Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson skrifar 8. júlí 2025 09:48 Lýðræði er ekki það að rétt rúmur meirihluti sniðgangi vilja rétt tæplega minnihluta. Virkt lýðræði byggir á virðingu, samningsvilja og þroska. Í íslenskri stjórnmálaumræðu hefur hugtakið þinglok orðið að eins konar mælistiku á getu meirihluta til að fara með lýðræðislegt umboð. Gangi valdhafanum illa að ljúka þingi er það áfellisdómur fyrir hann. Þinglok eru prófsteinn á lýðræðislega ábyrgð Valdhafar bera meginábyrgð á því að tryggja samræðu og lausnaleit þegar þinglok nálgast. Að sniðganga minnihlutann er hvorki skynsamlegt né til marks um ábyrgðarfulla valdbeitingu. Hin hliðin á sama peningnum er að stjórnarandstaða virði mikilvægi þess að jafnvel umdeild mál nái fram að ganga. Í þeirri stöðu getur minnihlutinn þurft að sætta sig við að ná fram breytingum án þess að stoppa málin. Þegar vel tekst til næst samkomulag á grundvelli gagnkvæmrar virðingar á ólíkum sjónarmiðum. Leita þarf lausna Lausnir byggjast á raunsæi og samvinnu óháð flokkslínum. Allir sem einhvern tímann hafa farið með vald vita að ábyrgðin á þeirri stöðu sem nú er uppi liggur að langstærstum hluta hjá meirihlutanum. Staðan sýnir vangetu til að virða mismunandi sjónarmið, leita lausna og bera virðingu fyrir lýðræðislegu umboði minnihlutans. Það er ljóst að í hvert skipti sem þinglok nálgast verður að semja. Það er bæði nýr og gamall sannleikur. Meirihlutinn getur ekki sniðgengið vilja minnihlutans að öllu leyti, rétt eins og minnihlutinn getur ekki ætlast til þess að hafa sama vald og meirihlutinn. Valdið er vandmeðfarið Almenningur tekur eftir því að þingmenn meirihlutans hæðast að framgöngu þingmanna í stjórnarandstöðu. Láta eftir sér að tala um grátkór og þaðan af verra. Valdhroki er ekki góð söluvara gagnvart almenningi og lítt líkleg til lausna í flókinni stöðu. Dæmin sýna að snjöllum stjórnmálamönnum hefur reynst auðvelt að ná samkomulagi um þinglok. Blessunarlega höfum við átt marga forsætisráðherra sem ráðið hafa við það verkefni og samið. Núverandi forsætisráðherra á eftir að sýna okkur hvort hún stenst þann samanburð. Málið snýst í grunninn bara um skynsemi og það að láta ekki valdið bera sig ofurliði. Í þetta skipti eru lausnirnar óvenjuaðgengilegar. Það þarf ekki annað en að forsætisráðherra verði trú kosningaloforðum sínum og beri virðingu fyrir lýðræðinu. Skoðum þau fjögur mál sem helst er deilt um og möguleika að sátt: 1. Veiðigjöld hækka í samræmi við kosningaloforð Kristrúnar Frostadóttur: Í aðdraganda kosninga var forsætisráðherra heiðarleg með að hún ætlaði að hækka veiðigjöld ef hún fengi til þess umboð. Hægrimenn hlutu ekki nægilega góða kosningu til að koma í veg fyrir það. Vinstrimenn hafa því umboð til að hækka skatta og það er því ekki ósanngjarnt að þau kalli eftir svigrúmi til að fylgja því eftir. Hér er rétt að rifja upp að kosningaloforð Kristrúnar Frostadóttur hvað varðar veiðigjöld var að þau myndu hækka jafnt og þétt í tíu ár. Flest bendir til að slík hækkun veiðigjalda skaði greinina og dragi úr þrótti landsbyggðarinnar en núverandi frumvarp er umtalsvert skaðlegra. Samningaleiðin fyrir bæði meiri og minnihluta gæti verið að það loforð sem Kristrún gaf kjósendum fái framgang á þingi. Allir flokkar vinna þar einhvern sigur. 2. Strandveiðar með fyrirvara Núverandi meirihluti hefur lýst yfir vilja til að efla strandveiðar, sem er í besta falli vafasöm stefna. Í versta falli veldur þetta þeim skaða sem Daði Már Kristófersson, fjármálaráðherra, varaði við þegar hann var óháður fræðimaður. Hins vegar verður ekki hjá því litið að það virðist vera eitt af helstu keppikeflum þessarar ríkisstjórnar að láta varnaðarorð Daða Más sem vind um eyru þjóta. Það þarf því að semja og reyna að draga úr skaðanum. Til að mynda með því fororði að aukning hvers árs komi af strandveiðiúthlutun næsta árs. Það væri því ef til vill ill skásta leiðin. 3. Fólkið fær að kjósa um bókun 35 Fyrir mörgum okkar er bókun 35 eitt hið versta mál sem fyrir þessu þingi liggur. Með samþykkt þess þingmáls væri það skref tekið að erlend lög eru rétthærri á Íslandi en innlend. Lausnin í þessu máli kann að liggja í því að kosið verði um bókun 35 samhliða þjóðaratkvæði um ESB. Þetta er ekki bara spurning um leið að þinglokum, heldur um að treysta íslensku þjóðinni til að taka upplýsta ákvörðun um framtíð landsins og sætta sjónarmið. 4. Óháð úttekt á lífeyrismálum: Eitt af því sem þvælist fyrir þinglokum er frumvarp um breytingar á lífeyrissjóðum. Málið er flókið og margir helstu sérfræðingar telja það valda skerðingu á lífeyri margra landsmanna. Það er því algjört grundvallaratriði að fengið verði óháð mat á frumvarpinu, þar með talið á eignarréttarákvæði stjórnarskrárinnar. Öllum má vera ljóst að án slíkrar óháðrar úttektar er umræðan á villigötum og hætta á óafturkræfum mistökum er yfirvofandi. Að skoða það mál betur er sanngjarnt og eðlilegt og auðveldar þinglok. Vill forsætisráðherrann okkar sýna að hann kann að fara með vald? Ofangreind mál eru meðal þeirra sem í dag hindra þinglok. Þau eru fleiri en öll eiga þau það sameiginlegt að um þau er hægt að semja ef forsætisráðherra sýnir þjóðinni að hún kann að fara með vald. Það er ekki minnkun af því að semja. Það er ekki til marks um vangetu að virða umboð þeirra sem eru í stjórnarandstöðu. Það er ekki í andstöðu við söguna að sýna styrk sinn með því að finna lausnir. Þvert á móti. Höfundur er bæjarstjóri. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Elliði Vignisson Mest lesið Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Hversu mikið er nóg? Guðríður Eldey Arnardóttir Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon Skoðun Þetta eru ekki eðlileg vinnubrögð Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Geislameðferð sem lífsbjörg Ingibjörg Isaksen Skoðun Skoðun Skoðun Kúnstin að vera ósammála sjálfum sér Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar Skoðun Geislameðferð sem lífsbjörg Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Þetta eru ekki eðlileg vinnubrögð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Hversu mikið er nóg? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason skrifar Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson skrifar Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon skrifar Skoðun Að flokka hver vinnur og hver tapar Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal skrifar Skoðun Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Vonir um vopnahlé eins og hálmstrá Sveinn Rúnar Hauksson skrifar Skoðun Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson skrifar Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir skrifar Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hagkvæmur kostur utan friðlands Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Sjá meira
Lýðræði er ekki það að rétt rúmur meirihluti sniðgangi vilja rétt tæplega minnihluta. Virkt lýðræði byggir á virðingu, samningsvilja og þroska. Í íslenskri stjórnmálaumræðu hefur hugtakið þinglok orðið að eins konar mælistiku á getu meirihluta til að fara með lýðræðislegt umboð. Gangi valdhafanum illa að ljúka þingi er það áfellisdómur fyrir hann. Þinglok eru prófsteinn á lýðræðislega ábyrgð Valdhafar bera meginábyrgð á því að tryggja samræðu og lausnaleit þegar þinglok nálgast. Að sniðganga minnihlutann er hvorki skynsamlegt né til marks um ábyrgðarfulla valdbeitingu. Hin hliðin á sama peningnum er að stjórnarandstaða virði mikilvægi þess að jafnvel umdeild mál nái fram að ganga. Í þeirri stöðu getur minnihlutinn þurft að sætta sig við að ná fram breytingum án þess að stoppa málin. Þegar vel tekst til næst samkomulag á grundvelli gagnkvæmrar virðingar á ólíkum sjónarmiðum. Leita þarf lausna Lausnir byggjast á raunsæi og samvinnu óháð flokkslínum. Allir sem einhvern tímann hafa farið með vald vita að ábyrgðin á þeirri stöðu sem nú er uppi liggur að langstærstum hluta hjá meirihlutanum. Staðan sýnir vangetu til að virða mismunandi sjónarmið, leita lausna og bera virðingu fyrir lýðræðislegu umboði minnihlutans. Það er ljóst að í hvert skipti sem þinglok nálgast verður að semja. Það er bæði nýr og gamall sannleikur. Meirihlutinn getur ekki sniðgengið vilja minnihlutans að öllu leyti, rétt eins og minnihlutinn getur ekki ætlast til þess að hafa sama vald og meirihlutinn. Valdið er vandmeðfarið Almenningur tekur eftir því að þingmenn meirihlutans hæðast að framgöngu þingmanna í stjórnarandstöðu. Láta eftir sér að tala um grátkór og þaðan af verra. Valdhroki er ekki góð söluvara gagnvart almenningi og lítt líkleg til lausna í flókinni stöðu. Dæmin sýna að snjöllum stjórnmálamönnum hefur reynst auðvelt að ná samkomulagi um þinglok. Blessunarlega höfum við átt marga forsætisráðherra sem ráðið hafa við það verkefni og samið. Núverandi forsætisráðherra á eftir að sýna okkur hvort hún stenst þann samanburð. Málið snýst í grunninn bara um skynsemi og það að láta ekki valdið bera sig ofurliði. Í þetta skipti eru lausnirnar óvenjuaðgengilegar. Það þarf ekki annað en að forsætisráðherra verði trú kosningaloforðum sínum og beri virðingu fyrir lýðræðinu. Skoðum þau fjögur mál sem helst er deilt um og möguleika að sátt: 1. Veiðigjöld hækka í samræmi við kosningaloforð Kristrúnar Frostadóttur: Í aðdraganda kosninga var forsætisráðherra heiðarleg með að hún ætlaði að hækka veiðigjöld ef hún fengi til þess umboð. Hægrimenn hlutu ekki nægilega góða kosningu til að koma í veg fyrir það. Vinstrimenn hafa því umboð til að hækka skatta og það er því ekki ósanngjarnt að þau kalli eftir svigrúmi til að fylgja því eftir. Hér er rétt að rifja upp að kosningaloforð Kristrúnar Frostadóttur hvað varðar veiðigjöld var að þau myndu hækka jafnt og þétt í tíu ár. Flest bendir til að slík hækkun veiðigjalda skaði greinina og dragi úr þrótti landsbyggðarinnar en núverandi frumvarp er umtalsvert skaðlegra. Samningaleiðin fyrir bæði meiri og minnihluta gæti verið að það loforð sem Kristrún gaf kjósendum fái framgang á þingi. Allir flokkar vinna þar einhvern sigur. 2. Strandveiðar með fyrirvara Núverandi meirihluti hefur lýst yfir vilja til að efla strandveiðar, sem er í besta falli vafasöm stefna. Í versta falli veldur þetta þeim skaða sem Daði Már Kristófersson, fjármálaráðherra, varaði við þegar hann var óháður fræðimaður. Hins vegar verður ekki hjá því litið að það virðist vera eitt af helstu keppikeflum þessarar ríkisstjórnar að láta varnaðarorð Daða Más sem vind um eyru þjóta. Það þarf því að semja og reyna að draga úr skaðanum. Til að mynda með því fororði að aukning hvers árs komi af strandveiðiúthlutun næsta árs. Það væri því ef til vill ill skásta leiðin. 3. Fólkið fær að kjósa um bókun 35 Fyrir mörgum okkar er bókun 35 eitt hið versta mál sem fyrir þessu þingi liggur. Með samþykkt þess þingmáls væri það skref tekið að erlend lög eru rétthærri á Íslandi en innlend. Lausnin í þessu máli kann að liggja í því að kosið verði um bókun 35 samhliða þjóðaratkvæði um ESB. Þetta er ekki bara spurning um leið að þinglokum, heldur um að treysta íslensku þjóðinni til að taka upplýsta ákvörðun um framtíð landsins og sætta sjónarmið. 4. Óháð úttekt á lífeyrismálum: Eitt af því sem þvælist fyrir þinglokum er frumvarp um breytingar á lífeyrissjóðum. Málið er flókið og margir helstu sérfræðingar telja það valda skerðingu á lífeyri margra landsmanna. Það er því algjört grundvallaratriði að fengið verði óháð mat á frumvarpinu, þar með talið á eignarréttarákvæði stjórnarskrárinnar. Öllum má vera ljóst að án slíkrar óháðrar úttektar er umræðan á villigötum og hætta á óafturkræfum mistökum er yfirvofandi. Að skoða það mál betur er sanngjarnt og eðlilegt og auðveldar þinglok. Vill forsætisráðherrann okkar sýna að hann kann að fara með vald? Ofangreind mál eru meðal þeirra sem í dag hindra þinglok. Þau eru fleiri en öll eiga þau það sameiginlegt að um þau er hægt að semja ef forsætisráðherra sýnir þjóðinni að hún kann að fara með vald. Það er ekki minnkun af því að semja. Það er ekki til marks um vangetu að virða umboð þeirra sem eru í stjórnarandstöðu. Það er ekki í andstöðu við söguna að sýna styrk sinn með því að finna lausnir. Þvert á móti. Höfundur er bæjarstjóri.
Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun
Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun
Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson Skoðun
Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar
Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar
Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun
Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun
Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson Skoðun