7 símtöl í röð - en ekkert fer í gegn Gró Einarsdóttir skrifar 8. september 2025 08:00 Um þessar mundir er „7 símtöl“ með JóaPé, Króla, og Ussel eitt vinsælasta lag landsins samkvæmt lista Rásar 2. Margir gætu haldið að þeir félagar séu að velta fyrir sér tilvistinni, með kvíðahnút í maganum og í leit að tengingu – en mér finnst mun líklegra að þeir séu einfaldlega að lýsa reynslu sinni af því að reyna að komast í gegnum heilbrigðiskerfið.Þegar Króli syngur „7 símtöl í röð, en ekkert fer í gegn“, fer hugurinn minn ósjálfrátt að seinustu sjö símtölum sem ég þurfti að eiga til að bóka tíma hjá sérfræðingi á Landspítalanum. Símtal 1 Ég hringi til að bóka tíma. „Læknirinn er í fríi. Við vitum ekki hvort hann snýr aftur eða ekki.“ „Get ég fengið tíma hjá öðrum lækni?“ „Nei. Reyndu aftur, þegar fríið er liðið.“ Símtal 2 Ég hringi aftur. „Hann er ekki að bóka tíma. Ég set þig á lista. Hann mun hringja í þig.“ Símtal 3 Dagarnir líða, enginn hringir. Ég hringi aftur. „Ég set þig á listann aftur.“ Símtal 4 Ég hringi aftur. „Hann náði ekki að klára listann. Þú ert þó enn á listanum.“ Símtal 5 Að lokum hringir læknirinn sjálfur. „Við skulum hittast eftir tvær vikur. Þær munu hafa samband.“ Þær? Engar nánari útskýringar fylgja. Símtal 6 Ég hringi aftur. „Hann sagði mér að fá tíma, en ég fékk engan.“ „Hann er yfirbókaður. Ég get sett þig á tíma sem er þegar fullur.“ Símtal 7 „Við þurfum að færa þig. Hentar þessi tími?“ Svarið er nei, en ég samþykki. Það er engin önnur leið. Tilgangur símtalshringekjunnar Tilgangurinn með þessum Kafkíska leikþætti er ekki að kvarta eða biðja um vorkunn vegna þess að ég þurfti að hringja sjö símtöl til að bóka tíma. Ég er fullfær um að hringja sjö símtöl í röð – og get meira að segja gert grín að því. En mér er hugsað til þeirra sem slíkt símtalamaraþon er raunveruleg hindrun í aðgengi að heilbrigðisþjónustu. Eftir þessa símtalahrinu rann það upp fyrir mér að markmiðið var ekki að aðstoða mig við að bóka tíma, heldur að stýra aðgangi að sérfræðilækni. Sem er að hluta til eðlilegt, rökrétt og sanngjarnt – í kerfi þar sem þörfin er meiri en þjónustan, þarf að forgangsraða eftir alvarleika. En í bland við þessa faglegu síu virðist kerfið líka reiða sig á brottfall – þar sem þeir sem ekki komast í gegnum símtalahringekjuna detta einfaldlega út. Kerfi sem síar með þögninni En hvað er svo sem að smá brotfalli? Kannski er það bara náttúruval– sá sem virkilega þarf á tímanum að halda gefst ekki upp, og hinir voru þá kannski ekkert svo veikir. Eða hvað? Mér er það satt best að segja til efs að úthald og veikindi fari alltaf saman. Ég hugsa oft til þeirra sem glíma við athyglisbrest, eru í óreglu, eiga við elliglöp að stríða, eru með símafóbíu, seinfærni eða skilja illa kerfið vegna tungumálaörðugleika. Hvernig gengur þessum aðilum að fá sínum þörfum mætt? Þegar verst lætur detta kannski þeir fyrst út sem þurfa á mestri þjónustu að halda. Er notendamiðuð þjónusta bara lúxus? En hvaða máli skiptir ein tímabókun þegar heilbrigðiskerfið glímir við mun stærri vandamál? Að tala um notendamiðaða þjónustu getur hljómað eins og lúxus þegar krabbameinssjúklingar komast ekki í geislameðferð vegna skorts á tækjum og sérhæfðu starfsfólki. En vandinn við faldar aðgengishindranir – eins og brotfallssíu sem myndast við lélega þjónustu – er sá að ef um raunverulega þörf er að ræða, þá versnar vandinn bara með tímanum. Og kostnaðurinn líka. Þó að biðlistinn styttist og kerfið geti hrósað happi yfir því að verkefnin virðist færri, þá er það blekking. Kostnaðurinn birtist bara annars staðar: í flakki milli lækna, dýrari meðferðum þegar sjúkdómur hefur versnað, tæmdum veikindarétti og sjúkrasjóðum verkalýðsfélaga, endurhæfingarlífeyri, virkniúrræðum, örorkubótum – og í verstu tilfellum, dauða. Heilsuhagfræðin segir sitt En ekki treysta bara á mín orð - heilsuhagfræðingar hafa ítrekað sýnt fram á að fjárfesting í snemmtækri heilbrigðisþjónustu sparar peninga. Til dæmis er ljóst að fjárfesting í snemmtækri þjónustu dregur úr þörf fyrir dýra meðferð síðar meir. Hagfræðilíkön hafa sýnt að inngrip inn í alzheimer sjúkdóm allt að 8 árum fyrr en venjulega skilar mestum efnhagslegum ávinningi, sem minnkar um 17% fyrir hvert ár sem íhlutun seinkar. Í samantekt á 122 rannsóknum kom fram að snemmtæk íhlutin við sykursýki er oft hagkvæm, sparar kostnað með því að draga úr líkunum á dýrum fyglikvillum eins og nýrnabilun og hjartaáföllum. Hér er aðeins verið að horfa á beinan kostnað innan heilbrigðiskerfisins, en margir hafa bent á nauðsyn þess að taka tillit til óbeinna áhrifa líka. Til dæmis sýna rannsóknir að fyrir hvern dollara sem fjárfest er í snemmtækri íhlutun vegna geðrænna vandamála sparast 2 til 10 dollarar – og sá sparnaður birtist ekki aðeins í heilbrigðiskerfinu, heldur einnig í dómskerfinu og á vinnumarkaði. Eitt símtal - og bókunin fer í gegn Snemmtæk inngrip í heilbrigðisþjónustu má útfæra á ýmsa vegu, en ein leið sem oft gleymist er að gera þjónustuna notendamiðaðri. Með því að fjarlægja óréttlátar aðgengishindranir – eins og faldar brottfallsíur sem myndast við lélega þjónustu – má tryggja að þeir sem raunverulega þurfa þjónustuna komist að. Eitt símtal, og bókunin fer í gegn. Bjargráð fyrir notendur En á meðan kerfið er eins og það er, leyfi ég mér að mæla með nokkrum bjargarráðum fyrir notendur heilbrigðisþjónustunnar: Treystu ekki á að haft verði samband við þig – fylgdu alltaf öllu eftir. Þetta á við um bæði tímabókanir og niðurstöður rannsókna. Ef þú heyrir ekkert, þá er það ekki merki um að allt sé í lagi – það er bara kerfið að taka sér smá hvíld. Gakktu ekki út frá því að læknirinn hafi lesið sjúkraskrána þína. Komdu með eigin tilgátur, smá PowerPoint ef þarf, og vertu með hugmynd um hvaða þjónustu þú þarft næst. Þú ert þinnar heilsu smiður. Gerðu ekki ráð fyrir að þú sért á réttri biðstofu. Spurðu einhvern. Ef enginn kemur eftir 10 mínútur, spurðu aftur. Endurtaktu eftir þörfum þar til þú kemst að því að þú ert á biðstofu fyrir augnlækni – en þú ert með verk í mjóbaki. Gerðu ekki ráð fyrir að þú fáir upplýsingar um hvar gagnlegar notendaupplýsingar eru. Sæktu Landspítala-appið. Það er fullt af góðum upplýsingum – en enginn mun segja þér að það sé til. Það er eins og leyniklúbbur fyrir sjúklinga. Höfundur er doktor í félagssálfræði og notandi heilbrigðisþjónustu Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gró Einarsdóttir Mest lesið Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun Halldór 27.03.2024 Halldór Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Græðgin í forgrunni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Greiningar eða lausnir – hvort vegur þyngra? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson skrifar Skoðun Bless bless jafnlaunavottun Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Miðstýrt skólakerfi eða fjölbreytni með samræmdu gæðamati? Bogi Ragnarsson skrifar Sjá meira
Um þessar mundir er „7 símtöl“ með JóaPé, Króla, og Ussel eitt vinsælasta lag landsins samkvæmt lista Rásar 2. Margir gætu haldið að þeir félagar séu að velta fyrir sér tilvistinni, með kvíðahnút í maganum og í leit að tengingu – en mér finnst mun líklegra að þeir séu einfaldlega að lýsa reynslu sinni af því að reyna að komast í gegnum heilbrigðiskerfið.Þegar Króli syngur „7 símtöl í röð, en ekkert fer í gegn“, fer hugurinn minn ósjálfrátt að seinustu sjö símtölum sem ég þurfti að eiga til að bóka tíma hjá sérfræðingi á Landspítalanum. Símtal 1 Ég hringi til að bóka tíma. „Læknirinn er í fríi. Við vitum ekki hvort hann snýr aftur eða ekki.“ „Get ég fengið tíma hjá öðrum lækni?“ „Nei. Reyndu aftur, þegar fríið er liðið.“ Símtal 2 Ég hringi aftur. „Hann er ekki að bóka tíma. Ég set þig á lista. Hann mun hringja í þig.“ Símtal 3 Dagarnir líða, enginn hringir. Ég hringi aftur. „Ég set þig á listann aftur.“ Símtal 4 Ég hringi aftur. „Hann náði ekki að klára listann. Þú ert þó enn á listanum.“ Símtal 5 Að lokum hringir læknirinn sjálfur. „Við skulum hittast eftir tvær vikur. Þær munu hafa samband.“ Þær? Engar nánari útskýringar fylgja. Símtal 6 Ég hringi aftur. „Hann sagði mér að fá tíma, en ég fékk engan.“ „Hann er yfirbókaður. Ég get sett þig á tíma sem er þegar fullur.“ Símtal 7 „Við þurfum að færa þig. Hentar þessi tími?“ Svarið er nei, en ég samþykki. Það er engin önnur leið. Tilgangur símtalshringekjunnar Tilgangurinn með þessum Kafkíska leikþætti er ekki að kvarta eða biðja um vorkunn vegna þess að ég þurfti að hringja sjö símtöl til að bóka tíma. Ég er fullfær um að hringja sjö símtöl í röð – og get meira að segja gert grín að því. En mér er hugsað til þeirra sem slíkt símtalamaraþon er raunveruleg hindrun í aðgengi að heilbrigðisþjónustu. Eftir þessa símtalahrinu rann það upp fyrir mér að markmiðið var ekki að aðstoða mig við að bóka tíma, heldur að stýra aðgangi að sérfræðilækni. Sem er að hluta til eðlilegt, rökrétt og sanngjarnt – í kerfi þar sem þörfin er meiri en þjónustan, þarf að forgangsraða eftir alvarleika. En í bland við þessa faglegu síu virðist kerfið líka reiða sig á brottfall – þar sem þeir sem ekki komast í gegnum símtalahringekjuna detta einfaldlega út. Kerfi sem síar með þögninni En hvað er svo sem að smá brotfalli? Kannski er það bara náttúruval– sá sem virkilega þarf á tímanum að halda gefst ekki upp, og hinir voru þá kannski ekkert svo veikir. Eða hvað? Mér er það satt best að segja til efs að úthald og veikindi fari alltaf saman. Ég hugsa oft til þeirra sem glíma við athyglisbrest, eru í óreglu, eiga við elliglöp að stríða, eru með símafóbíu, seinfærni eða skilja illa kerfið vegna tungumálaörðugleika. Hvernig gengur þessum aðilum að fá sínum þörfum mætt? Þegar verst lætur detta kannski þeir fyrst út sem þurfa á mestri þjónustu að halda. Er notendamiðuð þjónusta bara lúxus? En hvaða máli skiptir ein tímabókun þegar heilbrigðiskerfið glímir við mun stærri vandamál? Að tala um notendamiðaða þjónustu getur hljómað eins og lúxus þegar krabbameinssjúklingar komast ekki í geislameðferð vegna skorts á tækjum og sérhæfðu starfsfólki. En vandinn við faldar aðgengishindranir – eins og brotfallssíu sem myndast við lélega þjónustu – er sá að ef um raunverulega þörf er að ræða, þá versnar vandinn bara með tímanum. Og kostnaðurinn líka. Þó að biðlistinn styttist og kerfið geti hrósað happi yfir því að verkefnin virðist færri, þá er það blekking. Kostnaðurinn birtist bara annars staðar: í flakki milli lækna, dýrari meðferðum þegar sjúkdómur hefur versnað, tæmdum veikindarétti og sjúkrasjóðum verkalýðsfélaga, endurhæfingarlífeyri, virkniúrræðum, örorkubótum – og í verstu tilfellum, dauða. Heilsuhagfræðin segir sitt En ekki treysta bara á mín orð - heilsuhagfræðingar hafa ítrekað sýnt fram á að fjárfesting í snemmtækri heilbrigðisþjónustu sparar peninga. Til dæmis er ljóst að fjárfesting í snemmtækri þjónustu dregur úr þörf fyrir dýra meðferð síðar meir. Hagfræðilíkön hafa sýnt að inngrip inn í alzheimer sjúkdóm allt að 8 árum fyrr en venjulega skilar mestum efnhagslegum ávinningi, sem minnkar um 17% fyrir hvert ár sem íhlutun seinkar. Í samantekt á 122 rannsóknum kom fram að snemmtæk íhlutin við sykursýki er oft hagkvæm, sparar kostnað með því að draga úr líkunum á dýrum fyglikvillum eins og nýrnabilun og hjartaáföllum. Hér er aðeins verið að horfa á beinan kostnað innan heilbrigðiskerfisins, en margir hafa bent á nauðsyn þess að taka tillit til óbeinna áhrifa líka. Til dæmis sýna rannsóknir að fyrir hvern dollara sem fjárfest er í snemmtækri íhlutun vegna geðrænna vandamála sparast 2 til 10 dollarar – og sá sparnaður birtist ekki aðeins í heilbrigðiskerfinu, heldur einnig í dómskerfinu og á vinnumarkaði. Eitt símtal - og bókunin fer í gegn Snemmtæk inngrip í heilbrigðisþjónustu má útfæra á ýmsa vegu, en ein leið sem oft gleymist er að gera þjónustuna notendamiðaðri. Með því að fjarlægja óréttlátar aðgengishindranir – eins og faldar brottfallsíur sem myndast við lélega þjónustu – má tryggja að þeir sem raunverulega þurfa þjónustuna komist að. Eitt símtal, og bókunin fer í gegn. Bjargráð fyrir notendur En á meðan kerfið er eins og það er, leyfi ég mér að mæla með nokkrum bjargarráðum fyrir notendur heilbrigðisþjónustunnar: Treystu ekki á að haft verði samband við þig – fylgdu alltaf öllu eftir. Þetta á við um bæði tímabókanir og niðurstöður rannsókna. Ef þú heyrir ekkert, þá er það ekki merki um að allt sé í lagi – það er bara kerfið að taka sér smá hvíld. Gakktu ekki út frá því að læknirinn hafi lesið sjúkraskrána þína. Komdu með eigin tilgátur, smá PowerPoint ef þarf, og vertu með hugmynd um hvaða þjónustu þú þarft næst. Þú ert þinnar heilsu smiður. Gerðu ekki ráð fyrir að þú sért á réttri biðstofu. Spurðu einhvern. Ef enginn kemur eftir 10 mínútur, spurðu aftur. Endurtaktu eftir þörfum þar til þú kemst að því að þú ert á biðstofu fyrir augnlækni – en þú ert með verk í mjóbaki. Gerðu ekki ráð fyrir að þú fáir upplýsingar um hvar gagnlegar notendaupplýsingar eru. Sæktu Landspítala-appið. Það er fullt af góðum upplýsingum – en enginn mun segja þér að það sé til. Það er eins og leyniklúbbur fyrir sjúklinga. Höfundur er doktor í félagssálfræði og notandi heilbrigðisþjónustu
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar
Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun