki eingöngu á nýrri framleiðslu eða flutningslínum. Hegðun notenda og virkni raforkumarkaðar skipta einnig máli. Greiningar sýna að sveigjanleg notkun getur gegnt lykilhlutverki við að jafna álag og bregðast við skammtímafrávikum. Með því að stórir notendur aðlagi orkunotkun sína á háálagstímum má forgangsraða rafmagni þar sem þörfin er mest – og þannig styrkja kerfið án þess að ráðast tafarlaust í gríðarlega fjárfestingu. Stóra myndin er þó sú að kerfið okkar þarf á róttækri endurnýjun og framtíðarhugsun að halda. Innleiðing breytilegra orkugjafa eins og vindorku kallar á nýja nálgun í rekstri kerfisins og fjárfestingar í sveigjanleika, orkugeymslum og tæknilegum lausnum sem stuðla að auknu öryggi. Það er ekki raunhæft að fresta orkuskiptum á meðan beðið er eftir öllum svörum um einstaka virkjanakosti. Því er brýnt að markviss stefna um innleiðingu vindorku verði mótuð samhliða styrkingu flutningskerfisins og þróun raforkumarkaðarins. Innviðir og lærdómur frá nágrönnum Atburðir utan landsteinanna sýna að stöðugleiki raforkukerfa er ekki sjálfgefinn, jafnvel í þróuðum ríkjum. Þann 28. apríl 2025 urðu víðtækar truflanir á Íberíuskaga þegar um 15 gígavött (um sexföld heildaraflgeta íslenska kerfisins) af raforkuframleiðslu hurfu úr spænska raforkukerfinu á aðeins fimm sekúndum. Þetta leiddi til hruns á kerfinu, sem hafði áhrif á Spán og Portúgal, þar sem fjöldi svæða missti rafmagn í lengri tíma. Atvikið varðaði meðal annars flugstöðvar, samgöngur og fjarskiptakerfi, og minnti rækilega á hversu viðkvæm jafnvel háþróuð raforkukerfi geta verið þegar sveiflur eru miklar og innviðir ekki í stakk búnir til að mæta þeim. Orkuöryggi verður að skoða sem hluta af þjóðaröryggi. Ekki aðeins vegna þess að það tryggir heimilum og fyrirtækjum stöðugt rafmagn, heldur einnig vegna þess að það styður við nýsköpun, byggðaþróun og orkuskipti sem eru hornsteinn í sjálfbærri framtíð Íslands. Aðgerðarleysi eða seinkun í innviðauppbyggingu getur haft langtímaafleiðingar á samkeppnishæfni þjóðarinnar og möguleika til atvinnusköpunar. Samstaða þarf að ríkja um að hraða leyfisferlum, bæta samráð við hagaðila og forgangsraða framkvæmdum sem skipta meginmáli fyrir kerfisöryggi og afhendingargetu. Umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytið vinnur nú um þessar mundir í samstarfi við Landsnet og Orkustofnun að því að skilgreina viðmið orkuöryggis, mögulegar aðgerðir til að mæta neyðarástandi og ábyrgðarskiptingu aðila raforkukerfisins í slíku ástandi. Skýrslurnar Kerfisjöfnuður 2025 og Kerfisáætlun 2025–2034 veita mikilvæga innsýn í þessar áskoranir og mögulegar lausnir. Þær eru aðgengilegar á heimasíðu Landsnets, www.landsnet.is, og eru mikilvægar lestrar fyrir alla sem vilja taka upplýsta afstöðu til orkuöryggis Íslands í breyttum heimi. Höfundur er raforkuverkfræðingur og sérfræðingur í þróun flutningskerfis raforku hjá Landsneti. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Orkumál Mest lesið „Glæpir“ Íslendinga Árni Davíðsson Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson Skoðun Áttaviti í öldrunarþjónustu Gunnlaugur Már Briem Skoðun Í skjóli hvíta bjargvættarins Yousef Ingi Tamimi Skoðun Þegar fólkið okkar langar að deyja Sigurborg Sveinsdóttir,Svava Arnardóttir Skoðun Biðin sem (enn) veikir og tekur Guðlaugur Eyjólfsson Skoðun Ríkisstjórn lobbýistanna Jón Ferdínand Estherarson Skoðun Í senn minning og ákvörðun um framtíð Elliði Vignisson Skoðun Why protest works Adam Daniel Fishwick Skoðun Ég á þetta ég má þetta Arnar Atlason Skoðun Skoðun Skoðun „Glæpir“ Íslendinga Árni Davíðsson skrifar Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar Skoðun Fleiri átök = verri útkoma í lestri? Birgir Hrafn Birgisson skrifar Skoðun Biðin sem (enn) veikir og tekur Guðlaugur Eyjólfsson skrifar Skoðun Stafrænt netöryggisbelti Hrannar Ásgrímsson skrifar Skoðun Hvert stefnir ráðherra? Aðalsteinn Árni Baldursson skrifar Skoðun Free tuition Colin Fisher skrifar Skoðun Þegar fólkið okkar langar að deyja Sigurborg Sveinsdóttir,Svava Arnardóttir skrifar Skoðun Why protest works Adam Daniel Fishwick skrifar Skoðun Í senn minning og ákvörðun um framtíð Elliði Vignisson skrifar Skoðun Reynslunni ríkari eftir fjárhagsleg áföll síðustu ára Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Ríkisstjórn lobbýistanna Jón Ferdínand Estherarson skrifar Skoðun 7 símtöl í röð - en ekkert fer í gegn Gró Einarsdóttir skrifar Skoðun Áttaviti í öldrunarþjónustu Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Í skjóli hvíta bjargvættarins Yousef Ingi Tamimi skrifar Skoðun Að gjamma á stóra grábjörninn getur haft afleiðingar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Lokun Leo Seafood - Afleiðing tvöföldunar veiðigjalda Sigurgeir B. Kristgeirsson skrifar Skoðun Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Allir geta hjálpað einhverjum Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Við erum ekki valdalausar. Við erum óbrjótandi Noorina Khalikyar skrifar Skoðun Vægið eftir sem áður dropi í hafið Hjörtur J Guðmundsson skrifar Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar Skoðun Fólk í sárum veldur tárum Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Sjá meira
Staða raforkukerfisins á Íslandi hefur sjaldan verið jafn viðkvæm og nú. Samkvæmt nýrri greiningu Landsnets, Kerfisjöfnuður 2025, blasir við okkur sú þróun að orkuskortur verði ekki lengur fræðilegt vandamál í spálíkönum heldur raunveruleg áskorun sem gæti haft áhrif á alla notendur kerfisins. Aukinn þrýstingur á framleiðslugetu, háálagstímabil að vetri til og flöskuhálsar í flutningskerfinu eru meðal þeirra þátta sem gera það að verkum að afhendingaröryggi er nú ógnað, sérstaklega ef áfram dregst að ráðast í brýnar framkvæmdir. Áhrif og afleiðingar rekstrartruflana í raforkukerfinu eru ólík eftir landshlutum þar sem íbúar á suðvesturhorninu verða sjaldnast varir við vandann á meðan íbúar á landsbyggðinni verða frekar fyrir rafmagnsleysi og mögulegu eignatjóni. Árið 2026 er metið að líkur á orkuskorti verði 14% ef ekkert verður að gert. Árið 2029 gæti sú tala orðið allt að 70%. Á bak við þessar tölur býr flókin mynd: aukin eftirspurn vegna orkuskipta og atvinnuuppbyggingar hefur ekki fengið viðeigandi mótvægi í nýrri orkuvinnslu eða styrkingu flutningskerfisins. Þurr vatnsár auka svo enn á hættuna, þar sem rýrnandi innrennsli í miðlunarlón veldur minni orkuvinnslu og eykur líkur á skerðingum, sérstaklega að hávetri. Orkuöryggi snýst þó ekki aðeins um magn orkunnar heldur líka getu kerfisins til að afhenda afl þegar mest á reynir. Flutningskerfið er víða keyrt við þolmörk sín, og þegar hætt er við bilunum eða truflunum getur reynst erfitt að flytja raforku milli landshluta. Flöskuhálsar á borð við snið IIIb milli Suður- og Norðurlands hamla bæði nýrri orkuvinnslu og öruggri orkuafhendingu. Í sumum sviðsmyndum reiknast uppsafnaður orkuskortur yfir tímabilið 2025–2029 í tugum eða hundruðum gígavattstunda, með verulegum áhrifum á notendur. Greining Landsnets sýnir að með markvissri og samstilltri uppbyggingu, bæði í flutningskerfi og nýjum virkjunum, má draga verulega úr þessum áhættum. Meðal framkvæmda sem geta skipt sköpum eru Blöndulína 3, Holtavörðuheiðarlínur og stækkun virkjana á borð við Sigöldu og Hrauneyjafoss. Þær framkvæmdir sem eru þegar á framkvæmdaáætlun næstu ára munu vissulega bæta ástandið, en á sama tíma kemur skýrt fram að þær duga ekki einar og sér til að tryggja viðunandi afhendingargetu þegar horft er til heildarkerfisins. Sveigjanleiki og framtíðarstefna Í umræðunni um lausnir gleymist oft að orkuöryggi byggist ekki eingöngu á nýrri framleiðslu eða flutningslínum. Hegðun notenda og virkni raforkumarkaðar skipta einnig máli. Greiningar sýna að sveigjanleg notkun getur gegnt lykilhlutverki við að jafna álag og bregðast við skammtímafrávikum. Með því að stórir notendur aðlagi orkunotkun sína á háálagstímum má forgangsraða rafmagni þar sem þörfin er mest – og þannig styrkja kerfið án þess að ráðast tafarlaust í gríðarlega fjárfestingu. Stóra myndin er þó sú að kerfið okkar þarf á róttækri endurnýjun og framtíðarhugsun að halda. Innleiðing breytilegra orkugjafa eins og vindorku kallar á nýja nálgun í rekstri kerfisins og fjárfestingar í sveigjanleika, orkugeymslum og tæknilegum lausnum sem stuðla að auknu öryggi. Það er ekki raunhæft að fresta orkuskiptum á meðan beðið er eftir öllum svörum um einstaka virkjanakosti. Því er brýnt að markviss stefna um innleiðingu vindorku verði mótuð samhliða styrkingu flutningskerfisins og þróun raforkumarkaðarins. Innviðir og lærdómur frá nágrönnum Atburðir utan landsteinanna sýna að stöðugleiki raforkukerfa er ekki sjálfgefinn, jafnvel í þróuðum ríkjum. Þann 28. apríl 2025 urðu víðtækar truflanir á Íberíuskaga þegar um 15 gígavött (um sexföld heildaraflgeta íslenska kerfisins) af raforkuframleiðslu hurfu úr spænska raforkukerfinu á aðeins fimm sekúndum. Þetta leiddi til hruns á kerfinu, sem hafði áhrif á Spán og Portúgal, þar sem fjöldi svæða missti rafmagn í lengri tíma. Atvikið varðaði meðal annars flugstöðvar, samgöngur og fjarskiptakerfi, og minnti rækilega á hversu viðkvæm jafnvel háþróuð raforkukerfi geta verið þegar sveiflur eru miklar og innviðir ekki í stakk búnir til að mæta þeim. Orkuöryggi verður að skoða sem hluta af þjóðaröryggi. Ekki aðeins vegna þess að það tryggir heimilum og fyrirtækjum stöðugt rafmagn, heldur einnig vegna þess að það styður við nýsköpun, byggðaþróun og orkuskipti sem eru hornsteinn í sjálfbærri framtíð Íslands. Aðgerðarleysi eða seinkun í innviðauppbyggingu getur haft langtímaafleiðingar á samkeppnishæfni þjóðarinnar og möguleika til atvinnusköpunar. Samstaða þarf að ríkja um að hraða leyfisferlum, bæta samráð við hagaðila og forgangsraða framkvæmdum sem skipta meginmáli fyrir kerfisöryggi og afhendingargetu. Umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytið vinnur nú um þessar mundir í samstarfi við Landsnet og Orkustofnun að því að skilgreina viðmið orkuöryggis, mögulegar aðgerðir til að mæta neyðarástandi og ábyrgðarskiptingu aðila raforkukerfisins í slíku ástandi. Skýrslurnar Kerfisjöfnuður 2025 og Kerfisáætlun 2025–2034 veita mikilvæga innsýn í þessar áskoranir og mögulegar lausnir. Þær eru aðgengilegar á heimasíðu Landsnets, www.landsnet.is, og eru mikilvægar lestrar fyrir alla sem vilja taka upplýsta afstöðu til orkuöryggis Íslands í breyttum heimi. Höfundur er raforkuverkfræðingur og sérfræðingur í þróun flutningskerfis raforku hjá Landsneti.
Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson Skoðun
Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar
Skoðun Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar
Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson Skoðun