Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar 30. maí 2025 11:31 Eftir langan og umdeildan formannstíð Þórarins Eyfjörð hjá Sameyki stéttarfélagi er hann loks að hverfa frá. Það markar tímamót – en ekki endilega þau sem margir hefðu óskað sér. Því undir stjórn Þórarins þróaðist kúltúr innan Sameykis sem var ekki byggður á kjarki eða baráttu fyrir fólki – heldur þögn, þægð og viðvarandi aðgerðaleysi gagnvart alvarlegum brotum á vinnustaðamenningu, réttindum og mannlegri reisn. Í litlu samfélagi eins og Íslandi, þar sem margt snýst um tengsl og áhrif, er það gríðarlega mikilvægt að stéttarfélög taki hlutverk sitt alvarlega og verji félagsmenn sína af heilindum og ákveðni. Þegar þau gera það ekki – þegar þau þegja í stað þess að grípa inn í – verða þau sjálf hluti af valdakerfi sem kúgar í stað þess að vernda. Enginn einstakur atburður undirstrikar þessa meinsemd jafn skýrt og lýsingarnar sem fyrrverandi starfsmenn Þjóðminjasafns Íslands hafa birt undanfarnar vikur. Þau Þorvaldur Óttar og Helena Mirra lýsa aðstæðum sem eru ekkert minna en hrollvekjandi: ógnarstjórn, niðurlæging, þöggun, valdníðsla og kerfisbundin brot á faglegri og mannlegri meðferð starfsfólks. Þarna voru tugir starfsmanna annað hvort reknir, beittir þrýstingi til að segja upp, eða færðir í lægri og niðurlægjandi stöður – allt undir formerkjum „hagræðingar“ og „skipulagsbreytinga“. En eins og svo oft áður í opinberum stofnunum, þá fela slík orð oft í sér klíkuskap, brot á jafnræði og innbyggðan ótta. Á sama tíma sátu forystumenn Sameykis hjá. Þar með talið Þórarinn Eyfjörð, sem hefur gegnt starfi formanns síðan 2009 og þegið yfir 70 milljónir króna fyrir vikið. Þrátt fyrir ítrekaðar ásakanir um launaþjófnað, vanrækslu gagnvart starfsfólki og óásættanlega stjórnun, var ekkert gert. Engin heildræn úttekt, engin vernd félagsmanna, engin opinber afstaða. Þögnin talaði sínu máli – og sú þögn kostaði fólk lífsviðurværi sitt. Þegar stéttarfélag bregst – og þá sérstaklega við brotum sem eru endurtekin, skipulögð og koma frá yfirmönnum sem njóta verndar yfirvalda – þá verður það að pólitísku máli. Þá snýst það ekki lengur um eitt afmarkað mál heldur um grundvallarspurningar um vald, réttlæti og hverjum við treystum til að verja okkur gegn óréttlæti. Þegar Sameyki kaus að gera ekkert, varð það hluti af vandanum – ekki lausninni. Í tilviki Þjóðminjasafnsins blasir við sú staðreynd að yfir 40 starfsmenn hafa horfið á braut síðan Harpa Þórsdóttir tók við sem þjóðminjavörður – sumir beint reknir, aðrir hraktir burt með óbeinum hætti. Þarna er ekki aðeins um að ræða einstaklingsmál heldur kerfisbundna meðferð á starfsfólki sem brýtur gegn öllum meginreglum um fagmennsku, gagnsæi og mannlega reisn. Það sem gerir þetta enn alvarlegra er sú staðreynd að mennta- og menningaryfirvöld hafa látið þetta viðgangast – að hluta til vegna þess að Harpa var skipuð í embætti sitt án auglýsingar, í gegnum vafasamt ferli sem hlaut mikla gagnrýni. Þetta segir okkur að sú valdamenning sem ríkir á vinnustöðum ríkisins fær ekki aðeins að dafna – hún er kerfisbundið viðhaldin. Þess vegna skiptir máli að við horfum gagnrýnið á arfleifð Þórarins Eyfjörð. Hann gæti vel hafa unnið mikilvæg störf á sínum tíma. En þegar mest á reyndi – þegar tugir félagsmanna hans voru ýmist reknir eða niðurlægðir í starfi – þá valdi hann að þegja. Hann kaus að vernda vald frekar en fólkið. Og það sendi skýr skilaboð. Skilaboð til annarra stjórnenda um að þeir gætu farið sínu fram án afleiðinga. Skilaboð til starfsfólks um að baráttan væri þeirra eigin. Og skilaboð til samfélagsins um að stéttarfélög væru kannski ekki lengur burðarás réttlætis og samstöðu – heldur passífir áhorfendur að því hvernig vald misnotar stöðu sína. Það er ekki hægt að snúa blinda auganu að þessu lengur. Samfélagið þarf stéttarfélög sem standa með fólkinu – ekki yfirvaldinu. Við þurfum félög sem grípa strax til aðgerða þegar brotið er á fólki – ekki mörgum árum síðar, og þá aðeins í skugga hneykslismála í fjölmiðlum. Þórarinn Eyfjörð hefði getað nýtt vald sitt til að krefjast breytinga, úttekta, afsagna eða umbóta. Hann hefði getað staðið með félagsfólki sínu – en hann valdi annað. Og þess vegna skilur hann nú eftir sig arfleifð þagnar, ótta og vonbrigða. Það er ekki nóg að hann hætti. Það þarf uppgjör, ábyrgð og róttæka endurskoðun á því hvernig stéttarfélög virka. Því annars getur vont alltaf versnað. Höfundur er ljósmyndari, nemi í félagsráðgjöf, með bakgrunn í mannréttindum og samfélagsmálum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Stéttarfélög Mest lesið Þeir sem verja stórútgerðina – og heimsvaldastefnuna Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Gervigreindin beisluð Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson Skoðun Á jaðrinum með Jesú Daníel Ágúst Gautason Skoðun Er handahlaup valdeflandi? Davíð Már Sigurðsson Skoðun Lík brennd í Grafarvogi Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason Skoðun Kúnstin að vera ósammála sjálfum sér Heiða Ingimarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Lík brennd í Grafarvogi Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Er handahlaup valdeflandi? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Á jaðrinum með Jesú Daníel Ágúst Gautason skrifar Skoðun Þeir sem verja stórútgerðina – og heimsvaldastefnuna Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Gervigreindin beisluð Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Kúnstin að vera ósammála sjálfum sér Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar Skoðun Geislameðferð sem lífsbjörg Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Þetta eru ekki eðlileg vinnubrögð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Hversu mikið er nóg? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason skrifar Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson skrifar Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon skrifar Skoðun Að flokka hver vinnur og hver tapar Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal skrifar Skoðun Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Vonir um vopnahlé eins og hálmstrá Sveinn Rúnar Hauksson skrifar Skoðun Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson skrifar Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir skrifar Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hagkvæmur kostur utan friðlands Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Sjá meira
Eftir langan og umdeildan formannstíð Þórarins Eyfjörð hjá Sameyki stéttarfélagi er hann loks að hverfa frá. Það markar tímamót – en ekki endilega þau sem margir hefðu óskað sér. Því undir stjórn Þórarins þróaðist kúltúr innan Sameykis sem var ekki byggður á kjarki eða baráttu fyrir fólki – heldur þögn, þægð og viðvarandi aðgerðaleysi gagnvart alvarlegum brotum á vinnustaðamenningu, réttindum og mannlegri reisn. Í litlu samfélagi eins og Íslandi, þar sem margt snýst um tengsl og áhrif, er það gríðarlega mikilvægt að stéttarfélög taki hlutverk sitt alvarlega og verji félagsmenn sína af heilindum og ákveðni. Þegar þau gera það ekki – þegar þau þegja í stað þess að grípa inn í – verða þau sjálf hluti af valdakerfi sem kúgar í stað þess að vernda. Enginn einstakur atburður undirstrikar þessa meinsemd jafn skýrt og lýsingarnar sem fyrrverandi starfsmenn Þjóðminjasafns Íslands hafa birt undanfarnar vikur. Þau Þorvaldur Óttar og Helena Mirra lýsa aðstæðum sem eru ekkert minna en hrollvekjandi: ógnarstjórn, niðurlæging, þöggun, valdníðsla og kerfisbundin brot á faglegri og mannlegri meðferð starfsfólks. Þarna voru tugir starfsmanna annað hvort reknir, beittir þrýstingi til að segja upp, eða færðir í lægri og niðurlægjandi stöður – allt undir formerkjum „hagræðingar“ og „skipulagsbreytinga“. En eins og svo oft áður í opinberum stofnunum, þá fela slík orð oft í sér klíkuskap, brot á jafnræði og innbyggðan ótta. Á sama tíma sátu forystumenn Sameykis hjá. Þar með talið Þórarinn Eyfjörð, sem hefur gegnt starfi formanns síðan 2009 og þegið yfir 70 milljónir króna fyrir vikið. Þrátt fyrir ítrekaðar ásakanir um launaþjófnað, vanrækslu gagnvart starfsfólki og óásættanlega stjórnun, var ekkert gert. Engin heildræn úttekt, engin vernd félagsmanna, engin opinber afstaða. Þögnin talaði sínu máli – og sú þögn kostaði fólk lífsviðurværi sitt. Þegar stéttarfélag bregst – og þá sérstaklega við brotum sem eru endurtekin, skipulögð og koma frá yfirmönnum sem njóta verndar yfirvalda – þá verður það að pólitísku máli. Þá snýst það ekki lengur um eitt afmarkað mál heldur um grundvallarspurningar um vald, réttlæti og hverjum við treystum til að verja okkur gegn óréttlæti. Þegar Sameyki kaus að gera ekkert, varð það hluti af vandanum – ekki lausninni. Í tilviki Þjóðminjasafnsins blasir við sú staðreynd að yfir 40 starfsmenn hafa horfið á braut síðan Harpa Þórsdóttir tók við sem þjóðminjavörður – sumir beint reknir, aðrir hraktir burt með óbeinum hætti. Þarna er ekki aðeins um að ræða einstaklingsmál heldur kerfisbundna meðferð á starfsfólki sem brýtur gegn öllum meginreglum um fagmennsku, gagnsæi og mannlega reisn. Það sem gerir þetta enn alvarlegra er sú staðreynd að mennta- og menningaryfirvöld hafa látið þetta viðgangast – að hluta til vegna þess að Harpa var skipuð í embætti sitt án auglýsingar, í gegnum vafasamt ferli sem hlaut mikla gagnrýni. Þetta segir okkur að sú valdamenning sem ríkir á vinnustöðum ríkisins fær ekki aðeins að dafna – hún er kerfisbundið viðhaldin. Þess vegna skiptir máli að við horfum gagnrýnið á arfleifð Þórarins Eyfjörð. Hann gæti vel hafa unnið mikilvæg störf á sínum tíma. En þegar mest á reyndi – þegar tugir félagsmanna hans voru ýmist reknir eða niðurlægðir í starfi – þá valdi hann að þegja. Hann kaus að vernda vald frekar en fólkið. Og það sendi skýr skilaboð. Skilaboð til annarra stjórnenda um að þeir gætu farið sínu fram án afleiðinga. Skilaboð til starfsfólks um að baráttan væri þeirra eigin. Og skilaboð til samfélagsins um að stéttarfélög væru kannski ekki lengur burðarás réttlætis og samstöðu – heldur passífir áhorfendur að því hvernig vald misnotar stöðu sína. Það er ekki hægt að snúa blinda auganu að þessu lengur. Samfélagið þarf stéttarfélög sem standa með fólkinu – ekki yfirvaldinu. Við þurfum félög sem grípa strax til aðgerða þegar brotið er á fólki – ekki mörgum árum síðar, og þá aðeins í skugga hneykslismála í fjölmiðlum. Þórarinn Eyfjörð hefði getað nýtt vald sitt til að krefjast breytinga, úttekta, afsagna eða umbóta. Hann hefði getað staðið með félagsfólki sínu – en hann valdi annað. Og þess vegna skilur hann nú eftir sig arfleifð þagnar, ótta og vonbrigða. Það er ekki nóg að hann hætti. Það þarf uppgjör, ábyrgð og róttæka endurskoðun á því hvernig stéttarfélög virka. Því annars getur vont alltaf versnað. Höfundur er ljósmyndari, nemi í félagsráðgjöf, með bakgrunn í mannréttindum og samfélagsmálum.
Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson Skoðun
Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun
Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar
Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar
Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson Skoðun
Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun