Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson skrifar 29. júlí 2025 07:31 Fyrir um 20 árum valsaði spaugsamur kerfisstjóri um vinnustað sinn í bol með áletruninni „I read your email”. Þetta mæltist miðlungi vel fyrir meðal samstarfsmanna og var kerfisstjórinn beðinn um að ljúka vinnudeginum ber að ofan. Ég fullyrði að þessi kerfisstjóri hefur aldrei lesið tölvupóst sem honum var treyst fyrir, enda eru kerfisstjórar vandir að virðingu sinni og taka skyldur sínar alvarlega. Þetta minnir hins vegar á þá staðreynd að sá sem stjórnar þeim kerfum sem varðveita gögnin þín hefur fullan aðgang að þeim gögnum. Nicolas Merrill kynntist ég þegar ég bjó í New York. Okkur varð vel til vina, enda báðir áhugasamir um upplýsingatækni og stafrænt frelsi. Nick er vel þekktur meðal þeirra sem láta sig varða lýðréttindi í stafrænum heimi því honum tókst fyrstum manna að fá aflétt þagnarskyldu sem fellur á þá sem bandarísk yfirvöld afhenda svokallað þjóðaröryggisbréf (e. National Security Letter). Það tók 11 ár og sleitulausa vinnu fjölda lögfræðinga hins bandaríska lýðréttindasambands (e. ACLU - American Civil Liberty Union) að fá þagnarskyldunni aflétt. Nick afhenti aldrei gögnin sem krafist var og galt það dýru verði. Hann missti fyrirtækið sitt vegna þessara aðgerða stjórnvalda og þurfti að byrja allt upp á nýtt. Þjóðaröryggisbréf er skjal sem bandarísk yfirvöld nota gegn fólki og fyrirtækjum sem þau vilja að afhendi gögn vegna rannsókna sem tengjast „þjóðaröryggi”. Ekki þarf úrskurð dómara til að gefa út slíka skipun og sá sem bréfið beinist að er bundinn strangri þagnarskyldu. Niðurstaða slíkra mála er í langflestum tilvikum sú, að sá sem fær slíkt bréf afhendir allar upplýsingar sem beðið er um og má aldrei segja nokkrum manni frá. Bandarísk yfirvöld hafa með þessu og mörgum öðrum aðferðum óhindraðan aðgang að öllum gögnum sem fengin eru bandarískum fyrirtækjum og fyrirtækjum í bandarískri eigu til varðveislu, sérstaklega ef þau gögn eru í eigu annarra en Bandaríkjamanna. Að afhenda bandarísku fyrirtæki gögn jafngildir því að afhenda bandarískum yfirvöldum gögnin. Bandarísk fyrirtæki ver nær aldrei rétt þess sem bandarísk stjórnvöld sækja að og sérstaklega ekki ef um útlendinga er að ræða. Alls ekki ef töfraorðið „þjóðaröryggi”. er notað. Fáir hafa hugrekki á borð við Nick Merrill. En það þarf svo sem ekki vísun í bandarískt þjóðaröryggi til. CLOUD lögin sem bandaríkjaþing samþykti og Trump staðfesti árið 2018 skylda bandarísk fyrirtæki til að afhenda yfirvöldum gögn sem fyrirtækin annast eða vista, jafnvel þótt þau séu geymd utan Bandaríkjanna. Og ekki þarf einu sinni að upplýsa þann sem gögnin á um aðgerðir af þessu tagi á grundvelli CLOUD laganna. Til að taka dæmi um hversu gjörsamlega fyrirtæki eru undir hæl bandarískra stjórnvalda er nærtækt að tiltaka nýlegt dæmi þar sem Microsoft fyrirtækið stöðvaði tölvupóstþjónustu við dómara hjá alþjóða glæpadómstólnum, hvorki meira né minna. Það gerðist þegar Trump líkaði ekki störf dómans. Fleiri dæmi er hægt að taka, en þetta ætti að duga til að sýna þá umgengni við ábyrð á gögnum sem þykir sjálfsögð í bandarískum fyrirtækjum og stjórnsýslu. Íslenskum stjórnvöldum finnst viðeigandi að fela bandarískum risafyrirtækum að varðveita mikilvægustu gögn þjóðarinnar, fyrirtækjum sem fá afhent þjóðaröryggisbréf oft á ári. Microsoft, Apple, Amazon og Google sem eiga allt sitt undir góðu „samstarfi” við bandarísk stjórnvöld munu jafnan afhenda þeim allt sem þau falast eftir í nafni þjóðaröryggis og það mun aldrei spyrjast út. Nær öll stjórnsýsla á Íslandi er stafræn. Samskipti innan stofnana og út á við, úrlausnir, úrskurðir, úrvinnsla, heilsufarsupplýsingar þínar, auðkenning - allt er þetta falið bandarískum fyrirtækjum. Nokkur dæmi: Verkefnið Stafrænt Ísland hjá Fjármála- og efnahagsráðuneytinu sér um stafræna umbreytingu hins opinbera og hefur innleitt stafræna þjónustu fyrir almenning (t.d. heilbrigðisþjónustu, ökuskírteini, skatta) með notkun á innviðum frá Amazon Web Services (AWS). Öll auðkenning fyrir island.is er hýst hjá Amazon. Fjársýsla ríkisins geymir mikilvæga gagnagrunna hjá bandaríska fyrirtækinu Oracle. Næstum allir opinberir starfsmenn, um 20 þúsund manns hjá ríki og 25 þúsund hjá sveitarfélögum, sinna vinnu sinni að mikið til í skýjaþjónustu Microsoft fyrirtækisins. Allt er þetta aðgengilegt bandarískum yfirvöldum ef þau kæra sig um. Gögn og samskipti frá eftirfarandi eru meira og minna í bandarískum skýjaþjónustum: Landspítalinn Tryggingastofnun Veðurstofan Sýslumenn Sjúkratryggingar Tryggingastofnun Dómstólar Fjarskiptastofa island.is Og svona mætti lengi telja. Mjög lengi. Þetta er algerlega ábyrgðarlaust og felur í sér hættu fyrir Íslendinga. Að fela bandarískum fyrirtækjum varðveislu ríkisgagna er neflinlega ekki bara tæknileg ákvörðun. Hún er pólitísk, varðar lýðræðið og sjálfsforræði þjóðarinnar og hefur því siðferðilegt inntak. Réttindi borgaranna, m.a. til friðhelgi, eru veikt ef þeir geta ekki treyst því að viðkvæm gögn séu örugg innan eigin lögsögu. Fullveldi og sjálfstæði Íslands eru skert ef samskipti stjórnvalda, heilbrigðisupplýsingar, úrskurðir dómstóla og auðkenning borgara eru öll háð erlendu stórveldi og fyrirtækjum sem lúta erlendu valdi. Á það má benda að núverandi þjóðhöfðingi Bandaríkjanna hefur fyrir skemmstu hótað innlimun Grænlands og Kanada. Óhætt að segja að hugtakið "þjóðaöryggi" í munni bandarískra yfirvalda getur þýtt næstum hvað sem er og má nota til hvers sem vera skal. Íslensk yfirvöld ættu, með þetta í huga, að endurskoða þá stefnu að fela bandarískum fyrirtækjum vörslu og miðlun viðkvæmra gagna borgaranna. Frá árinu 2024 hefur legið fyrir frumvarp til laga um skipan upplýsingatækni í rekstri ríkisins. Þar er fjármálaráðherra falin víðtæk ábyrgð og vald á skipan upplýsingatæknimála ríkisins og sameiginlegum upplýsingatækniinnviðum þess. Það verður að teljast í meira lagi einkennileg ráðstöfun því að ofansögðu er augljóst að málið á heima á borði forsætisráðherra og hugsanlega dómsmálaráðherra vegna íslensks þjóðaröryggis og réttinda íslenskra borgara. Ég kalla eftir afstöðu forsætisráðherra, dómsmálaráðherra og fjármálaráðherra til þeirra sjónarmiða og staðreynda sem sett eru fram í þessari grein. Enn fremur kalla ég eftir því að ríkisstjórnin rökstyðji þá ákvörðun að fela vörslu gagna íslendinga fyrirtækjum sem ber að afhenda bandarískum stjórnvöldum öll gögn sé þess óskað og er óheimilt að upplýsa eiganda gagnanna nokkurn tíma um þá aðgerð. Höfundur er framkvæmdastjóri. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Bandaríkin Donald Trump Öryggis- og varnarmál Persónuvernd Mest lesið „Glæpir“ Íslendinga Árni Davíðsson Skoðun Varst þú að kaupa gallaða fasteign? Sara Bryndís Þórsdóttir Skoðun Ef eitthvað væri að marka Bjarna Gunnar Smári Egilsson Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir Skoðun Viljum við stjórnarandstöðu sem þvælist ekki fyrir? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Skólar hafa stigið skrefið með góðum árangri Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Hlúum að persónumiðaðri nálgun í öldrunarþjónustu Margrét Guðnadóttir Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson Skoðun Þegar fólkið okkar langar að deyja Sigurborg Sveinsdóttir,Svava Arnardóttir Skoðun Biðin sem (enn) veikir og tekur Guðlaugur Eyjólfsson Skoðun Skoðun Skoðun Farsæld barna í fyrirrúmi Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Hlúum að persónumiðaðri nálgun í öldrunarþjónustu Margrét Guðnadóttir skrifar Skoðun Viljum við stjórnarandstöðu sem þvælist ekki fyrir? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Skólar hafa stigið skrefið með góðum árangri Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Varst þú að kaupa gallaða fasteign? Sara Bryndís Þórsdóttir skrifar Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun „Glæpir“ Íslendinga Árni Davíðsson skrifar Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar Skoðun Fleiri átök = verri útkoma í lestri? Birgir Hrafn Birgisson skrifar Skoðun Biðin sem (enn) veikir og tekur Guðlaugur Eyjólfsson skrifar Skoðun Stafrænt netöryggisbelti Hrannar Ásgrímsson skrifar Skoðun Hvert stefnir ráðherra? Aðalsteinn Árni Baldursson skrifar Skoðun Free tuition Colin Fisher skrifar Skoðun Þegar fólkið okkar langar að deyja Sigurborg Sveinsdóttir,Svava Arnardóttir skrifar Skoðun Why protest works Adam Daniel Fishwick skrifar Skoðun Í senn minning og ákvörðun um framtíð Elliði Vignisson skrifar Skoðun Reynslunni ríkari eftir fjárhagsleg áföll síðustu ára Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Ríkisstjórn lobbýistanna Jón Ferdínand Estherarson skrifar Skoðun 7 símtöl í röð - en ekkert fer í gegn Gró Einarsdóttir skrifar Skoðun Áttaviti í öldrunarþjónustu Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Í skjóli hvíta bjargvættarins Yousef Ingi Tamimi skrifar Skoðun Að gjamma á stóra grábjörninn getur haft afleiðingar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Lokun Leo Seafood - Afleiðing tvöföldunar veiðigjalda Sigurgeir B. Kristgeirsson skrifar Skoðun Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Allir geta hjálpað einhverjum Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Við erum ekki valdalausar. Við erum óbrjótandi Noorina Khalikyar skrifar Skoðun Vægið eftir sem áður dropi í hafið Hjörtur J Guðmundsson skrifar Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar Skoðun Fólk í sárum veldur tárum Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Sjá meira
Fyrir um 20 árum valsaði spaugsamur kerfisstjóri um vinnustað sinn í bol með áletruninni „I read your email”. Þetta mæltist miðlungi vel fyrir meðal samstarfsmanna og var kerfisstjórinn beðinn um að ljúka vinnudeginum ber að ofan. Ég fullyrði að þessi kerfisstjóri hefur aldrei lesið tölvupóst sem honum var treyst fyrir, enda eru kerfisstjórar vandir að virðingu sinni og taka skyldur sínar alvarlega. Þetta minnir hins vegar á þá staðreynd að sá sem stjórnar þeim kerfum sem varðveita gögnin þín hefur fullan aðgang að þeim gögnum. Nicolas Merrill kynntist ég þegar ég bjó í New York. Okkur varð vel til vina, enda báðir áhugasamir um upplýsingatækni og stafrænt frelsi. Nick er vel þekktur meðal þeirra sem láta sig varða lýðréttindi í stafrænum heimi því honum tókst fyrstum manna að fá aflétt þagnarskyldu sem fellur á þá sem bandarísk yfirvöld afhenda svokallað þjóðaröryggisbréf (e. National Security Letter). Það tók 11 ár og sleitulausa vinnu fjölda lögfræðinga hins bandaríska lýðréttindasambands (e. ACLU - American Civil Liberty Union) að fá þagnarskyldunni aflétt. Nick afhenti aldrei gögnin sem krafist var og galt það dýru verði. Hann missti fyrirtækið sitt vegna þessara aðgerða stjórnvalda og þurfti að byrja allt upp á nýtt. Þjóðaröryggisbréf er skjal sem bandarísk yfirvöld nota gegn fólki og fyrirtækjum sem þau vilja að afhendi gögn vegna rannsókna sem tengjast „þjóðaröryggi”. Ekki þarf úrskurð dómara til að gefa út slíka skipun og sá sem bréfið beinist að er bundinn strangri þagnarskyldu. Niðurstaða slíkra mála er í langflestum tilvikum sú, að sá sem fær slíkt bréf afhendir allar upplýsingar sem beðið er um og má aldrei segja nokkrum manni frá. Bandarísk yfirvöld hafa með þessu og mörgum öðrum aðferðum óhindraðan aðgang að öllum gögnum sem fengin eru bandarískum fyrirtækjum og fyrirtækjum í bandarískri eigu til varðveislu, sérstaklega ef þau gögn eru í eigu annarra en Bandaríkjamanna. Að afhenda bandarísku fyrirtæki gögn jafngildir því að afhenda bandarískum yfirvöldum gögnin. Bandarísk fyrirtæki ver nær aldrei rétt þess sem bandarísk stjórnvöld sækja að og sérstaklega ekki ef um útlendinga er að ræða. Alls ekki ef töfraorðið „þjóðaröryggi”. er notað. Fáir hafa hugrekki á borð við Nick Merrill. En það þarf svo sem ekki vísun í bandarískt þjóðaröryggi til. CLOUD lögin sem bandaríkjaþing samþykti og Trump staðfesti árið 2018 skylda bandarísk fyrirtæki til að afhenda yfirvöldum gögn sem fyrirtækin annast eða vista, jafnvel þótt þau séu geymd utan Bandaríkjanna. Og ekki þarf einu sinni að upplýsa þann sem gögnin á um aðgerðir af þessu tagi á grundvelli CLOUD laganna. Til að taka dæmi um hversu gjörsamlega fyrirtæki eru undir hæl bandarískra stjórnvalda er nærtækt að tiltaka nýlegt dæmi þar sem Microsoft fyrirtækið stöðvaði tölvupóstþjónustu við dómara hjá alþjóða glæpadómstólnum, hvorki meira né minna. Það gerðist þegar Trump líkaði ekki störf dómans. Fleiri dæmi er hægt að taka, en þetta ætti að duga til að sýna þá umgengni við ábyrð á gögnum sem þykir sjálfsögð í bandarískum fyrirtækjum og stjórnsýslu. Íslenskum stjórnvöldum finnst viðeigandi að fela bandarískum risafyrirtækum að varðveita mikilvægustu gögn þjóðarinnar, fyrirtækjum sem fá afhent þjóðaröryggisbréf oft á ári. Microsoft, Apple, Amazon og Google sem eiga allt sitt undir góðu „samstarfi” við bandarísk stjórnvöld munu jafnan afhenda þeim allt sem þau falast eftir í nafni þjóðaröryggis og það mun aldrei spyrjast út. Nær öll stjórnsýsla á Íslandi er stafræn. Samskipti innan stofnana og út á við, úrlausnir, úrskurðir, úrvinnsla, heilsufarsupplýsingar þínar, auðkenning - allt er þetta falið bandarískum fyrirtækjum. Nokkur dæmi: Verkefnið Stafrænt Ísland hjá Fjármála- og efnahagsráðuneytinu sér um stafræna umbreytingu hins opinbera og hefur innleitt stafræna þjónustu fyrir almenning (t.d. heilbrigðisþjónustu, ökuskírteini, skatta) með notkun á innviðum frá Amazon Web Services (AWS). Öll auðkenning fyrir island.is er hýst hjá Amazon. Fjársýsla ríkisins geymir mikilvæga gagnagrunna hjá bandaríska fyrirtækinu Oracle. Næstum allir opinberir starfsmenn, um 20 þúsund manns hjá ríki og 25 þúsund hjá sveitarfélögum, sinna vinnu sinni að mikið til í skýjaþjónustu Microsoft fyrirtækisins. Allt er þetta aðgengilegt bandarískum yfirvöldum ef þau kæra sig um. Gögn og samskipti frá eftirfarandi eru meira og minna í bandarískum skýjaþjónustum: Landspítalinn Tryggingastofnun Veðurstofan Sýslumenn Sjúkratryggingar Tryggingastofnun Dómstólar Fjarskiptastofa island.is Og svona mætti lengi telja. Mjög lengi. Þetta er algerlega ábyrgðarlaust og felur í sér hættu fyrir Íslendinga. Að fela bandarískum fyrirtækjum varðveislu ríkisgagna er neflinlega ekki bara tæknileg ákvörðun. Hún er pólitísk, varðar lýðræðið og sjálfsforræði þjóðarinnar og hefur því siðferðilegt inntak. Réttindi borgaranna, m.a. til friðhelgi, eru veikt ef þeir geta ekki treyst því að viðkvæm gögn séu örugg innan eigin lögsögu. Fullveldi og sjálfstæði Íslands eru skert ef samskipti stjórnvalda, heilbrigðisupplýsingar, úrskurðir dómstóla og auðkenning borgara eru öll háð erlendu stórveldi og fyrirtækjum sem lúta erlendu valdi. Á það má benda að núverandi þjóðhöfðingi Bandaríkjanna hefur fyrir skemmstu hótað innlimun Grænlands og Kanada. Óhætt að segja að hugtakið "þjóðaöryggi" í munni bandarískra yfirvalda getur þýtt næstum hvað sem er og má nota til hvers sem vera skal. Íslensk yfirvöld ættu, með þetta í huga, að endurskoða þá stefnu að fela bandarískum fyrirtækjum vörslu og miðlun viðkvæmra gagna borgaranna. Frá árinu 2024 hefur legið fyrir frumvarp til laga um skipan upplýsingatækni í rekstri ríkisins. Þar er fjármálaráðherra falin víðtæk ábyrgð og vald á skipan upplýsingatæknimála ríkisins og sameiginlegum upplýsingatækniinnviðum þess. Það verður að teljast í meira lagi einkennileg ráðstöfun því að ofansögðu er augljóst að málið á heima á borði forsætisráðherra og hugsanlega dómsmálaráðherra vegna íslensks þjóðaröryggis og réttinda íslenskra borgara. Ég kalla eftir afstöðu forsætisráðherra, dómsmálaráðherra og fjármálaráðherra til þeirra sjónarmiða og staðreynda sem sett eru fram í þessari grein. Enn fremur kalla ég eftir því að ríkisstjórnin rökstyðji þá ákvörðun að fela vörslu gagna íslendinga fyrirtækjum sem ber að afhenda bandarískum stjórnvöldum öll gögn sé þess óskað og er óheimilt að upplýsa eiganda gagnanna nokkurn tíma um þá aðgerð. Höfundur er framkvæmdastjóri.
Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir Skoðun
Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson Skoðun
Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar
Skoðun Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar
Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir Skoðun
Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson Skoðun