Björgun hvala og orðræðan sem máli skiptir Valgerður Árnadóttir, Stefán Yngvi Pétursson, Rósa Líf Darradóttir og Anahita S. Babaei skrifa 23. júní 2025 14:00 Á Íslandi var viðburðarík vika fyrir hvali, fréttir bárust af því að háhyrningur hefði strandað í Grafarvogi, að Norræna hefði siglt á hnúfubak og stór grindhvalavaða strandað við Ólafsfjörð. Við erum minnt á það að allt í kringum landið okkar er ríkt dýralíf og líffræðileg fjölbreytni sem á undir högg að sækja vegna ágangs manna og loftslagsbreytinga. Það var fallegt að sjá hversu margt fólk var tilbúið að stökkva af stað og bjarga bæði háhyrningnum í Grafarvogi og grindhvölunum við Ólafsfjörð, en þar tókst björgunarsveitum úr nærsveitum að bjarga öllum 60-70 grindhvölunum sem höfðu strandað. „Losuðu stórt hvalshræ af stefni Norrænu”. Á sama tíma og svo margt fólk er tilbúið að hjálpa dýrum í neyð þá var leitt að sjá fjölmiðla flytja fréttir af hnúfubak sem siglt var á og festist á stefni Norrænu sem „hræ”, þrátt fyrir að ekki var vitað hvort hvalurinn var lifandi eða dauður þegar siglt var á hann. Það er nefnilega sífellt algengara að skip sigli á og bani hvölum, vegna aukinna skipasiglinga þá er það ein stærsta ógn við líf hvala. Fréttaflutningur af hnúfubak á stefni Norrænu virðast eins og svo oft vera skrifaðar út frá tilkynningum frá fyrirtækjum, í þetta sinn Norrænu og án gagnrýninnar skoðunar blaðamanna. Það hentar að sjálfsögðu betur ferjufyrirtækinu að greina frá árekstrinum á þann hátt að þau hefðu óvart keyrt á dáinn hval „sem olli þeim miklu veseni að losa” heldur en að upplýsa að mögulega sigldu þau á lifandi dýr sem við það lét lífið. Þrátt fyrir ábendingar frá Hvalavinum til fjölmiðla að ekki væri staðfest að hvalurinn hefði verið dáinn þegar á hann var siglt þá létu fjölmiðlar fyrirsagnirnar standa. Fyrirsögn á Vísi var „Sigldi inn í Seyðisfjörð með hvalshræ á stefninu”. Við í Hvalavinum bentum á að ef rúta hefði keyrt á hest þá hefðu fréttir af atvikinu sennilega ekki verið á þann veg að „hestshræ sat fast á rútu” heldur hefði lífi hests verið sýnd meiri virðing „Rúta keyrði á hest sem við það lét lífið” eða eins og þegar keyrt var á hest um árið „Urðu að aflífa hest eftir að keyrt var á hann í Kömbunum”. Það eru dæmi um fyrirsagnir sem sýna að það sé virðing fyrir lífi dýra en ekki með þeim formerkjum að þau séu að valda farartækjum „óþægindum”. Það er algeng neikvæð og lítillækkandi orðræða um sjávardýr og að þau séu talin minna virði en landdýr sem við þekkjum betur, en þau eru líkt og landdýr, skyni gæddar verur og jafn mikils virði. Skjáskot frá ruv.is „Annars vorum við að spá hvort að Færeyingarnir í Norrænu vildu ekki bara hirða hann,“ sagði Víðir Gunnarsson, starfsmaður Norrænu (Smyril line cargo). Á sama tíma og við sjáum Íslendinga bregðast við með samhug og samstöðu til að bjarga hvölum, er óhjákvæmilegt að bera það saman við það sem enn á sér stað í Færeyjum, þar sem hundruð grindhvala eru drepin ár hvert í svokölluðum grindadrápum. Hvalavinir hafa ítrekað beint erindi til færeyskra stjórnvalda með beiðni um að hætta þessum veiðum. Samstaðan í Ólafsfirði sýnir að aðrar leiðir eru færar, þar sem fólk kemur saman til að vernda sjávarlíf frekar en að binda endi á það. Það er mikilvægt að horfa til stærri samhengis í þessu máli. Áreksturinn við Norrænu er ekki einangrað tilfelli heldur hluti af stærra vandamáli Að auki hafa rannsóknir sýnt að hljóðmengun frá skipum og hernaðarlegum sonarbúnaði raskar bæði samskiptum og hegðun hvala. Á sama tíma eykst plastmengun í höfunum, þar sem hvalir gleypa plast, flækjast í rusli og veiðarfærum, sem hefur alvarlegar afleiðingar fyrir líf þeirra og heilsu. Mynd: Stefán Yngvi Hafráðstefna Sameinuðu þjóðanna Í síðastliðinni viku var Hafráðstefna Sameinuðu þjóðanna (UNOC) þar sem Jóhann Páll Jóhannsson Umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra lýsti því yfir að Ísland myndi vernda 30% af hafssvæði fyrir 2028 en það er hluti af skuldbindingum 30 by 30 í samningi sem fyrri ríkisstjórn skrifaði undir. Jóhann Páll flutti ræðu og tók þátt í viðburðum með íslenskri sendinefnd. Það er jákvætt sem fram kom að Ísland leggi áherslu á metnaðarfullan alþjóðasamning gegn plastmengun, sem taki á öllum lífsferli plasts, og ætli að beita sér fyrir því að samningaviðræðum ljúki í Genf í ágúst. En Ísland hefur staðið fyrir tveimur vísindaráðstefnum um plastmengun á Norðurslóðum og mun halda þá þriðju árið 2026 með áherslu á Atlantshafið. Einnig styður Ísland alþjóðlegan lagaramma um hafið og vinnur að fullgildingu BBNJ-samningsins um vernd líffræðilegrar fjölbreytni í úthafinu. Að auki leiðir Ísland Bláfæðubandalagið og leggur áherslu á hlutverk sjávarfangs í fæðuöryggi og loftslagsmálum. Ekki minnst á velferð sjávardýra í samningum Alþjóðleg regnhlífasamtök dýraverndarsamtaka (World Federation for Animals) héldu bæði viðburði á Hafráðstefnunni og samantektarfund eftir hann þar sem þau vildu vekja athygli á að pólitísk yfirlýsing ráðstefnunnar hafi verið jákvæð að hluta til, en gengur ekki nógu langt í málefnum sem nauðsynleg eru til að tryggja raunverulega vernd sjávardýra. Þó yfirlýsingin nefni plastmengun og sjálfbærar fiskveiðar, vanti bæði siðferðilega sýn og skýr markmið til að tengja náttúruvernd við velferð sjávardýra. Á meðal jákvæðra atriða var hvatning til alþjóðastofnana, einkum Matvæla- og landbúnaðarstofnunar SÞ (FAO), um að bregðast við svokölluðum „drauganetum“ – yfirgefnum og glötuðum veiðibúnaði sem heldur áfram að drepa fjölda dýra og veldur verulegri plastmengun. Yfirlýsingin hvetur ríki til að íhuga fullgildingu BBNJ-samningsins um líffræðilega fjölbreytni í úthafinu, en á móti vantar í yfirlýsinguna afstöðu gegn skaðlegum veiðiaðferðum eins og botnvörpuveiðum og hátt hlutfall meðafla, sem áfram valda verulegu tjóni á vistkerfum sjávar. Lítið sem ekkert er minnst á velferð dýra, hvorki í tengslum við veiðiaðferðir né þess að draga úr neyslu sjávarfangs. Þá er ekki tekið tillit til hlutverks sjávardýra og lífvera í loftslagskerfi þrátt fyrir aukna vísindalega þekkingu á mikilvægi tegunda eins og fiska, hvala, hákarla og svifs í kolefnisbindingu og til að viðhalda vistfræðilegu jafnvægi. Hvalavinum var boðið, ásamt fleiri hagsmunasamtökum, á samantektarfund með ráðherra föstudaginn 20. júní og kom þeim sjónarmiðum á framfæri að vonbrigði voru að ráðherra minntist ekki á hvalveiðar íslendinga á hafráðstefnunni og vilja ríkisstjórnar og þjóðarinnar til að binda enda á þær í eitt skipti fyrir öll. Utanríkisráðuneytið Mannhverf viðhorf og orðræða Samtök eins og Hvalavinir sem beita sér fyrir aukinni vernd og velferð sjávardýra vilja minna á að í hafinu búa margbreytilegar og stórkostlegar skepnur sem mikilvægt er að vernda. Sú mannhverfa orðræða að hafið sé auðlind sem við megum og eigum að nýta til fulls og að hlutverk hafsins sé fyrst og fremst að sjá okkur mannfólki fyrir fæðu ætti að vera liðin tíð, nú þegar við vitum hversu klár, félagslynd og eljusöm dýr búa í hafinu og hversu mikilvæg vistkerfi sjávar eru fyrir loftslagskerfi og jörðina alla. Helmingur af súrefni í andrúmslofti kemur úr hafi. Ef við ætlum að standa við skuldbindingar til að vernda hafið þá ættum við að byrja á því að breyta orðræðu okkar og tala af virðingu og umhyggju um sjávardýr. Við hvetjum fjölmiðla og stjórnmálamenn að venja sig á það og með því ganga fram með góðu fordæmi. Undirrituð, Valgerður Árnadóttir, formaður Hvalavina vernd hafsins Stefán Yngvi Pétursson, listamaður fyrir náttúruvernd og dýravelferð Rósa Líf Darradóttir, formaður Samtaka um dýravelferð Anahita S. Babaei, aðgerðasinni, lista- og kvikmyndagerðarkona Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hvalveiðar Valgerður Árnadóttir Rósa Líf Darradóttir Mest lesið Byggjum fyrir eldra fólk, ekki ungt Ólafur Margeirsson Skoðun Hlustum í eitt skipti á foreldra Jón Pétur Zimsen Skoðun Hugleiðingar um ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs Örn Sigurðsson Skoðun Okkar lágkúrulega illska Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir Skoðun Stattu vörð um launin þín Davíð Aron Routley Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir Skoðun Öndum rólega – á meðan húsið brennur Magnús Magnússon Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Stattu vörð um launin þín Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Byggjum fyrir eldra fólk, ekki ungt Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Hlustum í eitt skipti á foreldra Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Hugleiðingar um ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs Örn Sigurðsson skrifar Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Þjóðarmorð, fálmandi mjálm eða aðgerðir? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Vin í eyðimörkinni – almenningsbókasöfn borgarinnar Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson skrifar Skoðun Tíu staðreyndir um alvarlegustu kvenréttindakrísu heims Stella Samúelsdóttir skrifar Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Mestu aularnir í Vetrarbrautinni Kári Helgason skrifar Skoðun Fjárfestum í fyrsta bekk, frekar en fangelsum Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Eftirlíking vitundar og hætturnar sem henni fylgja Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Gagnvirkni líkama og vitundar til heilbrigðis Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Nýjar lausnir í kennslu – gamlar hindranir Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Kópavogsleiðinn Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Samstarf sem skilar raunverulegum loftslagsaðgerðum Nótt Thorberg skrifar Sjá meira
Á Íslandi var viðburðarík vika fyrir hvali, fréttir bárust af því að háhyrningur hefði strandað í Grafarvogi, að Norræna hefði siglt á hnúfubak og stór grindhvalavaða strandað við Ólafsfjörð. Við erum minnt á það að allt í kringum landið okkar er ríkt dýralíf og líffræðileg fjölbreytni sem á undir högg að sækja vegna ágangs manna og loftslagsbreytinga. Það var fallegt að sjá hversu margt fólk var tilbúið að stökkva af stað og bjarga bæði háhyrningnum í Grafarvogi og grindhvölunum við Ólafsfjörð, en þar tókst björgunarsveitum úr nærsveitum að bjarga öllum 60-70 grindhvölunum sem höfðu strandað. „Losuðu stórt hvalshræ af stefni Norrænu”. Á sama tíma og svo margt fólk er tilbúið að hjálpa dýrum í neyð þá var leitt að sjá fjölmiðla flytja fréttir af hnúfubak sem siglt var á og festist á stefni Norrænu sem „hræ”, þrátt fyrir að ekki var vitað hvort hvalurinn var lifandi eða dauður þegar siglt var á hann. Það er nefnilega sífellt algengara að skip sigli á og bani hvölum, vegna aukinna skipasiglinga þá er það ein stærsta ógn við líf hvala. Fréttaflutningur af hnúfubak á stefni Norrænu virðast eins og svo oft vera skrifaðar út frá tilkynningum frá fyrirtækjum, í þetta sinn Norrænu og án gagnrýninnar skoðunar blaðamanna. Það hentar að sjálfsögðu betur ferjufyrirtækinu að greina frá árekstrinum á þann hátt að þau hefðu óvart keyrt á dáinn hval „sem olli þeim miklu veseni að losa” heldur en að upplýsa að mögulega sigldu þau á lifandi dýr sem við það lét lífið. Þrátt fyrir ábendingar frá Hvalavinum til fjölmiðla að ekki væri staðfest að hvalurinn hefði verið dáinn þegar á hann var siglt þá létu fjölmiðlar fyrirsagnirnar standa. Fyrirsögn á Vísi var „Sigldi inn í Seyðisfjörð með hvalshræ á stefninu”. Við í Hvalavinum bentum á að ef rúta hefði keyrt á hest þá hefðu fréttir af atvikinu sennilega ekki verið á þann veg að „hestshræ sat fast á rútu” heldur hefði lífi hests verið sýnd meiri virðing „Rúta keyrði á hest sem við það lét lífið” eða eins og þegar keyrt var á hest um árið „Urðu að aflífa hest eftir að keyrt var á hann í Kömbunum”. Það eru dæmi um fyrirsagnir sem sýna að það sé virðing fyrir lífi dýra en ekki með þeim formerkjum að þau séu að valda farartækjum „óþægindum”. Það er algeng neikvæð og lítillækkandi orðræða um sjávardýr og að þau séu talin minna virði en landdýr sem við þekkjum betur, en þau eru líkt og landdýr, skyni gæddar verur og jafn mikils virði. Skjáskot frá ruv.is „Annars vorum við að spá hvort að Færeyingarnir í Norrænu vildu ekki bara hirða hann,“ sagði Víðir Gunnarsson, starfsmaður Norrænu (Smyril line cargo). Á sama tíma og við sjáum Íslendinga bregðast við með samhug og samstöðu til að bjarga hvölum, er óhjákvæmilegt að bera það saman við það sem enn á sér stað í Færeyjum, þar sem hundruð grindhvala eru drepin ár hvert í svokölluðum grindadrápum. Hvalavinir hafa ítrekað beint erindi til færeyskra stjórnvalda með beiðni um að hætta þessum veiðum. Samstaðan í Ólafsfirði sýnir að aðrar leiðir eru færar, þar sem fólk kemur saman til að vernda sjávarlíf frekar en að binda endi á það. Það er mikilvægt að horfa til stærri samhengis í þessu máli. Áreksturinn við Norrænu er ekki einangrað tilfelli heldur hluti af stærra vandamáli Að auki hafa rannsóknir sýnt að hljóðmengun frá skipum og hernaðarlegum sonarbúnaði raskar bæði samskiptum og hegðun hvala. Á sama tíma eykst plastmengun í höfunum, þar sem hvalir gleypa plast, flækjast í rusli og veiðarfærum, sem hefur alvarlegar afleiðingar fyrir líf þeirra og heilsu. Mynd: Stefán Yngvi Hafráðstefna Sameinuðu þjóðanna Í síðastliðinni viku var Hafráðstefna Sameinuðu þjóðanna (UNOC) þar sem Jóhann Páll Jóhannsson Umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra lýsti því yfir að Ísland myndi vernda 30% af hafssvæði fyrir 2028 en það er hluti af skuldbindingum 30 by 30 í samningi sem fyrri ríkisstjórn skrifaði undir. Jóhann Páll flutti ræðu og tók þátt í viðburðum með íslenskri sendinefnd. Það er jákvætt sem fram kom að Ísland leggi áherslu á metnaðarfullan alþjóðasamning gegn plastmengun, sem taki á öllum lífsferli plasts, og ætli að beita sér fyrir því að samningaviðræðum ljúki í Genf í ágúst. En Ísland hefur staðið fyrir tveimur vísindaráðstefnum um plastmengun á Norðurslóðum og mun halda þá þriðju árið 2026 með áherslu á Atlantshafið. Einnig styður Ísland alþjóðlegan lagaramma um hafið og vinnur að fullgildingu BBNJ-samningsins um vernd líffræðilegrar fjölbreytni í úthafinu. Að auki leiðir Ísland Bláfæðubandalagið og leggur áherslu á hlutverk sjávarfangs í fæðuöryggi og loftslagsmálum. Ekki minnst á velferð sjávardýra í samningum Alþjóðleg regnhlífasamtök dýraverndarsamtaka (World Federation for Animals) héldu bæði viðburði á Hafráðstefnunni og samantektarfund eftir hann þar sem þau vildu vekja athygli á að pólitísk yfirlýsing ráðstefnunnar hafi verið jákvæð að hluta til, en gengur ekki nógu langt í málefnum sem nauðsynleg eru til að tryggja raunverulega vernd sjávardýra. Þó yfirlýsingin nefni plastmengun og sjálfbærar fiskveiðar, vanti bæði siðferðilega sýn og skýr markmið til að tengja náttúruvernd við velferð sjávardýra. Á meðal jákvæðra atriða var hvatning til alþjóðastofnana, einkum Matvæla- og landbúnaðarstofnunar SÞ (FAO), um að bregðast við svokölluðum „drauganetum“ – yfirgefnum og glötuðum veiðibúnaði sem heldur áfram að drepa fjölda dýra og veldur verulegri plastmengun. Yfirlýsingin hvetur ríki til að íhuga fullgildingu BBNJ-samningsins um líffræðilega fjölbreytni í úthafinu, en á móti vantar í yfirlýsinguna afstöðu gegn skaðlegum veiðiaðferðum eins og botnvörpuveiðum og hátt hlutfall meðafla, sem áfram valda verulegu tjóni á vistkerfum sjávar. Lítið sem ekkert er minnst á velferð dýra, hvorki í tengslum við veiðiaðferðir né þess að draga úr neyslu sjávarfangs. Þá er ekki tekið tillit til hlutverks sjávardýra og lífvera í loftslagskerfi þrátt fyrir aukna vísindalega þekkingu á mikilvægi tegunda eins og fiska, hvala, hákarla og svifs í kolefnisbindingu og til að viðhalda vistfræðilegu jafnvægi. Hvalavinum var boðið, ásamt fleiri hagsmunasamtökum, á samantektarfund með ráðherra föstudaginn 20. júní og kom þeim sjónarmiðum á framfæri að vonbrigði voru að ráðherra minntist ekki á hvalveiðar íslendinga á hafráðstefnunni og vilja ríkisstjórnar og þjóðarinnar til að binda enda á þær í eitt skipti fyrir öll. Utanríkisráðuneytið Mannhverf viðhorf og orðræða Samtök eins og Hvalavinir sem beita sér fyrir aukinni vernd og velferð sjávardýra vilja minna á að í hafinu búa margbreytilegar og stórkostlegar skepnur sem mikilvægt er að vernda. Sú mannhverfa orðræða að hafið sé auðlind sem við megum og eigum að nýta til fulls og að hlutverk hafsins sé fyrst og fremst að sjá okkur mannfólki fyrir fæðu ætti að vera liðin tíð, nú þegar við vitum hversu klár, félagslynd og eljusöm dýr búa í hafinu og hversu mikilvæg vistkerfi sjávar eru fyrir loftslagskerfi og jörðina alla. Helmingur af súrefni í andrúmslofti kemur úr hafi. Ef við ætlum að standa við skuldbindingar til að vernda hafið þá ættum við að byrja á því að breyta orðræðu okkar og tala af virðingu og umhyggju um sjávardýr. Við hvetjum fjölmiðla og stjórnmálamenn að venja sig á það og með því ganga fram með góðu fordæmi. Undirrituð, Valgerður Árnadóttir, formaður Hvalavina vernd hafsins Stefán Yngvi Pétursson, listamaður fyrir náttúruvernd og dýravelferð Rósa Líf Darradóttir, formaður Samtaka um dýravelferð Anahita S. Babaei, aðgerðasinni, lista- og kvikmyndagerðarkona
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar