Lífskjör öryrkja eru þjóðarhneisa Guðjón S. Brjánsson skrifar 12. febrúar 2021 18:15 Hin kokhrausta ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur hefur margoft lýst því yfir að það séu sjálfsögð manréttindi að bæta hag og lífskjör öryrkja og það sé reyndar ætlunin. Sérstaklega var þetta áberandi í upphafi stjórnarsamstarfsins en æ minna eftir því sem liðið hefur á. Stóra myndin blasir óbreytt við nú í lok kjörtímabils. Það er dapurlegt þegar á heildina er litið, að við sem samfélag skulum ekki vera komin lengra í hugsun og verki gagnvart samferðafólki sem býr við skerta starfsorku, að öryrkjar skuli enn búa við óöryggi varðandi umgjörð sína í lífinu, að þeir séu stöðugt afskiptir á hliðarlínunni, ekki einu sinni á varamannabekk. Viðhorf ríkisstjórnarinnar Viðhorf stjórnvalda gagnvart þátttöku öryrkja í samfélaginu kemur kannski skýrast í ljós þegar viðmót ráðuneyta er skoðað, hvaða frumkvæði einstakir ráðherrar hafa sýnt varðandi ráðningar öryrkja til starfa. Hafa ráðherrar í þessari ríkisstjórn gengið á undan með góðu fordæmi á kjörtímabilinu? Hafa ráðuneyti þeirra skilgreinda stefnu í málaflokknum? Ráðherrar áhugalausir Í fyrirspurn Oddnýju Harðardóttur þingmanns Samfylkingar til allra ráðherra fyrir nokkrum mánuðum kom staðan berlega í ljós. Í hverju ráðuneytanna starfar annaðhvort einn eða enginn starfsmaður með skerta starfsorku. Þannig hafa sem dæmi félags- og barnamálaráðherra, dómsmálaráðherra, fjármálaráðherra og umhverfisráðherra engan starfsmann í þjónustu sinni sem býr við skerta starfsorku. Ekkert af 10 ráðuneytum ríkisstjórnarinnar hefur mótað sér stefnu um að leggja skuli áherslu á ráðningar einstaklinga með skerta starfsorku. Mennta- og menningarmálaráðherra hafði ekki fyrir því að svara fyrirspurninni. Þetta segir sína sögu um viðhorfin. Frumkvæði og mannvirðing Ég tel tæpast að hægt sé að sakast við okkur þingmenn um að hafa ekki fjallað um hagsmuni öryrkja í umræðum á Alþingi. Frumkvæði að slíkri umræðu liggur alltaf hjá minnihlutanum, ekki hjá þeim sem ráða lögum og lofum í landinu. Það verður vísast óbreytt þannig og þar til við völdum tekur ríkisstjórn félagshyggju, jöfnuðar og mannvirðingar. Það er í valdi kjósenda og þeir eiga val um að snúa við blaðinu í alþingiskosningum sem fram fara í síðasta lagi í haust. Skýrsla Dr. Kolbeins Það er víðar sem fjallað er um málefni öryrkja og stöðu þeirra í samfélaginu. Kolbeinn H. Stefánsson, doktor í félagsfræði vann t.d. nýlega fróðlega skýrslu um málefni öryrkja fyrir Öryrkjabandalagið. Í orðræðunni er gjarnan klifað á því að örorkulífeyrisþegum fjölgi hratt með tilheyrandi kostnaði fyrir ríkið og samfélagið allt. Vaxandi kostnaður kalli svo á viðbrögð í formi róttækra breytinga á almannatryggingum og endurhæfingu. Kolbeinn bendir á það í skýrslu sinni að örorkulífeyrisþegum hafi vissulega fjölgað umtalsvert frá aldamótum, en breytingin yfir 20 ára tímabil kunni að gefa villandi mynd. Raunar hafi hægt á þessari þróun eftir 2005 og segir skýrsluhöfundur að nýjustu gögn bendi einnig til að enn frekar hafi hægt á henni frá 2017. Skýrsluhöfundur staldrar líka við þá staðhæfingu að fjölgun örorkulífeyrisþega megi að mestu rekja til ungra karla. Það hlutfall hafi vissulega hækkað á síðastliðnum áratugum, en stærsti hluti fjölgunar örorkulífeyrisþega sé rakinn til kvenna 50 ára og eldri, eða rúm 42%. Það er sérstakt og alvarlegt rannsóknarefni. Gildi samfélagsþátttöku Fjallað er um títtnefnt starfsgetumat í niðurlagi skýrslu Kolbeins. Hann metur það svo að miklu meiri áherslu eigi að leggja á almenna samfélagsþátttöku öryrkja sem nái betur til þeirra sem eru algjörlega ófærir um að taka þátt á vinnumarkaði, ekki bara að einblína á atvinnuþátttöku. Undir mikilvægi þess er sannarlega tekið að almannatryggingakerfið hvetji til virkni en letji ekki með tilheyrandi aukaverkunum. Frítekjumark öryrkja hefur t.d. staðið fast í tæplega 110 þúsund krónum á mánuði frá árinu 2010 en væri nær 200 þúsund krónum ef það hefði þróast í takt við laun. Það er eðlileg leiðrétting sem við jafnaðarmenn í Samfylkingunni höfum barist fyrir og munum gera áfram. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðjón S. Brjánsson Félagsmál Skoðun: Kosningar 2021 Samfylkingin Alþingi Mest lesið Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson skrifar Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Skynsamleg forgangsröðun fjár Ragnhildur Jónsdóttir skrifar Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að sameinast fjölskyldu sinni Guðrún Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson skrifar Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Sumarið verður nýtt vel til uppbyggingar snjóflóðavarna Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Tíðaheilbrigði er lykilatriði í jafnrétti kynjanna Berit Mueller skrifar Skoðun Þjóðarmorð – frá orðfræðilegu sjónarmiði Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Sjá meira
Hin kokhrausta ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur hefur margoft lýst því yfir að það séu sjálfsögð manréttindi að bæta hag og lífskjör öryrkja og það sé reyndar ætlunin. Sérstaklega var þetta áberandi í upphafi stjórnarsamstarfsins en æ minna eftir því sem liðið hefur á. Stóra myndin blasir óbreytt við nú í lok kjörtímabils. Það er dapurlegt þegar á heildina er litið, að við sem samfélag skulum ekki vera komin lengra í hugsun og verki gagnvart samferðafólki sem býr við skerta starfsorku, að öryrkjar skuli enn búa við óöryggi varðandi umgjörð sína í lífinu, að þeir séu stöðugt afskiptir á hliðarlínunni, ekki einu sinni á varamannabekk. Viðhorf ríkisstjórnarinnar Viðhorf stjórnvalda gagnvart þátttöku öryrkja í samfélaginu kemur kannski skýrast í ljós þegar viðmót ráðuneyta er skoðað, hvaða frumkvæði einstakir ráðherrar hafa sýnt varðandi ráðningar öryrkja til starfa. Hafa ráðherrar í þessari ríkisstjórn gengið á undan með góðu fordæmi á kjörtímabilinu? Hafa ráðuneyti þeirra skilgreinda stefnu í málaflokknum? Ráðherrar áhugalausir Í fyrirspurn Oddnýju Harðardóttur þingmanns Samfylkingar til allra ráðherra fyrir nokkrum mánuðum kom staðan berlega í ljós. Í hverju ráðuneytanna starfar annaðhvort einn eða enginn starfsmaður með skerta starfsorku. Þannig hafa sem dæmi félags- og barnamálaráðherra, dómsmálaráðherra, fjármálaráðherra og umhverfisráðherra engan starfsmann í þjónustu sinni sem býr við skerta starfsorku. Ekkert af 10 ráðuneytum ríkisstjórnarinnar hefur mótað sér stefnu um að leggja skuli áherslu á ráðningar einstaklinga með skerta starfsorku. Mennta- og menningarmálaráðherra hafði ekki fyrir því að svara fyrirspurninni. Þetta segir sína sögu um viðhorfin. Frumkvæði og mannvirðing Ég tel tæpast að hægt sé að sakast við okkur þingmenn um að hafa ekki fjallað um hagsmuni öryrkja í umræðum á Alþingi. Frumkvæði að slíkri umræðu liggur alltaf hjá minnihlutanum, ekki hjá þeim sem ráða lögum og lofum í landinu. Það verður vísast óbreytt þannig og þar til við völdum tekur ríkisstjórn félagshyggju, jöfnuðar og mannvirðingar. Það er í valdi kjósenda og þeir eiga val um að snúa við blaðinu í alþingiskosningum sem fram fara í síðasta lagi í haust. Skýrsla Dr. Kolbeins Það er víðar sem fjallað er um málefni öryrkja og stöðu þeirra í samfélaginu. Kolbeinn H. Stefánsson, doktor í félagsfræði vann t.d. nýlega fróðlega skýrslu um málefni öryrkja fyrir Öryrkjabandalagið. Í orðræðunni er gjarnan klifað á því að örorkulífeyrisþegum fjölgi hratt með tilheyrandi kostnaði fyrir ríkið og samfélagið allt. Vaxandi kostnaður kalli svo á viðbrögð í formi róttækra breytinga á almannatryggingum og endurhæfingu. Kolbeinn bendir á það í skýrslu sinni að örorkulífeyrisþegum hafi vissulega fjölgað umtalsvert frá aldamótum, en breytingin yfir 20 ára tímabil kunni að gefa villandi mynd. Raunar hafi hægt á þessari þróun eftir 2005 og segir skýrsluhöfundur að nýjustu gögn bendi einnig til að enn frekar hafi hægt á henni frá 2017. Skýrsluhöfundur staldrar líka við þá staðhæfingu að fjölgun örorkulífeyrisþega megi að mestu rekja til ungra karla. Það hlutfall hafi vissulega hækkað á síðastliðnum áratugum, en stærsti hluti fjölgunar örorkulífeyrisþega sé rakinn til kvenna 50 ára og eldri, eða rúm 42%. Það er sérstakt og alvarlegt rannsóknarefni. Gildi samfélagsþátttöku Fjallað er um títtnefnt starfsgetumat í niðurlagi skýrslu Kolbeins. Hann metur það svo að miklu meiri áherslu eigi að leggja á almenna samfélagsþátttöku öryrkja sem nái betur til þeirra sem eru algjörlega ófærir um að taka þátt á vinnumarkaði, ekki bara að einblína á atvinnuþátttöku. Undir mikilvægi þess er sannarlega tekið að almannatryggingakerfið hvetji til virkni en letji ekki með tilheyrandi aukaverkunum. Frítekjumark öryrkja hefur t.d. staðið fast í tæplega 110 þúsund krónum á mánuði frá árinu 2010 en væri nær 200 þúsund krónum ef það hefði þróast í takt við laun. Það er eðlileg leiðrétting sem við jafnaðarmenn í Samfylkingunni höfum barist fyrir og munum gera áfram. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar.
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar