Réttlætið sem refsar Jóni Hjálmar Vilhjálmsson skrifar 27. maí 2025 11:00 Ríkisstjórn Samfylkingar, Viðreisnar og Flokks fólksins mótar nú nýja auðlindastefnu með áherslu á sjálfbæra nýtingu og svokölluð „réttlát“ auðlindagjöld. Í því samhengi hafa verið kynnt drög að frumvarpi um veiðigjöld sem gera ráð fyrir verulegri hækkun gjalda milli ára, - í tilviki makríls er talað um rúmlega þrefalda aukningu opinbera gjalda. Markmiðið er að tryggja þjóðinni stærri hlut í arðsemi sjávarútvegsins. Þótt andstaða við hugmyndina sé lítil, hefur framkvæmd frumvarpsins sætt gagnrýni, - einkum vegna umfangs og hraða breytinganna. Það vekur áhyggjur af faglegri stjórnsýslu þegar svo róttækar breytingar á opinberum gjöldum eru ákveðnar án viðhlítandi samráðs við hagsmunaaðila og áður en boðuð auðlindastefna hefur verið mótuð. Bent hefur verið á að minni og meðalstór sjávarútvegsfyrirtæki eigi erfitt með að standa undir stökkbreyttum veiðigjöldum, þar sem þau skila gjarnan lægra verðmæti á hvert veitt kíló en stærri og tæknivæddari fyrirtæki. Í umræðunni hefur komið fram að sum stærri fyrirtæki eigi einnig í vanda með að ná endum saman nái hin stórfelda gjaldahækkun fram að ganga. Við slíkar aðstæður er eðlilegt að spyrja: Er hækkunin of mikil og of skyndileg? Væri ekki skynsamlegra að fara hægar í sakirnar og miða breytingar við getu greinarinnar í heild? Því miður hefur svo ekki verið, - heldur brugðist við með tillögum um kerfisbreytingar og auknum flækjum. Kerfisbreytingar og áhrif frítekjumarks Í frumvarpinu er lagt til svokallað frítekjumark, þar sem lægra veiðigjald er lagt á fyrstu tonnin sem veidd eru, með það að markmiði að koma sérstaklega til móts við minni útgerðir. Útgerðarmaðurinn sem nefndur er hér „Séra Jón“ og gerir út gamlan bát, veiðir rúmlega 1.000 tonn af þorski á ári og myndi samkvæmt útreikningum greiða um 23 krónur á hvert kíló, - sem er þá væntanlega sanngjarnt gjald til þjóðarinnar. „Séra Jón“ hefur í gegnum tíðina greitt út nokkuð myndarlegan arð og þau ár sem afkoman hefur verið slæm hefur kvóti verið seldur. Peningarnir hafa nýst til kaupa á húseign erlendis og til fjárfestinga afkomenda, - m.a. í verslunarrekstri í Kringlunni og lúxushóteli í heimabyggð. Í næsta sjávarþorpi, sem við köllum Brimvík, er önnur útgerð sem hefur sjaldan greitt út arð. Ávinning starfseminnar hefur í áranna rás verið fjárfest í nýjustu tækni og stundum, þegar vel hefur árað, ráðstafað í kvótakaup. Útgerðin í Brimvík hefur í dag yfir að ráða 6.000 tonnum af þorski. Fjárfestingarnar voru fjármagnaðar með uppsöfnuðum hagnaði og lánum. Útgerðarmaðurinn hér kallast „Jón“ og rekur öfluga starfsemi með tveimur nýlegum togurum sem skapa hátekjustörf sem skila miklum sköttum og útsvari. Útgerðin hans Jóns í Brimvík á samkvæmt lagafrumvarpinu að greiða 41 krónu á hvert kíló af þorski, - eða 82% hærra gjald en kollegi hans „Séra Jón“. Mismunurinn vekur spurningar um hvað teljist „réttlátt“ gjald fyrir veiðar. Er sanngjarnt að sá sem hefur markvisst varið rekstrarafgangi til fjárfestinga árum saman greiði hart nær sama verð fyrir einn þorsk og „Séra Jón“ greiðir fyrir tvo? Um áhrif hvata Ef við göngum út frá því að útgerðarmaðurinn Jón í Brimvík sjái hag sinn í að aðlaga sig að gjaldakerfinu, væri hugsanlegt að hann minnkaði reksturinn, seldi nýju skipin og hluta kvótans til annarra, svipaðra og „Séra Jóns“. Þótt þetta sé einfölduð sviðsmynd, dregur hún fram hugsanlegar afleiðingar skekktra hvata. Sama magn af fiski væri veitt, - en af fleiri aðilum, - og veiðigjaldið myndi lækka vegna frítekjumarksins. En með því er bara hálf sagan sögð. Sjávarútvegurinn greiðir mikla skatta og gjöld sem tengjast ekki veiðigjöldum. Hann styður við lífskjör í landinu með því að skapa sem mest verðmæti og hátekjustörf, með miklum fjárfestingum og hagnaði. Gríðarhá veiðigjöld með frítekjumarksleið hefur áhrif á fjárfestingarvilja, nýsköpun og samkeppnishæfni í greininni til lengri tíma litið. Frítekjumarkskerfið gæti hvatt til aðlögunar sem skilar ekki endilega auknum verðmætum eða meiri skilum til samfélagsins. Þannig vinnur það gegn markmiðinu um verðmætasköpun. Það borgar sig ekki að skattleggja atvinnuvegi þjóðarinnar í átt að meðalmennsku. Niðurlag Það ber að virða að markmið stjórnvalda eru reist á því að auka réttmæta hlutdeild þjóðarinnar í arðsemi sjávarauðlindarinnar. Hún er í sjálfu sér réttmæt og í takt við ríkjandi viðhorf. En til að þau nái fram að ganga má skammtímahugsun ríkissjóðs ekki verða ofan á. Veiðigjaldtakan á að vera einföld, gagnsæ og sambærileg fyrir Jón og „Séra Jón“. Veiðigjaldið er opinbert gjald á sjávarauðlindina. Það ætti að vera óháð rekstrarárangri fyrirtækja, aldri og stærð skipa. Þannig má stuðla að jafnræði, áframhaldandi fjárfestingu og nýsköpun, - og tryggja að þjóðin hagnist sem mest á arðsamri nýtingu sjávarauðlindanna til lengri tíma litið. Höfundur er yfirmaður uppsjávarsviðs og aðstoðarmaður forstjóra hjá Brim hf. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Breytingar á veiðigjöldum Sjávarútvegur Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Mest lesið Halldór 23.8.2025 Halldór „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson Skoðun Skoðun Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Þjóðarmorð, fálmandi mjálm eða aðgerðir? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Vin í eyðimörkinni – almenningsbókasöfn borgarinnar Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson skrifar Skoðun Tíu staðreyndir um alvarlegustu kvenréttindakrísu heims Stella Samúelsdóttir skrifar Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Mestu aularnir í Vetrarbrautinni Kári Helgason skrifar Skoðun Fjárfestum í fyrsta bekk, frekar en fangelsum Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Eftirlíking vitundar og hætturnar sem henni fylgja Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Gagnvirkni líkama og vitundar til heilbrigðis Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Nýjar lausnir í kennslu – gamlar hindranir Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Kópavogsleiðinn Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Samstarf sem skilar raunverulegum loftslagsaðgerðum Nótt Thorberg skrifar Skoðun Lærum að lesa og reikna Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Loforðið sem borgarstjóri gleymdi Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Kristrún, það er bannað að plata Snorri Másson skrifar Skoðun Öndunaræfingar í boði SFS Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Öndum rólega – á meðan húsið brennur Magnús Magnússon skrifar Sjá meira
Ríkisstjórn Samfylkingar, Viðreisnar og Flokks fólksins mótar nú nýja auðlindastefnu með áherslu á sjálfbæra nýtingu og svokölluð „réttlát“ auðlindagjöld. Í því samhengi hafa verið kynnt drög að frumvarpi um veiðigjöld sem gera ráð fyrir verulegri hækkun gjalda milli ára, - í tilviki makríls er talað um rúmlega þrefalda aukningu opinbera gjalda. Markmiðið er að tryggja þjóðinni stærri hlut í arðsemi sjávarútvegsins. Þótt andstaða við hugmyndina sé lítil, hefur framkvæmd frumvarpsins sætt gagnrýni, - einkum vegna umfangs og hraða breytinganna. Það vekur áhyggjur af faglegri stjórnsýslu þegar svo róttækar breytingar á opinberum gjöldum eru ákveðnar án viðhlítandi samráðs við hagsmunaaðila og áður en boðuð auðlindastefna hefur verið mótuð. Bent hefur verið á að minni og meðalstór sjávarútvegsfyrirtæki eigi erfitt með að standa undir stökkbreyttum veiðigjöldum, þar sem þau skila gjarnan lægra verðmæti á hvert veitt kíló en stærri og tæknivæddari fyrirtæki. Í umræðunni hefur komið fram að sum stærri fyrirtæki eigi einnig í vanda með að ná endum saman nái hin stórfelda gjaldahækkun fram að ganga. Við slíkar aðstæður er eðlilegt að spyrja: Er hækkunin of mikil og of skyndileg? Væri ekki skynsamlegra að fara hægar í sakirnar og miða breytingar við getu greinarinnar í heild? Því miður hefur svo ekki verið, - heldur brugðist við með tillögum um kerfisbreytingar og auknum flækjum. Kerfisbreytingar og áhrif frítekjumarks Í frumvarpinu er lagt til svokallað frítekjumark, þar sem lægra veiðigjald er lagt á fyrstu tonnin sem veidd eru, með það að markmiði að koma sérstaklega til móts við minni útgerðir. Útgerðarmaðurinn sem nefndur er hér „Séra Jón“ og gerir út gamlan bát, veiðir rúmlega 1.000 tonn af þorski á ári og myndi samkvæmt útreikningum greiða um 23 krónur á hvert kíló, - sem er þá væntanlega sanngjarnt gjald til þjóðarinnar. „Séra Jón“ hefur í gegnum tíðina greitt út nokkuð myndarlegan arð og þau ár sem afkoman hefur verið slæm hefur kvóti verið seldur. Peningarnir hafa nýst til kaupa á húseign erlendis og til fjárfestinga afkomenda, - m.a. í verslunarrekstri í Kringlunni og lúxushóteli í heimabyggð. Í næsta sjávarþorpi, sem við köllum Brimvík, er önnur útgerð sem hefur sjaldan greitt út arð. Ávinning starfseminnar hefur í áranna rás verið fjárfest í nýjustu tækni og stundum, þegar vel hefur árað, ráðstafað í kvótakaup. Útgerðin í Brimvík hefur í dag yfir að ráða 6.000 tonnum af þorski. Fjárfestingarnar voru fjármagnaðar með uppsöfnuðum hagnaði og lánum. Útgerðarmaðurinn hér kallast „Jón“ og rekur öfluga starfsemi með tveimur nýlegum togurum sem skapa hátekjustörf sem skila miklum sköttum og útsvari. Útgerðin hans Jóns í Brimvík á samkvæmt lagafrumvarpinu að greiða 41 krónu á hvert kíló af þorski, - eða 82% hærra gjald en kollegi hans „Séra Jón“. Mismunurinn vekur spurningar um hvað teljist „réttlátt“ gjald fyrir veiðar. Er sanngjarnt að sá sem hefur markvisst varið rekstrarafgangi til fjárfestinga árum saman greiði hart nær sama verð fyrir einn þorsk og „Séra Jón“ greiðir fyrir tvo? Um áhrif hvata Ef við göngum út frá því að útgerðarmaðurinn Jón í Brimvík sjái hag sinn í að aðlaga sig að gjaldakerfinu, væri hugsanlegt að hann minnkaði reksturinn, seldi nýju skipin og hluta kvótans til annarra, svipaðra og „Séra Jóns“. Þótt þetta sé einfölduð sviðsmynd, dregur hún fram hugsanlegar afleiðingar skekktra hvata. Sama magn af fiski væri veitt, - en af fleiri aðilum, - og veiðigjaldið myndi lækka vegna frítekjumarksins. En með því er bara hálf sagan sögð. Sjávarútvegurinn greiðir mikla skatta og gjöld sem tengjast ekki veiðigjöldum. Hann styður við lífskjör í landinu með því að skapa sem mest verðmæti og hátekjustörf, með miklum fjárfestingum og hagnaði. Gríðarhá veiðigjöld með frítekjumarksleið hefur áhrif á fjárfestingarvilja, nýsköpun og samkeppnishæfni í greininni til lengri tíma litið. Frítekjumarkskerfið gæti hvatt til aðlögunar sem skilar ekki endilega auknum verðmætum eða meiri skilum til samfélagsins. Þannig vinnur það gegn markmiðinu um verðmætasköpun. Það borgar sig ekki að skattleggja atvinnuvegi þjóðarinnar í átt að meðalmennsku. Niðurlag Það ber að virða að markmið stjórnvalda eru reist á því að auka réttmæta hlutdeild þjóðarinnar í arðsemi sjávarauðlindarinnar. Hún er í sjálfu sér réttmæt og í takt við ríkjandi viðhorf. En til að þau nái fram að ganga má skammtímahugsun ríkissjóðs ekki verða ofan á. Veiðigjaldtakan á að vera einföld, gagnsæ og sambærileg fyrir Jón og „Séra Jón“. Veiðigjaldið er opinbert gjald á sjávarauðlindina. Það ætti að vera óháð rekstrarárangri fyrirtækja, aldri og stærð skipa. Þannig má stuðla að jafnræði, áframhaldandi fjárfestingu og nýsköpun, - og tryggja að þjóðin hagnist sem mest á arðsamri nýtingu sjávarauðlindanna til lengri tíma litið. Höfundur er yfirmaður uppsjávarsviðs og aðstoðarmaður forstjóra hjá Brim hf.
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar