Orkuskipti og óvinsælar aðgerðir Lenya Rún Taha Karim skrifar 11. ágúst 2023 09:35 „Við munum setja okkur sjálfstætt landsmarkmið um 55% samdrátt á losun á beinni ábyrgð Íslands fyrir 2030 miðað við árið 2005. Lögð verður áhersla á markvissar og metnaðarfullar aðgerðir til að draga úr losun vegna landnotkunar og hraða orkuskiptum á öllum sviðum. Markmiðið er að Ísland nái kolefnishlutleysi og fullum orkuskiptum eigi síðar en árið 2040 og verði þá óháð jarðefnaeldsneyti fyrst ríkja. “ Þessi texti var skrifaður í stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar árið 2021, nú árið 2023 erum við að horfa fram á að þessi markmið séu nánast ómöguleg vegna stöðnunar í þessum málaflokki. Áður en lengra er haldið þá er mikilvægt að taka fram að aðgerðir til þess að sporna við loftslagsvánni eru ekki takmarkaðar við orkuskiptin, það þarf mun meira til og er það alveg augljóst. Þessi grein snýst hins vegar bara um orkumál, hreinlega vegna þess að það er orðið erfitt að láta eins og núverandi framboð af orku muni duga til þess að ná markmiðum okkar um full orkuskipti á sama tíma og hún á líka að duga til þess að anna eftirspurnina eftir raforku. Orkuskiptin framundan eru meðal stærstu verkefna í forgangi allra ríkja í Evrópu en hafa setið á hakanum á Íslandi í alltof langan tíma. Orkuskipti snúast ekki einungis um samþykkt rammaáætlunar, heldur einnig um t.d. meiri orkusparnað og betri orkunýtni, nýja og sjálfbæra orkukosti svo sem vindorku og hvernig skuli tryggja raforkuöryggi fyrir almenning og aðra viðkvæma neytendur á sama tíma og við róum í átt að kolefnishlutleysi. Flest öll lönd í kringum okkur eru komin með heildstæða stefnu, skilvirka löggjöf og framtíðarsýn hvað varðar ofangreind atriði. Ísland stendur enn í stað þegar við gætum hreinlega verið leiðandi í aðgerðum og framförum gegn loftslagsvánni með aukinni áherslu á skynsamlegri nýtingu grænnar orku. Óvinsælar aðgerðir Það er nokkuð ljóst að ef eitthvað ríki getur náð þessum metnaðarfullum markmiðum sem koma fram í stjórnarsáttmála þá ætti það að sjálfsögðu að vera Ísland. Hins vegar þurfa kjörnir fulltrúar að rífa sig í gang og grípa til aðgerða sem eru ekki vinsælar meðal allra kjósenda. Það eru þrír flokkar í ríkisstjórn og allir þrír flokkar reyna að höfða til mismunandi markhópa sem leiðir til stöðnunar í ákvarðanatöku stórra og umdeildra málaflokka. Grípa þarf til aðgerða sem munu vera óvinsælar meðal allra þriggja markhópa. Markmiðum Íslands um kolefnishlutleysi og fullum orkuskiptum verða ekki náð með því að einungis reisa fleiri orkumannvirki. Markmiðunum verður heldur ekki náð með því að einungis einblína á orkuskipti hjá eigendum einkabifreiða. Markmiðunum verður svo sannarlega ekki náð með því að einblína bara á eina aðgerð í einu og síðan leyfa skoðanakönnunum um fylgi flokka ráða förinni. Ferlið sjálft í átt að fullum orkuskiptum má líta á sem tannhjól sem er knúið af samspili margra mismunandi og fjölbreyttra aðgerða. Ef það er lögð áhersla á eina aðgerð (t.d. bara samþykkt rammaáætlunar) þá er hætta á að allt ferlið standi eða falli með þessari einni aðgerð. Ef þessi metnaðarfullu markmið eiga að nást, þá er nauðsynlegt að benda á raunhæfa (og stundum óvinsæla) staðreynd um að það er augljóslega þörf á frekari orku hérlendis og munum við ólíklega komast hjá því að reisa fleiri virkjanir. Hins vegar þýðir það ekki að orkan sem er nú þegar framleidd sé vel nýtt - það þarf samspil frekari orkuframleiðslu og betri orkunýtingar til þess að þetta virki. Það er þörf á orkuskiptum í samgöngum en það þýðir þó ekki að ríkið eigi að niðurgreiða rafmagnsbíla og halda að málið sé dautt - það þarf að leggja áherslu á að Borgarlínan og frekari uppbygging sjálfbærra almenningssamgangna klárist sem fyrst. Það þarf að einfalda leyfisveitingaferlið er kemur að orkumannvirkjum en það þýðir ekki að hægt sé að reisa virkjanir hvar sem er og án samþykkis hlutaðeigandi stofnana - tilvalið væri að líta til nýsamþykktra laga Evrópusambandsins þar sem endurnýjanleg orka er viðurkennd sem brýnir almannahagsmunir og afmarkað er svæði með mikla möguleika á endurnýjanlegri orkuframleiðslu á sama tíma og umhverfisáhrifin ráða förinni, þessi svæði eru síðan skilgreind sem „hröðunarsvæði” þar sem leyfisveitingaferlið er styttra og einfaldara en á öðrum svæðum. Að lokum, þá er mikilvægt að tryggja raforkuöryggi viðkvæmra neytenda í ljósi aðgerðarleysis stjórnvalda þegar kemur að forgangsröðun raforku. Það eru tvö ár eftir af kjörtímabilinu og því er enn tími til að bregðast við orkukreppunni sem blasir við ef ekki er gripið til aðgerða. Þetta er bara upptalning á aðgerðum sem eru umdeildar og stjórnvöld eru hikandi, ef ekki treg, við að grípa til. Staðreyndin er hins vegar sú að við stöndum frammi fyrir tímamótum þar sem aðgerðarleysi í umhverfis- og loftslagsmálum mun óhjákvæmilega leiða til loftslagshamfara sem komandi kynslóðir munu ekki geta snúið við og heldur ekki lifað við. Það er orðið vandræðalegt hvað við erum með stór markmið og loforð sem líta vel út á alþjóðavísu og í ársskýrslum erlendra eftirlitsstofnana á sama tíma og við erum gjörsamlega vonlaus í að framkvæma þau. Gerum betur og nýtum sérstöðu okkar í orkumálum til að raunverulega vera fyrst allra ríkja til að ná fullum orkuskiptum. Höfundur er varaþingmaður Pírata Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Lenya Rún Taha Karim Orkuskipti Orkumál Mest lesið Halldór 21.06.2025 Halldór “Jákvæð viðbrögð” um veiðigjaldið? Heimir Örn Árnason Skoðun Skattgreiðendur látnir borga brúsann Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Opið bréf til Rósu Guðbjartsdóttur Margrét Kristín Blöndal Skoðun Grein til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Sveinn Dúa Hjörleifsson,Eyrún Unnarsdóttir,Elmar GIlbertsson,Álfheiður Guðmundsdóttir,Kristján Jóhannesson Skoðun Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson Skoðun Veitingastaðir eru ekki kjarnorkuver Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Að sækja gullið (okkar) grein 2 Þröstur Friðfinnsson Skoðun Verið brjáluð. Ég fer ekki neitt Ian McDonald Skoðun Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley Skoðun Skoðun Skoðun Grein til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Sveinn Dúa Hjörleifsson,Eyrún Unnarsdóttir,Elmar GIlbertsson,Álfheiður Guðmundsdóttir,Kristján Jóhannesson skrifar Skoðun “Jákvæð viðbrögð” um veiðigjaldið? Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Skattgreiðendur látnir borga brúsann Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Nokkur orð um Kúbudeiluna og viðskiptabannið Gylfi Páll Hersir skrifar Skoðun Ráðherrar með reiknivél og leyndarhyggju Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Gróf misbeiting illa fengins valds Örn Sigurðsson skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) grein 2 Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Pólítískt hugrekki Unnur Hrefna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Vísir að lægri orkureikningi Einar Vilmarsson skrifar Skoðun Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Opið bréf til Rósu Guðbjartsdóttur Margrét Kristín Blöndal skrifar Skoðun Mikil réttarbót fyrir fatlað fólk mætir hindrunum Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Verið brjáluð. Ég fer ekki neitt Ian McDonald skrifar Skoðun Hvernig eiga umsækjendur í opinbera sjóði að fylgja forsendum sem eru þversagnakenndar? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Vönduð vinnubrögð? Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Við viljum styðja ungmenni í að velja rétt fyrir sig og sína framtíð Þórdís Jóna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Veitingastaðir eru ekki kjarnorkuver Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Nýr vegvísir Evrópusambandsins um jafnrétti kynjanna Clara Ganslandt skrifar Skoðun Frá stjórnun til tengsla – Endurmat á atferlismeðferð í ljósi tilfinningagreindar Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun Blaður 35 Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Kaldar kveðjur frá forsætisráðherrra til ferðaþjónustunnar Pétur Óskarsson skrifar Skoðun Nú hefst samræmt próf í stærðfræði Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Rangfærslur Viðskiptaráðs Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sanngirni í Kópavogsmódelinu Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórnarflokkarnir fylgja Landsvirkjun – gegn Þjórsárverum Svandís Svavarsdóttir,Álfheiður Ingadóttir skrifar Skoðun Skapandi framtíð – forvarnir og félagsstarf í Hafnarfirði Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun Upplýsingar um mataræði barna og unglinga á landsvísu eru of gamlar – það er óásættanlegt Birna Þórisdóttir,Sigurbjörg Bjarnadóttir,Inga Þórsdóttir skrifar Skoðun Hvaða orka? Birgir Sverrisson skrifar Skoðun Það skiptir máli hvernig gervigreind er notuð í kennslu Hjörvar Ingi Haraldsson skrifar Sjá meira
„Við munum setja okkur sjálfstætt landsmarkmið um 55% samdrátt á losun á beinni ábyrgð Íslands fyrir 2030 miðað við árið 2005. Lögð verður áhersla á markvissar og metnaðarfullar aðgerðir til að draga úr losun vegna landnotkunar og hraða orkuskiptum á öllum sviðum. Markmiðið er að Ísland nái kolefnishlutleysi og fullum orkuskiptum eigi síðar en árið 2040 og verði þá óháð jarðefnaeldsneyti fyrst ríkja. “ Þessi texti var skrifaður í stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar árið 2021, nú árið 2023 erum við að horfa fram á að þessi markmið séu nánast ómöguleg vegna stöðnunar í þessum málaflokki. Áður en lengra er haldið þá er mikilvægt að taka fram að aðgerðir til þess að sporna við loftslagsvánni eru ekki takmarkaðar við orkuskiptin, það þarf mun meira til og er það alveg augljóst. Þessi grein snýst hins vegar bara um orkumál, hreinlega vegna þess að það er orðið erfitt að láta eins og núverandi framboð af orku muni duga til þess að ná markmiðum okkar um full orkuskipti á sama tíma og hún á líka að duga til þess að anna eftirspurnina eftir raforku. Orkuskiptin framundan eru meðal stærstu verkefna í forgangi allra ríkja í Evrópu en hafa setið á hakanum á Íslandi í alltof langan tíma. Orkuskipti snúast ekki einungis um samþykkt rammaáætlunar, heldur einnig um t.d. meiri orkusparnað og betri orkunýtni, nýja og sjálfbæra orkukosti svo sem vindorku og hvernig skuli tryggja raforkuöryggi fyrir almenning og aðra viðkvæma neytendur á sama tíma og við róum í átt að kolefnishlutleysi. Flest öll lönd í kringum okkur eru komin með heildstæða stefnu, skilvirka löggjöf og framtíðarsýn hvað varðar ofangreind atriði. Ísland stendur enn í stað þegar við gætum hreinlega verið leiðandi í aðgerðum og framförum gegn loftslagsvánni með aukinni áherslu á skynsamlegri nýtingu grænnar orku. Óvinsælar aðgerðir Það er nokkuð ljóst að ef eitthvað ríki getur náð þessum metnaðarfullum markmiðum sem koma fram í stjórnarsáttmála þá ætti það að sjálfsögðu að vera Ísland. Hins vegar þurfa kjörnir fulltrúar að rífa sig í gang og grípa til aðgerða sem eru ekki vinsælar meðal allra kjósenda. Það eru þrír flokkar í ríkisstjórn og allir þrír flokkar reyna að höfða til mismunandi markhópa sem leiðir til stöðnunar í ákvarðanatöku stórra og umdeildra málaflokka. Grípa þarf til aðgerða sem munu vera óvinsælar meðal allra þriggja markhópa. Markmiðum Íslands um kolefnishlutleysi og fullum orkuskiptum verða ekki náð með því að einungis reisa fleiri orkumannvirki. Markmiðunum verður heldur ekki náð með því að einungis einblína á orkuskipti hjá eigendum einkabifreiða. Markmiðunum verður svo sannarlega ekki náð með því að einblína bara á eina aðgerð í einu og síðan leyfa skoðanakönnunum um fylgi flokka ráða förinni. Ferlið sjálft í átt að fullum orkuskiptum má líta á sem tannhjól sem er knúið af samspili margra mismunandi og fjölbreyttra aðgerða. Ef það er lögð áhersla á eina aðgerð (t.d. bara samþykkt rammaáætlunar) þá er hætta á að allt ferlið standi eða falli með þessari einni aðgerð. Ef þessi metnaðarfullu markmið eiga að nást, þá er nauðsynlegt að benda á raunhæfa (og stundum óvinsæla) staðreynd um að það er augljóslega þörf á frekari orku hérlendis og munum við ólíklega komast hjá því að reisa fleiri virkjanir. Hins vegar þýðir það ekki að orkan sem er nú þegar framleidd sé vel nýtt - það þarf samspil frekari orkuframleiðslu og betri orkunýtingar til þess að þetta virki. Það er þörf á orkuskiptum í samgöngum en það þýðir þó ekki að ríkið eigi að niðurgreiða rafmagnsbíla og halda að málið sé dautt - það þarf að leggja áherslu á að Borgarlínan og frekari uppbygging sjálfbærra almenningssamgangna klárist sem fyrst. Það þarf að einfalda leyfisveitingaferlið er kemur að orkumannvirkjum en það þýðir ekki að hægt sé að reisa virkjanir hvar sem er og án samþykkis hlutaðeigandi stofnana - tilvalið væri að líta til nýsamþykktra laga Evrópusambandsins þar sem endurnýjanleg orka er viðurkennd sem brýnir almannahagsmunir og afmarkað er svæði með mikla möguleika á endurnýjanlegri orkuframleiðslu á sama tíma og umhverfisáhrifin ráða förinni, þessi svæði eru síðan skilgreind sem „hröðunarsvæði” þar sem leyfisveitingaferlið er styttra og einfaldara en á öðrum svæðum. Að lokum, þá er mikilvægt að tryggja raforkuöryggi viðkvæmra neytenda í ljósi aðgerðarleysis stjórnvalda þegar kemur að forgangsröðun raforku. Það eru tvö ár eftir af kjörtímabilinu og því er enn tími til að bregðast við orkukreppunni sem blasir við ef ekki er gripið til aðgerða. Þetta er bara upptalning á aðgerðum sem eru umdeildar og stjórnvöld eru hikandi, ef ekki treg, við að grípa til. Staðreyndin er hins vegar sú að við stöndum frammi fyrir tímamótum þar sem aðgerðarleysi í umhverfis- og loftslagsmálum mun óhjákvæmilega leiða til loftslagshamfara sem komandi kynslóðir munu ekki geta snúið við og heldur ekki lifað við. Það er orðið vandræðalegt hvað við erum með stór markmið og loforð sem líta vel út á alþjóðavísu og í ársskýrslum erlendra eftirlitsstofnana á sama tíma og við erum gjörsamlega vonlaus í að framkvæma þau. Gerum betur og nýtum sérstöðu okkar í orkumálum til að raunverulega vera fyrst allra ríkja til að ná fullum orkuskiptum. Höfundur er varaþingmaður Pírata
Grein til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Sveinn Dúa Hjörleifsson,Eyrún Unnarsdóttir,Elmar GIlbertsson,Álfheiður Guðmundsdóttir,Kristján Jóhannesson Skoðun
Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson Skoðun
Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley Skoðun
Skoðun Grein til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Sveinn Dúa Hjörleifsson,Eyrún Unnarsdóttir,Elmar GIlbertsson,Álfheiður Guðmundsdóttir,Kristján Jóhannesson skrifar
Skoðun Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson skrifar
Skoðun Hvernig eiga umsækjendur í opinbera sjóði að fylgja forsendum sem eru þversagnakenndar? Bogi Ragnarsson skrifar
Skoðun Við viljum styðja ungmenni í að velja rétt fyrir sig og sína framtíð Þórdís Jóna Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Frá stjórnun til tengsla – Endurmat á atferlismeðferð í ljósi tilfinningagreindar Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar
Skoðun Ríkisstjórnarflokkarnir fylgja Landsvirkjun – gegn Þjórsárverum Svandís Svavarsdóttir,Álfheiður Ingadóttir skrifar
Skoðun Upplýsingar um mataræði barna og unglinga á landsvísu eru of gamlar – það er óásættanlegt Birna Þórisdóttir,Sigurbjörg Bjarnadóttir,Inga Þórsdóttir skrifar
Grein til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Sveinn Dúa Hjörleifsson,Eyrún Unnarsdóttir,Elmar GIlbertsson,Álfheiður Guðmundsdóttir,Kristján Jóhannesson Skoðun
Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson Skoðun
Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley Skoðun