Vísindastefna fjarri raunveruleika? Stjórn Vísindafélags Íslendinga skrifar 11. október 2017 07:00 Á Vísindaþingi í síðasta mánuði var kynnt stefna Vísinda- og tækniráðs 2017-2019, en síðasta stefna rann sitt skeið í lok síðasta árs. Í stefnunni er farið hástemmdum orðum um mikilvægi vísinda og menntunar fyrir nútímasamfélag. Þó virðist hún ekki vera í tengslum við þann raunveruleika sem blasir við í íslensku vísindaumhverfi og endurspeglar heldur ekki mikinn metnað fyrir hönd vísinda, tækni og menntunar í landinu. Til dæmis er talað um að á Íslandi sé öflugt rannsóknaumhverfi á mörgum sviðum, en ekki er horfst í augu við þær staðreyndir að rannsókna- og nýsköpunarumhverfið hér sé mjög brotakennt og öll umgjörð um það veikburða. Þetta er m.a. niðurstaða jafningjamats af hendi Evrópusambandsins sem gert var í tengslum við síðustu stefnu ráðsins en nú virðist vera búið að stinga þeirri úttekt undir stól. Það vekur líka athygli að stærstu fjármögnunarmarkmið stefnunnar eru endurunnin úr síðustu stefnu, en færð aftur um hálfan áratug. Þessi markmið, annars vegar að fjárframlög til rannsókna- og þróunar nái 3% af vergri landsframleiðslu og hins vegar að fjármögnun háskólastigsins nái fyrst meðaltali OECD-landanna og síðan Norðurlandanna, eru vissulega nauðsynleg en að sama skapi mjög afhjúpandi. Stefnum Vísinda- og tækniráðs hefur nefnilega aldrei verið framfylgt, en nýjar stefnur voru settar fram árin 2003, 2006, 2010 og 2013 og svo núna. Því hefur þurft að setja sömu markmiðin aftur og aftur á meðan stefnurnar hafa dagað uppi sem dauð skjöl í skúffum ráðuneyta.Skortur á pólitískum vilja Á Íslandi hefur um langa hríð skort pólitískan vilja til að auka fjármögnun fyrir vísindi og háskólamenntun og endurspeglast það í vanefndum á stefnumörkun sem þó er sett fram í nafni ráðherra. Það verður samt að taka fram að eftir að síðasta stefna tók gildi fór af stað vinna við aðgerðaáætlun til að hrinda stefnunni í framkvæmd. Vakti sú vinna miklar vonir meðal vísindafólks um að nú stæði til að setja af stað metnaðarfullt starf til þess að bæta úr málum. Botninn virðist hins vegar hafa dottið úr því starfi þegar í ljós kom að hagtölur tengdar fjármögnun vísinda höfðu verið rangar og að við værum enn meiri eftirbátar samanburðarþjóða en við gerðum okkur grein fyrir. Í stað þess að gefa í og halda í markmiðin missti fólk móðinn og gafst upp. Einn hornsteinn fjármögnunar á vísindastarfi á Íslandi eru samkeppnissjóðir Vísinda- og tækniráðs: Rannsóknasjóður, Tækniþróunarsjóður og Innviðasjóður. Það skýtur skökku við að ekki sé minnst á þessa sjóði nema í framhjáhlaupi í stefnunni, og þeim virðist því ekki ætlaður sá stóri sess sem þeir hafa haft í fjármögnun rannsókna og tækniþróunar fram að þessu. Jafnframt hefur pólitísk umræða um sjóðina síðustu misseri einhvern veginn litast af því að fólk telji að fjármögnun sjóðanna sé nú í höfn eftir að þeir fengu innspýtingu árin 2014 og 2015. Raunveruleikinn er hins vegar annar. Þær fjárhæðir sem einstakir vísindahópar geta sótt í sjóðina eru mun lægri en það sem gengur og gerist í nágrannalöndunum. Hér eru innviðir sem snúa að rannsóknarhópum jafnframt veikburða og því verður enn minna úr því fjármagni sem sótt er í sjóðina en ef innviðir og umgjörð um vísindi væru ásættanleg. Jafnframt hefur launaskrið undanfarinna ára dregið verulega úr raunvirði þeirra styrkja sem veittir eru úr sjóðunum. Þetta er alvarlegt ástand þegar við áttum okkur á því að stærstu útgjöld af styrkfé eru laun ungra vísindamanna sem fá tækifæri til þess að taka sín fyrstu skref í rannsóknum með fjármögnun úr sjóðunum. Sjóðirnir eru því grundvöllur þjálfunar ungra vísindamanna og alger forsenda þess að þau ungmenni blómstri síðar og leggi sitt fram til eflingar íslensks vísindastarfs. Stefnunni til hróss má samt segja að þar er nú sérstaklega tekið á eflingu vísindainnviða. Við bindum miklar vonir við þá úttekt á innviðum í íslensku vísindaumhverfi sem verður framkvæmd, þar sem samkeppnishæfi íslenskra vísindamanna takmarkast að miklu leyti við þá innviði sem hér eru til staðar. Loks viljum við taka fram að þótt markmiðin sem sett eru fram í nýrri stefnu Vísinda- og tækniráðs séu ekki eins háleit og við hefðum viljað myndum við vel við una ef stjórnvöld tækju sig til og fylgdu stefnunni eftir af einurð. Við skorum því á þau stjórnvöld sem hér taka við stjórnartaumunum eftir kosningar að leyfa ekki málefnum vísinda og háskólamenntunar að daga uppi eina ferðina enn heldur stuðla að andlegri og veraldlegri velmegun landsins með því að tryggja þessum málum farveg til frambúðar. Erna Magnúsdóttir Háskóla ÍslandsEyja M. Brynjarsdóttir Háskóla ÍslandsEyjólfur Ingi Ásgeirsson Háskólanum í ReykjavíkHenning Úlfarsson Háskólanum í ReykjavíkSnævar Sigurðsson Íslenskri erfðagreininguViðar Halldórsson Háskóla Íslands í stjórn Vísindafélags Íslendinga Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Kosningar 2017 Vísindi Mest lesið 76 dagar Erlingur Sigvaldason Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun Hjartans mál í kennslu Sigurður Árni Reynisson Skoðun Skoðun Skoðun Eru börn innviðir? Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Háskólaþorpið Bifröst og fólkið sem gleymdist Margrét Jónsdóttir Njarðvík skrifar Skoðun Körfubolti á tímum þjóðarmorðs Bjarni Þór Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Draugagangur í Alaska Hannes Pétursson skrifar Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar Skoðun 76 dagar Erlingur Sigvaldason skrifar Skoðun Í minningu körfuboltahetja Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar Skoðun Hjartans mál í kennslu Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjallar og lyklaborðið Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun „Stóra fallega frumvarpið“ hans Trump Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Verndun vatns og stjórn vatnamála Ólafur Arnar Jónsson,Sigurður Guðjónsson skrifar Skoðun Gegn hernaði hvers konar Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Hvers vegna sífellt fleiri sækjast eftir einveru Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Þriggja stiga þögn Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Nú þarf að gyrða sig í brók Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Lesblindir og stuðningur í skólum Snævar Ívarsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun Rýnt í stöðu kvenna með örorkulífeyri Huld Magnúsdóttir skrifar Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson skrifar Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir skrifar Sjá meira
Á Vísindaþingi í síðasta mánuði var kynnt stefna Vísinda- og tækniráðs 2017-2019, en síðasta stefna rann sitt skeið í lok síðasta árs. Í stefnunni er farið hástemmdum orðum um mikilvægi vísinda og menntunar fyrir nútímasamfélag. Þó virðist hún ekki vera í tengslum við þann raunveruleika sem blasir við í íslensku vísindaumhverfi og endurspeglar heldur ekki mikinn metnað fyrir hönd vísinda, tækni og menntunar í landinu. Til dæmis er talað um að á Íslandi sé öflugt rannsóknaumhverfi á mörgum sviðum, en ekki er horfst í augu við þær staðreyndir að rannsókna- og nýsköpunarumhverfið hér sé mjög brotakennt og öll umgjörð um það veikburða. Þetta er m.a. niðurstaða jafningjamats af hendi Evrópusambandsins sem gert var í tengslum við síðustu stefnu ráðsins en nú virðist vera búið að stinga þeirri úttekt undir stól. Það vekur líka athygli að stærstu fjármögnunarmarkmið stefnunnar eru endurunnin úr síðustu stefnu, en færð aftur um hálfan áratug. Þessi markmið, annars vegar að fjárframlög til rannsókna- og þróunar nái 3% af vergri landsframleiðslu og hins vegar að fjármögnun háskólastigsins nái fyrst meðaltali OECD-landanna og síðan Norðurlandanna, eru vissulega nauðsynleg en að sama skapi mjög afhjúpandi. Stefnum Vísinda- og tækniráðs hefur nefnilega aldrei verið framfylgt, en nýjar stefnur voru settar fram árin 2003, 2006, 2010 og 2013 og svo núna. Því hefur þurft að setja sömu markmiðin aftur og aftur á meðan stefnurnar hafa dagað uppi sem dauð skjöl í skúffum ráðuneyta.Skortur á pólitískum vilja Á Íslandi hefur um langa hríð skort pólitískan vilja til að auka fjármögnun fyrir vísindi og háskólamenntun og endurspeglast það í vanefndum á stefnumörkun sem þó er sett fram í nafni ráðherra. Það verður samt að taka fram að eftir að síðasta stefna tók gildi fór af stað vinna við aðgerðaáætlun til að hrinda stefnunni í framkvæmd. Vakti sú vinna miklar vonir meðal vísindafólks um að nú stæði til að setja af stað metnaðarfullt starf til þess að bæta úr málum. Botninn virðist hins vegar hafa dottið úr því starfi þegar í ljós kom að hagtölur tengdar fjármögnun vísinda höfðu verið rangar og að við værum enn meiri eftirbátar samanburðarþjóða en við gerðum okkur grein fyrir. Í stað þess að gefa í og halda í markmiðin missti fólk móðinn og gafst upp. Einn hornsteinn fjármögnunar á vísindastarfi á Íslandi eru samkeppnissjóðir Vísinda- og tækniráðs: Rannsóknasjóður, Tækniþróunarsjóður og Innviðasjóður. Það skýtur skökku við að ekki sé minnst á þessa sjóði nema í framhjáhlaupi í stefnunni, og þeim virðist því ekki ætlaður sá stóri sess sem þeir hafa haft í fjármögnun rannsókna og tækniþróunar fram að þessu. Jafnframt hefur pólitísk umræða um sjóðina síðustu misseri einhvern veginn litast af því að fólk telji að fjármögnun sjóðanna sé nú í höfn eftir að þeir fengu innspýtingu árin 2014 og 2015. Raunveruleikinn er hins vegar annar. Þær fjárhæðir sem einstakir vísindahópar geta sótt í sjóðina eru mun lægri en það sem gengur og gerist í nágrannalöndunum. Hér eru innviðir sem snúa að rannsóknarhópum jafnframt veikburða og því verður enn minna úr því fjármagni sem sótt er í sjóðina en ef innviðir og umgjörð um vísindi væru ásættanleg. Jafnframt hefur launaskrið undanfarinna ára dregið verulega úr raunvirði þeirra styrkja sem veittir eru úr sjóðunum. Þetta er alvarlegt ástand þegar við áttum okkur á því að stærstu útgjöld af styrkfé eru laun ungra vísindamanna sem fá tækifæri til þess að taka sín fyrstu skref í rannsóknum með fjármögnun úr sjóðunum. Sjóðirnir eru því grundvöllur þjálfunar ungra vísindamanna og alger forsenda þess að þau ungmenni blómstri síðar og leggi sitt fram til eflingar íslensks vísindastarfs. Stefnunni til hróss má samt segja að þar er nú sérstaklega tekið á eflingu vísindainnviða. Við bindum miklar vonir við þá úttekt á innviðum í íslensku vísindaumhverfi sem verður framkvæmd, þar sem samkeppnishæfi íslenskra vísindamanna takmarkast að miklu leyti við þá innviði sem hér eru til staðar. Loks viljum við taka fram að þótt markmiðin sem sett eru fram í nýrri stefnu Vísinda- og tækniráðs séu ekki eins háleit og við hefðum viljað myndum við vel við una ef stjórnvöld tækju sig til og fylgdu stefnunni eftir af einurð. Við skorum því á þau stjórnvöld sem hér taka við stjórnartaumunum eftir kosningar að leyfa ekki málefnum vísinda og háskólamenntunar að daga uppi eina ferðina enn heldur stuðla að andlegri og veraldlegri velmegun landsins með því að tryggja þessum málum farveg til frambúðar. Erna Magnúsdóttir Háskóla ÍslandsEyja M. Brynjarsdóttir Háskóla ÍslandsEyjólfur Ingi Ásgeirsson Háskólanum í ReykjavíkHenning Úlfarsson Háskólanum í ReykjavíkSnævar Sigurðsson Íslenskri erfðagreininguViðar Halldórsson Háskóla Íslands í stjórn Vísindafélags Íslendinga
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun
Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar
Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar
Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun