Ríkisstjórnin hefur svarað kalli NATO – og Bandaríkjastjórnar – um að evrópsku bandalagsríkin og Kanada verji einu og hálfu prósenti af vergri landsframleiðslu til „öryggis- og varnartengdra“ útgjalda. Það á við útgjöld vegna ýmissa innviða, netöryggi, landhelgisgæslu og fleira.
Markmiðinu á að ná á tíu árum. Svigrúm í öryggismálum virðist því töluvert.
Til viðbótar 1,5% framlagi til öryggis og varnartengdra verkefna verður þremur og hálfu prósenti landsframleiðslu varið ár hvert til hervarna. Sú skuldbinding á ekki við Ísland, sem hefur enda ekki her, en lætur í té mikilvæga aðstöðu fyrir NATO, einkum Bandaríkjaher. Bandaríkin eru skuldbundin til að verja landið í samræmi við varnarsamning Íslands og Bandaríkjanna frá 1951.
Miðað við núverandi landsframleiðslu Íslands og 1,5% af henni er um að ræða um 70 milljarða króna á ári. Ýmis öryggis og varnartengd verkefni hafa auðvitað þegar verið framkvæmd og önnur eru væntanlega í bígerð óháð samþykktum NATO.
Svarið felst í að verja fé til að efla Landhelgisgæslu Íslands, eftirlit á landamærum, netöryggi, löggæslu og aðra þætti í réttarvörslukerfinu.
Forsendur og markmið stefnunnar eru rakin í grein formanna ríkisstjórnarflokkanna, „Öryggi og varnir Íslands“, sem var birt 25. júní. Í undirfyrirsögn segir: „Skýr skilaboð til þjóðarinnar um öryggi og varnir Íslands“ – og þau eru það vissulega.
Í greininni er horft til þeirrar grundvallarspurningar hver sé „skynsamleg nýting á okkar fjármagni og framlagi“ til sameiginlegra varna NATO ríkja. Svarið felst í að verja fé til að efla Landhelgisgæslu Íslands, eftirlit á landamærum, netöryggi, löggæslu og aðra þætti í réttarvörslukerfinu. Ennfremur á að auka áfallaþol samfélagsins með því að byggja upp og verja innviði sem snúa að orku, fjarskiptum og samgöngum.
Málin sem ríkisstjórnin leggur áherslu á í „skilaboðum“ hennar um öryggi og varnir eru því borgaraleg öryggismál, verkefni sem eru á könnu íslenskra ríkisstofnana og sem engin ástæða er til að ætla að þær ráði ekki við hafi þær þann búnað og mannskap sem til þarf. Enda segir í grein formannanna að fyrst og fremst eigi að styrkja stöðu Íslands með því að „einbeita okkur að því sem við þekkjum, kunnum og getum hér heima. Þannig tryggjum við hagsmuni Íslands.“
Það er að þessum borgaralegu öryggismálum sem réttilega á að beina auknum fjármunum á næstu tíu árum en einnig á samkvæmt stefnu ríkisstjórnarinnar að halda áfram stuðningi við Úkraínu í stríðinu við Rússa.
Hernaðarlegt framlag Íslands ræðst af staðsetningu þess og lýtur aðallega að fælingarstefnu NATO gegn Rússlandi.
Hernaðarleg öryggismál Íslands heyra hins vegar undir varnarsamstarfið við Bandaríkin sem rekja má aftur til ársins 1941 í síðari heimsstyrjöld. Í varnarsamstarfinu felst jafnframt mikilvægt framlag til hernaðarlegs öryggis á norðurslóðum og friðar á meginlandi Evrópu.
Hernaðarlegt framlag Íslands ræðst af staðsetningu þess og lýtur aðallega að fælingarstefnu NATO gegn Rússlandi. Fælingin snýst um að reyna að sannfæra rússnesk stjórnvöld um það fyrirfram að árás á NATO – sem rétt er að taka fram að er almennt talin ólíkleg - yrði ekki bara svarað á meginlandinu. Það yrði einnig gert með árásum frá flugvélum, kafbátum og herskipum á norðurslóðum á Norðurflotann, stöðvar hans í norðvestur Rússlandi og á skotmörk inni í Rússlandi. Í Norðurflotanum er að finna hryggjarstykkið í langdrægum kjarnorkuvopnum Rússlands sem eru í eldflugakafbátum flotans sem haldið er úti í Barentshafi.
Aðstaða Bandaríkjahers á Íslandi eykur trúverðugleika fælingarstefnunnar. Sýnt er fram á að frá Keflavíkurflugvelli mundi stutt ef þá þyrfti að halda við fyrrnefndar hernaðaraðgerðir gegn Norðurflotanum og Rússlandi með gagnkafbátahernaði, eldsneytisflugvélum, ratsjárþotum og jafnvel langdrægum sprengjuþotum.
Í Norðurflotanum er að finna hryggjarstykkið í langdrægum kjarnorkuvopnum Rússlands sem eru í eldflugakafbátum flotans sem haldið er úti í Barentshafi.
Í skilaboðum ríkisstjórnarinnar um öryggi og varnir kemur fleira til en hervarnir og borgaraleg öryggismál þegar hugað er að öryggi þjóðarinnar – og réttilega svo. Þannig er lögð áhersla á að standa vörð um „traust og samheldni í íslensku samfélagi“, sem sé sterkasta vörnin gegn áföllum og árásum í nútímavæddum heimi eins og þar segir.
Loks kemur fram sú afar mikilvæga ábending í skilaboðum ríkisstjórnarinnar um öryggi og varnir að það sé “engin ástæða til ótta – en það er rík ástæða til að vera vel undirbúin.” Það er einmitt grundvallaratriði trúverðugrar fælingar- og öryggisstefnu.
Höfundur er sérfræðingur um öryggis- og varnarmál og fyrrverandi sendiherra Íslands í Bandaríkjunum og Rússlandi.
*Greinin birtist fyrst á vefsíðu Alberts á Facebook þar sem hann fjallar reglulega um alþjóðamál.
