Barátta við skuldahalann er langhlaup

Þorgils Jónsson skrifar 10. ágúst 2011 10:18

Mikil umræða hefur verið um skuldastöðu Bandaríkjanna upp á síðkastið og sér ekki enn fyrir endann á henni þrátt fyrir að samkomulag hafi náðst á þingi um hækkun skuldaþaksins.

Ríkissjóðurinn í Bandaríkjunum hefur safnað skuldum samfleytt um langa hríð, enda hefur hann verið rekinn nær stöðugt með halla í hálfa öld.

Skuldirnar hafa vaxið úr 1.000 milljörðum dala árið 1980, þegar Ronald Reagan tók við forsetaembættinu, og allt upp í 14.500 milljarða nú. Búist er við að skuldirnar í árslok 2011 verði um 15.500 milljarðar dala.

Það jafngildir rétt rúmlega eins árs vergri þjóðarframleiðslu Bandaríkjanna, en annað eins hefur ekki gerst síðan á árunum eftir seinni heimsstyrjöld.

Samkomulag demókrata og repúblikana frá síðustu viku felur í sér leyfi til að auka skuldir ríkisins um allt að 2.400 milljarða á næstu tveimur árum en á móti kemur jafnmikill niðurskurður á útgjöldum ríkisins á næstu tíu árum. Þannig er enn eftir að vinna á skuldasöfnun til lengri tíma litið og er líklegt að stöðug pólitísk átök verði um málið á næstunni.

Skuldamálið hefur vakið athygli á efnahagslegri stöðu Bandaríkjanna, en ekki síður stjórnmálamenningunni þar. Óvissan um getu ráðamanna til að takast á við skuldavandann til lengri tíma eru einmitt ein helstu rökin sem matsfyrirtækið Standard & Poor?s (S&P) lagði fram þegar það lækkaði lánshæfismat ríkissjóðs úr AAA niður í AA+ um síðustu helgi.

Lækkunin hafði mikil áhrif á fjármálamarkaði fyrst um sinn þar sem Dow Jones-vísitalan fór til dæmis niður um 634 stig á mánudag.

Barack Obama forseti blés á lækkun S&P og sagði bandarísk ríkisskuldabréf vera jafn öruggan fjárfestingarkost nú og áður. Tim Geithner fjármálaráðherra tók í sama streng og sagði ákvörðun S&P lýsa þekkingarleysi og dómgreindarskorti. Hin tvö matsfyrirtækin, Fitch og Moody?s, lækkuðu Bandaríkin ekki um flokk.

Markaðir náðu sér nokkuð á strik í gær eftir að fréttir gáfu til kynna að seðlabanki Bandaríkjanna hygðist grípa inn í með aðgerðum til að örva efnahagslífið.

Það sem skiptir hvað mestu máli er traust fjárfesta og Obama reyndi að sefa áhyggjur þeirra.

Helstu lánardrottnar Bandaríkjanna eru Kína sem á um 1.150 milljarða í ríkisskuldabréfum, Japan á um 900 milljarða, Bretland á 330 milljarða, Brasilía á 189 milljarða og hópur olíuframleiðslulanda á samtals 204 milljarða.

Geithner sagðist ekki hafa áhyggjur af því að eftirspurn Kínverja og annarra eftir bandarískum skuldabréfum minnki á næstunni.

Kínversk stjórnvöld hafa lítið látið uppi varðandi afstöðu sína í málinu. Harðorður leiðari í ríkisfjölmiðli Kína orðaði það hins vegar svo að Bandaríkin "þyrftu að venja sig af skuldafíkninni".

Baráttan á bandaríska þinginu hefur sjaldan eða aldrei verið jafn hörð þar sem óbilgirni einkennir afstöðu ýmissa hópa innan þingsins. Til dæmis hafa hörðustu íhaldsmenn repúblikana, þeir sem kenna sig við Teboðshreyfinguna, ekki tekið í mál að hækka skatta til að bregðast við vandanum. Vilja þeir heldur beita niðurskurði í ríkisfjármálum, sem kemur illa við kaunin á mörgum í hópi demókrata sem vilja ekki skera niður í málaflokkum líkt og mennta- og heilbrigðismálum.

Almenningur virðist hafa fengið nóg af hráskinnaleik þingmanna. Viðhorfskannanir sýna að rúm 80 prósent landsmanna eru óánægð með störf þingsins í málinu og drjúgur meirihluti vill sjá lausn sem felur í sér jafnvægi milli breytinga á skattkerfinu og hagræðingu í ríkisútgjöldum.

Verkefnin sem horfa við þinginu eru tröllvaxin þar sem fyrir liggur að kostnaðurinn við almannatryggingakerfið mun þyngjast mjög á komandi árum.

Á móti telja margir hagfræðingar að óráð sé að skera niður á samdráttartímum eins og nú.

Ábyrgðin er í höndum þings og forseta og verður fróðlegt að sjá hvort flokkarnir geti náð saman um raunhæfa framtíðarlausn á skuldavandanum.

Obama sagði á dögunum að vandamálin væru leysanleg. "Við vitum hvað við þurfum að gera. Vandamálið liggur ekki í trú á lánstrausti okkar. Markaðir staðfesta að skuldir okkar eru í hópi þeirra öruggustu í heimi. Það sem við þurfum að gera er að takast á við halla á fjárlögum til lengri tíma litið."

Gangi það ekki eftir, gæti þráteflið á þingi orðið dýru verði keypt fyrir Bandaríkjamenn og heimsbyggðina alla.

Heimildir: AP, fjármálaráðuneyti Bandaríkjanna, Time og Bloomberg.