Stjórnun, hönnun og framkvæmd öryggisráðstafana í Reynisfjöru Magnús Rannver Rafnsson skrifar 11. ágúst 2025 13:30 Í þessari samantekt er því velt upp hvort umræða um banaslys í Reynisfjöru hafi verið of einhliða og ósanngjörn. Með áherslu á að ferðamenn séu frekar vitlausir, fylgi ekki öryggisleiðbeiningum og séu aðallega sjálfir ábyrgir á slysum sem þeir verða fyrir, erum við líklega ekki á réttri leið í þessu samtali og ólíkleg til þess að ná árangri með umbætur. Þetta samtal um „vitlausu ferðamennina“ er sérkennilegt af of mörgum ástæðum. Til dæmis hefur verið skautað full hratt yfir þá staðreynd að viðvörunarskilti sem miðlar upplýsingum um alvarlega hættu til gesta í Reynisfjöru, lá niðri. Hvernig á fólk að meðtaka upplýsingar á mikilvægum viðvörunraskiltum sem eru ekki sýnileg? Margir helstu fjölmiðla landsins sneiða fram hjá þeirri staðreynd að tiltölulega nýtt viðvörunarskilti hafði fokið burt og því rangt og ósanngjarnt gagnvart foreldrum stúlkunnar sem lést í Reynisfjöru að tala almennt um ferðamenn sem hlusti ekki né taki mark á leiðbeiningum. Annað sem vakti athygli mína er skortur á samtali varðandi hvers vegna viðvörunarskilti lá niðri. Öll íslensk mannvirki eiga samkvæmt lögum að þola íslenskar veðuraðstæður, flest mannvirki gera það enda. Var skiltið hannað (burðarþolshannað) upphaflega í samræmi við gildandi regluverk? Var eðlilega staðið að framkvæmdinni? Hver ber ábyrgð á augljósum tæknilegum galla í burðarkerfi mikilvægs viðvörunarskiltis, sem fauk í vondu veðri? Á Íslandi gilda lög um hönnun mannvirkja sem ber að hanna með tilliti til evrópskra hönnunarstaðla og tilheyrandi þjóðarskjala. Í þjóðarskjölum er tekið tillit til staðbundinna aðstæðna, s.s. vinds, landyfirborðs og staðsetningar og jafnvel jarðskjálfta. Það liggur fyrir að lögum var ekki fylgt við hönnun og/eða framkvæmd um uppsetningu viðvörunarskiltis. Ég blanda mér ekki í lögfræðilegt samtal um mannréttindi, réttindi og skyldur opinberra aðila almennt gagnvart öðrum þjóðum, en mannvirki sem fjúka eru afar sterk vísbending um að lögum hafi ekki verið fylgt. Afleiðingarnar eru skýrar. Umræðan virðist mér enn á nokkrum villigötum þegar kemur að viðbragði ábyrgðaraðila eftir að viðvörunarskiltið fauk - þetta í raun grundvallar öryggisþáttur. Fjölmiðlar hafa sagt frá því að viðvörunarskiltið hafi legið niðri vikum saman, en skv. leiðsögufólki sem kemur reglulega í Reynisfjöru hafði viðvörunraskiltið legið niðri í fjóra mánuði. Nokkrir dagar jafnvel klukkustundir eru langur tími þegar svo alvarleg hætta er á ferðum sem raun ber ítrekað vitni um. Fyrsta eðlilega öryggisráðstöfunin hefði verið að loka aðgengi að fjörunni þar til nýtt viðvörunarskilti hefði verið sett upp. Þetta var ekki gert, hvers vegna var aðgengi að fjörunni ekki lokað strax eftir að skiltið fauk? Reynisfjara er ekki eins og hver önnur íslensk fjara - ekki eins og bjargbrún sem fólk sér og getur valið að passa sig á - aldan í fjörunni hegðar sér óvenjulega. Þannig er hættan í fjörunni leynd og ólík öðrum fjörum í því hvernig sjórinn gengur skyndilega upp á sandinn. Það er engin leið fyrir fólk sem hefur ekki séð það með eigin augum að átta sig á því hve hættuleg þessi einstaka fjara er í raun. Ég hef séð marga detta í Reynisfjöru, vegna skyndilegs áhlaups öldunnar upp á sandinn, það þarf ekki sérstakt óveður til né þarf að ganga alveg að fjöruborðinu. Fólk telur sig halda góðri fjarlægð, en svo verður skyndileg hraðabreyting á öldunni og hún kýlist á örskotsstundu langt upp á sandinn. Í verkfræði þekkist það að beita ákveðinni öryggishugsun, bæði í hönnun og stjórnun, enda hefur líf fólks forgang umfram allt annað (sbr. lög/evrópustaðlar um umhverfi og mannvirki). Öryggishugsun snýst um að setja öryggi í forgang - þá þannig að á því sé enginn vafi - og varðar í raun allar ákvarðarnir bæði í stóru og smáu, í gegnum allt ferli hönnunar, framleiðslu og framkvæmda. Lokun Reynisfjöru hefði án efa flýtt mjög fyrir hönnun og framkvæmd um uppsetningu nýs viðvörunarskiltis - einföld ákvörðun í þágu almannaöryggis. Viðvörunarskilti er mannvirki sem lýtur lögum um hönnun mannvirkja. Tökum dæmi af öðru sambærilegu: Brýr fyrir bíla eru mannvirki sem lúta sömu lögum um hönnun, öryggi og frágang (sem og vegurinn sjálfur, angi af öðrum sambærilegum málium). Ef brú hrynur eða er metin ótrygg er veginum að henni lokað. Við bíðum ekki eftir því að næsti bíll aki beint fram af og inn í dauðann, umferð er beint annað og viðkomandi vegi haldið lokuðum þar til ný örugg brú hefur verið byggð. Þegar náttúarn ræðst að brúm, vegum og öðrum mannanna verkum og tekur þau úr umferð, er fyrsta rökrétta öryggisráðstöfun umsjónaraðila að loka á umferð þegar hætta skapast af því. Fleira vekur upp spurningar um öryggismál í Reynisfjöru. Sjónarvottar að slysinu hafa látið hafa eftir sér að reipi í björgunarbúnaði hafi verið samanhnýtt, að reipið sjálft hafi verið lítið burðugt (of mjótt) og myndi nær örugglega slitna strax, ef það hefði þá verið mögulegt að koma björgunarbúnaði út, sem reyndist ekki vera. Reipi þarf svo sem ekki að vera þykkt til að vera sterkt, en samanhnýting reipis bendir til að það hafi slitnað og ekki verið lagað/endurnýjað. Hvernig var þetta hugsað? Björgunarbúnaður í Reynisfjöru virðist ekki hafa virkað, var hann prófaður eða yfirfarinn? Þeir sem starfa að öryggismálum vita að björgunarbúnaður þarf að vera í lagi þegar á reynir. Það er vont að lesa um það að níu ára stúlka hafi verið búin að halda sér á floti í tuttugu mínútur í öldurótinu, fjaran full af fólki, ekkert hægt að gera? Get ekki fallist á að það sé eðlilegt, í öllu falli þarf að spyrja hvort búnaður hafi verið af réttri gerð. Það er ekki nóg að kaupa björgunarbúnað (þó hann sé „staðlaður“), hann verður að virka í aðstæðunum sem hann á að notast í. Og það þarf að vera til staðar vitneskja og þjálfun í notkun búnaðarins. Oftast þarf að aðlaga staðlaðar lausnir sem koma erlendis frá að íslenskum aðstæðum, mjög oft þarf sérlausnir. Hvernig fór þessi vinna um val, hönnun og uppsetningu björgunarbúnaðar fram? Öryggishugsun, eftirfylgni, verkefnisstjórnun, regluverk um mannvirki, viðhald, eftirlit og prófanir, þetta virðist allt hafa verið í ólagi í Reynisfjöru. Það sem stuðar mig töluvert í þessu samtali þjóðarinnar um málið (banaslys ungrar stúlku) er viljinn til þess að skauta fram hjá mikilvægum meginatriðum og fara beint í eitthvert almennt samtal um náttúru Íslands og ferðaþjónustuna. Ásakanir þess efnis að ferðamenn fylgi ekki öryggisleiðbeiningum sem fjúka í íslenskum veðrum, eru ekki settar upp aftur og eru þar með ekki sýnilegar neinum, hlýtur að vera umræða á villigötum. Þá er öryggisbúnaður sem ekki virkar jafnvel hættulegri en enginn, því hann gefur fyrirheit um öryggi tengt viðbragði sem er svo ekki til staðar þegar á reynir. Höfundur er verkfræðingur Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Öryggi á ferðamannastöðum Mýrdalshreppur Reynisfjara Mest lesið Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir Skoðun Drúsar og hörmungarnar í Suwayda Armando Garcia Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Okkar eigin Don Kíkóti Kjartan Jónsson Skoðun Laugarnestangi - til allrar framtíðar Líf Magneudóttir Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun Rangfærslur um atburðina á Gaza Egill Þ. Einarsson Skoðun Öflugt atvinnulíf í Hafnarfirði Valdimar Víðisson Skoðun Öryggi geðheilbrigðis Guðrún Karls Helgudóttir Skoðun Skoðun Skoðun Laugarnestangi - til allrar framtíðar Líf Magneudóttir skrifar Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun Rangfærslur um atburðina á Gaza Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Öryggi geðheilbrigðis Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun Mjóddin og pólitík pírata Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Okkar eigin Don Kíkóti Kjartan Jónsson skrifar Skoðun Sýnum í verki að okkur er ekki sama Anna Sigga Jökuls Ragnheiðardóttir skrifar Skoðun Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Drúsar og hörmungarnar í Suwayda Armando Garcia skrifar Skoðun Hjarta samfélagsins í Þorlákshöfn slær við höfnina Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Marserum fyrir jafnrétti í íþróttum Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar Skoðun Öflugt atvinnulíf í Hafnarfirði Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Persónudýrkun vinstrisins Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavík - barnvæn höfuðborg? Einar Þorsteinsson,Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Magnús og hálfsannleikurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Látum verkin tala fyrir börnin á Gaza Gunnar Axel Axelsson skrifar Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Tvær sögur Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Stærsta kjarabót öryrkja í áratugi Ingjibjörg Isaksen skrifar Skoðun Að bjarga þjóð Jón Baldvin Hannibalsson skrifar Skoðun Háskóli Íslands. Opinn og alþjóðlegur? Styrmir Hallsson,Abdullah Arif skrifar Skoðun Nýtt örorkulífeyriskerfi Inga Sæland skrifar Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir skrifar Skoðun Velferð sem virkar Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Gleðileg ný fiskveiðiáramót …von eða ótti? Arnar Laxdal skrifar Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson skrifar Sjá meira
Í þessari samantekt er því velt upp hvort umræða um banaslys í Reynisfjöru hafi verið of einhliða og ósanngjörn. Með áherslu á að ferðamenn séu frekar vitlausir, fylgi ekki öryggisleiðbeiningum og séu aðallega sjálfir ábyrgir á slysum sem þeir verða fyrir, erum við líklega ekki á réttri leið í þessu samtali og ólíkleg til þess að ná árangri með umbætur. Þetta samtal um „vitlausu ferðamennina“ er sérkennilegt af of mörgum ástæðum. Til dæmis hefur verið skautað full hratt yfir þá staðreynd að viðvörunarskilti sem miðlar upplýsingum um alvarlega hættu til gesta í Reynisfjöru, lá niðri. Hvernig á fólk að meðtaka upplýsingar á mikilvægum viðvörunraskiltum sem eru ekki sýnileg? Margir helstu fjölmiðla landsins sneiða fram hjá þeirri staðreynd að tiltölulega nýtt viðvörunarskilti hafði fokið burt og því rangt og ósanngjarnt gagnvart foreldrum stúlkunnar sem lést í Reynisfjöru að tala almennt um ferðamenn sem hlusti ekki né taki mark á leiðbeiningum. Annað sem vakti athygli mína er skortur á samtali varðandi hvers vegna viðvörunarskilti lá niðri. Öll íslensk mannvirki eiga samkvæmt lögum að þola íslenskar veðuraðstæður, flest mannvirki gera það enda. Var skiltið hannað (burðarþolshannað) upphaflega í samræmi við gildandi regluverk? Var eðlilega staðið að framkvæmdinni? Hver ber ábyrgð á augljósum tæknilegum galla í burðarkerfi mikilvægs viðvörunarskiltis, sem fauk í vondu veðri? Á Íslandi gilda lög um hönnun mannvirkja sem ber að hanna með tilliti til evrópskra hönnunarstaðla og tilheyrandi þjóðarskjala. Í þjóðarskjölum er tekið tillit til staðbundinna aðstæðna, s.s. vinds, landyfirborðs og staðsetningar og jafnvel jarðskjálfta. Það liggur fyrir að lögum var ekki fylgt við hönnun og/eða framkvæmd um uppsetningu viðvörunarskiltis. Ég blanda mér ekki í lögfræðilegt samtal um mannréttindi, réttindi og skyldur opinberra aðila almennt gagnvart öðrum þjóðum, en mannvirki sem fjúka eru afar sterk vísbending um að lögum hafi ekki verið fylgt. Afleiðingarnar eru skýrar. Umræðan virðist mér enn á nokkrum villigötum þegar kemur að viðbragði ábyrgðaraðila eftir að viðvörunarskiltið fauk - þetta í raun grundvallar öryggisþáttur. Fjölmiðlar hafa sagt frá því að viðvörunarskiltið hafi legið niðri vikum saman, en skv. leiðsögufólki sem kemur reglulega í Reynisfjöru hafði viðvörunraskiltið legið niðri í fjóra mánuði. Nokkrir dagar jafnvel klukkustundir eru langur tími þegar svo alvarleg hætta er á ferðum sem raun ber ítrekað vitni um. Fyrsta eðlilega öryggisráðstöfunin hefði verið að loka aðgengi að fjörunni þar til nýtt viðvörunarskilti hefði verið sett upp. Þetta var ekki gert, hvers vegna var aðgengi að fjörunni ekki lokað strax eftir að skiltið fauk? Reynisfjara er ekki eins og hver önnur íslensk fjara - ekki eins og bjargbrún sem fólk sér og getur valið að passa sig á - aldan í fjörunni hegðar sér óvenjulega. Þannig er hættan í fjörunni leynd og ólík öðrum fjörum í því hvernig sjórinn gengur skyndilega upp á sandinn. Það er engin leið fyrir fólk sem hefur ekki séð það með eigin augum að átta sig á því hve hættuleg þessi einstaka fjara er í raun. Ég hef séð marga detta í Reynisfjöru, vegna skyndilegs áhlaups öldunnar upp á sandinn, það þarf ekki sérstakt óveður til né þarf að ganga alveg að fjöruborðinu. Fólk telur sig halda góðri fjarlægð, en svo verður skyndileg hraðabreyting á öldunni og hún kýlist á örskotsstundu langt upp á sandinn. Í verkfræði þekkist það að beita ákveðinni öryggishugsun, bæði í hönnun og stjórnun, enda hefur líf fólks forgang umfram allt annað (sbr. lög/evrópustaðlar um umhverfi og mannvirki). Öryggishugsun snýst um að setja öryggi í forgang - þá þannig að á því sé enginn vafi - og varðar í raun allar ákvarðarnir bæði í stóru og smáu, í gegnum allt ferli hönnunar, framleiðslu og framkvæmda. Lokun Reynisfjöru hefði án efa flýtt mjög fyrir hönnun og framkvæmd um uppsetningu nýs viðvörunarskiltis - einföld ákvörðun í þágu almannaöryggis. Viðvörunarskilti er mannvirki sem lýtur lögum um hönnun mannvirkja. Tökum dæmi af öðru sambærilegu: Brýr fyrir bíla eru mannvirki sem lúta sömu lögum um hönnun, öryggi og frágang (sem og vegurinn sjálfur, angi af öðrum sambærilegum málium). Ef brú hrynur eða er metin ótrygg er veginum að henni lokað. Við bíðum ekki eftir því að næsti bíll aki beint fram af og inn í dauðann, umferð er beint annað og viðkomandi vegi haldið lokuðum þar til ný örugg brú hefur verið byggð. Þegar náttúarn ræðst að brúm, vegum og öðrum mannanna verkum og tekur þau úr umferð, er fyrsta rökrétta öryggisráðstöfun umsjónaraðila að loka á umferð þegar hætta skapast af því. Fleira vekur upp spurningar um öryggismál í Reynisfjöru. Sjónarvottar að slysinu hafa látið hafa eftir sér að reipi í björgunarbúnaði hafi verið samanhnýtt, að reipið sjálft hafi verið lítið burðugt (of mjótt) og myndi nær örugglega slitna strax, ef það hefði þá verið mögulegt að koma björgunarbúnaði út, sem reyndist ekki vera. Reipi þarf svo sem ekki að vera þykkt til að vera sterkt, en samanhnýting reipis bendir til að það hafi slitnað og ekki verið lagað/endurnýjað. Hvernig var þetta hugsað? Björgunarbúnaður í Reynisfjöru virðist ekki hafa virkað, var hann prófaður eða yfirfarinn? Þeir sem starfa að öryggismálum vita að björgunarbúnaður þarf að vera í lagi þegar á reynir. Það er vont að lesa um það að níu ára stúlka hafi verið búin að halda sér á floti í tuttugu mínútur í öldurótinu, fjaran full af fólki, ekkert hægt að gera? Get ekki fallist á að það sé eðlilegt, í öllu falli þarf að spyrja hvort búnaður hafi verið af réttri gerð. Það er ekki nóg að kaupa björgunarbúnað (þó hann sé „staðlaður“), hann verður að virka í aðstæðunum sem hann á að notast í. Og það þarf að vera til staðar vitneskja og þjálfun í notkun búnaðarins. Oftast þarf að aðlaga staðlaðar lausnir sem koma erlendis frá að íslenskum aðstæðum, mjög oft þarf sérlausnir. Hvernig fór þessi vinna um val, hönnun og uppsetningu björgunarbúnaðar fram? Öryggishugsun, eftirfylgni, verkefnisstjórnun, regluverk um mannvirki, viðhald, eftirlit og prófanir, þetta virðist allt hafa verið í ólagi í Reynisfjöru. Það sem stuðar mig töluvert í þessu samtali þjóðarinnar um málið (banaslys ungrar stúlku) er viljinn til þess að skauta fram hjá mikilvægum meginatriðum og fara beint í eitthvert almennt samtal um náttúru Íslands og ferðaþjónustuna. Ásakanir þess efnis að ferðamenn fylgi ekki öryggisleiðbeiningum sem fjúka í íslenskum veðrum, eru ekki settar upp aftur og eru þar með ekki sýnilegar neinum, hlýtur að vera umræða á villigötum. Þá er öryggisbúnaður sem ekki virkar jafnvel hættulegri en enginn, því hann gefur fyrirheit um öryggi tengt viðbragði sem er svo ekki til staðar þegar á reynir. Höfundur er verkfræðingur
Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir Skoðun
Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun
Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar
Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson skrifar
Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar
Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir Skoðun
Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun