Stór eyja og lítil orkuvinnsla, hærri kostnaður – eða hvað? Jón Skafti Gestsson skrifar 8. apríl 2021 11:00 Í kjölfar víðtæks og langvarandi rafmagnsleysis eftir óveður veturinn 2019-2020 ákvað ríkisstjórnin að gera sérstakt átak í því að styrkja flutningskerfi raforku og rímaði sú ákvörðun vel við aðrar stefnur stjórnvalda um styrkingu flutningskerfisins. Þrátt fyrir það höfum við hjá Landsneti sætt nokkurri gagnrýni fyrir skort á kostnaðarvitund og erum sögð grafa undan samkeppnishæfni landsins með áætlunum okkar um að styrkja flutningskerfið í samræmi við stefnu stjórnvalda. Er það sanngjörn gagnrýni? Kostnaður við flutning raforku fer hækkandi um heim allan. Það er óumflýjanlegur fylgifiskur endurnýjanlegrar raforku. Ástæðurnar eru ekki sérstaklega flóknar og sjálfsagt að fara aðeins yfir þær. Bæði er vinnsla endurnýjanlegra raforkukosta stopulli en hefðbundinna orkugjafa á borð við gas, kol eða kjarnorku og svo eru þeir ekkert endilega staðsettir á heppilegum stöðum, ólíkt fyrrgreindum orkugjöfum sem hægt er að staðsetja að vild. Afleiðingin er að minni orka kemur frá hverjum virkjunarstað og hana þarf að flytja um lengri veg. Hvort tveggja hækkar auðvitað kostnað. Hér á Íslandi er orkuvinnsla á flatarmál undir heimsmeðaltali, öll orka unnin með endurnýjanlegum orkugjöfum og flutningskerfið okkar er sprungið. Þetta eru allt saman lykilatriði sem hækka að öðru óbreyttu kostnað við flutning en rata því miður sjaldnast inn í umræðuna. Umræðan hefur því miður einblínt á valkvæðan verðsamanburð stóriðju. Mynd 1 Raforkuvinnsla að flatarmáli - Ísland er undir heimsmeðaltali Á Íslandi býr fámenn þjóð sem framleiðir mikla orku miðað við höfðatölu en litla orku miðað við landsvæði. Framangreind hækkunaráhrif koma því sterkt fram hér á landi, ólíkt því sem gerist annars staðar. Engu að síður er flutningskostnaður raforku hér á landi undir meðaltali Evrópuríkja samkvæmt samanburði Samtaka evrópskra flutningsfyrirtækja og fór samfleytt lækkandi á árunum 2013-2021. Í Bandaríkjunum er gert ráð fyrir 11% hækkun flutningskostnaðar á næsta áratug. Í Svíþjóð mun flutningfyrirtækið tvöfalda tekjur sínar á næsta áratug, Norðmenn munu hækka um fjórðung á næstu fimm árum. Sams konar niðurstöður eru fyrirséðar í Bretlandi og Þýskalandi. Allar líkur eru því á að flutningskostnaður raforku hér á landi muni lækka hlutfallslega samanborið við þessi lönd. Framtíðarsýnin: Flutningskerfið, orkuþörfin og Parísarsamkomulagið Íslendingar hafa áratugum saman búið við endurnýjanlegt húshitunar- og raforkukerfi. Sá árangur var ekki ókeypis, heldur náðist með framsýnum og umfangsmiklum fjárfestingum í hitaveitum og byggðalínunni sem tryggði raforkuflutning í alla landshluta. Síðan er liðin hartnær hálf öld og endurnýjunar er þörf, bæði vegna þess að enginn búnaður endist að eilífu en einnig því kerfið er uppselt, sprungið – fullestað. Það er ekki hægt að afhenda meiri raforku til nýrrar atvinnustarfsemi víðast hvar á Íslandi. Áskorun okkar kynslóðar er því að endurnýja byggðalínuna að loknum líftíma hennar með þarfir framtíðarinnar í huga, gera orkuskipti möguleg, tryggja landsbyggðunum viðunandi afhendingaröryggi og möguleika til atvinnuþróunar. Íslendingar eru aðilar að Parísarsamkomulaginu. Með því höfum við skuldbundið okkur til þess að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda. Þær skuldbindingar munum við einfaldlega ekki standa við án þess að flutningskerfið okkar stækki. Samorka gerði á síðasta ári greiningu á því hvað þarf mikla viðbótarraforku á Íslandi til þess að við getum staðið við skuldbindingar okkar sem þjóð. Svarið var að til þess að ná fram kolefnishlutleysi í samgöngum á landi munu þurfa að koma til 3.600 GWst af orku og nálægt 800 MW af afli. Til þess að ná fram kolefnishlutleysi árið 2040 í samræmi við orkustefnu okkar munum við þurfa 9.000 GWst og 1.250 MW af afli. Það er því deginum ljósara að við þurfum verulegar styrkingar á flutningskerfinu okkar ef við ætlum okkur að standa við skuldbindingar okkar. Hitaveituvæðingin og byggðalínan voru ekki óumdeild verkefni. Þá eins og nú voru uppi gagnrýnisraddir sem töluðu um bruðl og offjárfestingu. Sem betur fer urðu þau sjónarmið undir á sínum tíma og vonandi berum við sem þjóð gæfu til þess að svo fari aftur í þetta skiptið. Höfundur er sérfræðingur á fjármálasviði Landsnets. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jón Skafti Gestsson Orkumál Mest lesið Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal Skoðun Skoðun Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Kvennabarátta á tímum bakslags Tatjana Latinovic skrifar Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson skrifar Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Okur fákeppni og ofurvextir halda uppi verðbólgu Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Óverjandi framkoma við fyrirtæki Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Þegar vitleysan í dómsal slær allt út Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Ástarsvik ein tegund ofbeldis gegn eldra fólki Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Lítil bleik slaufa kemur miklu til leiðar Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Fræ menntunar – frá Froebel til Jung Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun 1500 vanvirk ungmenni í Reykjavík Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar Skoðun Að hafa trú á samfélaginu Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Sjá meira
Í kjölfar víðtæks og langvarandi rafmagnsleysis eftir óveður veturinn 2019-2020 ákvað ríkisstjórnin að gera sérstakt átak í því að styrkja flutningskerfi raforku og rímaði sú ákvörðun vel við aðrar stefnur stjórnvalda um styrkingu flutningskerfisins. Þrátt fyrir það höfum við hjá Landsneti sætt nokkurri gagnrýni fyrir skort á kostnaðarvitund og erum sögð grafa undan samkeppnishæfni landsins með áætlunum okkar um að styrkja flutningskerfið í samræmi við stefnu stjórnvalda. Er það sanngjörn gagnrýni? Kostnaður við flutning raforku fer hækkandi um heim allan. Það er óumflýjanlegur fylgifiskur endurnýjanlegrar raforku. Ástæðurnar eru ekki sérstaklega flóknar og sjálfsagt að fara aðeins yfir þær. Bæði er vinnsla endurnýjanlegra raforkukosta stopulli en hefðbundinna orkugjafa á borð við gas, kol eða kjarnorku og svo eru þeir ekkert endilega staðsettir á heppilegum stöðum, ólíkt fyrrgreindum orkugjöfum sem hægt er að staðsetja að vild. Afleiðingin er að minni orka kemur frá hverjum virkjunarstað og hana þarf að flytja um lengri veg. Hvort tveggja hækkar auðvitað kostnað. Hér á Íslandi er orkuvinnsla á flatarmál undir heimsmeðaltali, öll orka unnin með endurnýjanlegum orkugjöfum og flutningskerfið okkar er sprungið. Þetta eru allt saman lykilatriði sem hækka að öðru óbreyttu kostnað við flutning en rata því miður sjaldnast inn í umræðuna. Umræðan hefur því miður einblínt á valkvæðan verðsamanburð stóriðju. Mynd 1 Raforkuvinnsla að flatarmáli - Ísland er undir heimsmeðaltali Á Íslandi býr fámenn þjóð sem framleiðir mikla orku miðað við höfðatölu en litla orku miðað við landsvæði. Framangreind hækkunaráhrif koma því sterkt fram hér á landi, ólíkt því sem gerist annars staðar. Engu að síður er flutningskostnaður raforku hér á landi undir meðaltali Evrópuríkja samkvæmt samanburði Samtaka evrópskra flutningsfyrirtækja og fór samfleytt lækkandi á árunum 2013-2021. Í Bandaríkjunum er gert ráð fyrir 11% hækkun flutningskostnaðar á næsta áratug. Í Svíþjóð mun flutningfyrirtækið tvöfalda tekjur sínar á næsta áratug, Norðmenn munu hækka um fjórðung á næstu fimm árum. Sams konar niðurstöður eru fyrirséðar í Bretlandi og Þýskalandi. Allar líkur eru því á að flutningskostnaður raforku hér á landi muni lækka hlutfallslega samanborið við þessi lönd. Framtíðarsýnin: Flutningskerfið, orkuþörfin og Parísarsamkomulagið Íslendingar hafa áratugum saman búið við endurnýjanlegt húshitunar- og raforkukerfi. Sá árangur var ekki ókeypis, heldur náðist með framsýnum og umfangsmiklum fjárfestingum í hitaveitum og byggðalínunni sem tryggði raforkuflutning í alla landshluta. Síðan er liðin hartnær hálf öld og endurnýjunar er þörf, bæði vegna þess að enginn búnaður endist að eilífu en einnig því kerfið er uppselt, sprungið – fullestað. Það er ekki hægt að afhenda meiri raforku til nýrrar atvinnustarfsemi víðast hvar á Íslandi. Áskorun okkar kynslóðar er því að endurnýja byggðalínuna að loknum líftíma hennar með þarfir framtíðarinnar í huga, gera orkuskipti möguleg, tryggja landsbyggðunum viðunandi afhendingaröryggi og möguleika til atvinnuþróunar. Íslendingar eru aðilar að Parísarsamkomulaginu. Með því höfum við skuldbundið okkur til þess að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda. Þær skuldbindingar munum við einfaldlega ekki standa við án þess að flutningskerfið okkar stækki. Samorka gerði á síðasta ári greiningu á því hvað þarf mikla viðbótarraforku á Íslandi til þess að við getum staðið við skuldbindingar okkar sem þjóð. Svarið var að til þess að ná fram kolefnishlutleysi í samgöngum á landi munu þurfa að koma til 3.600 GWst af orku og nálægt 800 MW af afli. Til þess að ná fram kolefnishlutleysi árið 2040 í samræmi við orkustefnu okkar munum við þurfa 9.000 GWst og 1.250 MW af afli. Það er því deginum ljósara að við þurfum verulegar styrkingar á flutningskerfinu okkar ef við ætlum okkur að standa við skuldbindingar okkar. Hitaveituvæðingin og byggðalínan voru ekki óumdeild verkefni. Þá eins og nú voru uppi gagnrýnisraddir sem töluðu um bruðl og offjárfestingu. Sem betur fer urðu þau sjónarmið undir á sínum tíma og vonandi berum við sem þjóð gæfu til þess að svo fari aftur í þetta skiptið. Höfundur er sérfræðingur á fjármálasviði Landsnets.
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar
Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar
Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun