Að brenna bláa akurinn Jón Kaldal skrifar 26. september 2023 07:31 Í dag og alla þessa viku eru starfsmenn Arnarlax að hella skordýraeitri í sjókvíar fyrirtækisins í Tálknafirði fyrir vestan sökum þess hversu illa haldnir eldislaxarnir í sjókvíunum eru af völdum gríðarlegs lúsasmits. Þessar eitranir hófust í síðustu viku. Kjartan Ólafsson, stjórnarmaður Arnarlax, minntist ekki á þessar harkalegu aðgerðir þegar hann mætti á Sprengisand á Bylgjunni á sunnudag til að ræða nýjasta kafla þeirra hörmunga sem sjókvíaeldisfyritækin hafa leitt yfir umhverfi og lífríki Íslands. Kjartan veit þó vel hversu hræðilega laxalúsin fer með eldisdýrin og villta laxfiska, sjóbirting, lax og sjóbleikju, þegar þetta skæða sníkjudýr streymir úr kvíunum í margföldu magni þess sem gæti gerst við náttúrulegar aðstæður. Hann veit líka að eiturefnin drepa lúsina með því að leysa upp skel hennar, og hafa nákvæmlega sömu áhrif á marfló, rækju og önnur villt skeldýr í nágrenni sjókvíanna. Framleiðsluþakið hlýtur að lækka Auðvitað vildi Kjartan ekki nefna þetta. Né að Arnarlax hefur staðið í svona eitrunum nokkrum sinnum á ári undanfarin mörg ár. Kjartan vildi líka gera sem minnst úr þeim manngerðu hamförum sem nú ríða yfir villta laxastofna landsins vegna þúsunda sleppifiska úr sjókví kollega hans hjá Arctic Fish. Við vitum ekki enn hversu djúp sár erfðablöndun eldislaxanna við villta laxinn okkar skilja eftir. Það eina sem við vitum er að þetta er svo meiriháttar áfall að forsendur „áhættumats um erfðablöndun“ eru kolfallnar. Eldislax í sjókví í Berufirði. Að jafnaði eru um helmingur allra eldislaxa í sjókví vanskapaður, heyrnalaus eða nær ekki fullum þroska vegna þeirra aðstæðna sem þeir þurfa að lifa við þau tvö ár sem þeir eru hafðir í sjó. Óskar Páll Sveinsson Höfundar þessa áhættumódels innan Hafrannsóknastofnunar hafa játað að þeir höfðu rangt fyrir sér. Þeir þurfa að byrja upp á nýtt. Og ef þeir eru samkvæmir sjálfum sér þá mun möguleg ársframleiðsla eldislax í sjókvíum aðeins verða brot af því sem núverandi áhættumat gerir ráð fyrir. Annað er óhjákvæmilegt því fyrirtækin hafa sýnt að þau ráða ekki við framleiðsluna eins og hún er núna, hvað þá ef hún verður þrefölduð eins og matið gerir ráð fyrir. Örvænting Kjartans Og þar komum við að því af hverju tónninn í stjórnarmanni Arnarlax var svona örvæntingarfullur í útvarpsumræðunum á Sprengisandi. Fyrirtæki hans gaf út í ágúst að það hyggur í haust á skráningu á First North, hliðarmarkaði Kauphallar Íslands, ekki síst með það fyrir augum að „auðvelda lífeyrissjóðum að fjárfesta í félaginu“. Ef möguleikarnir voru litlir á að lífeyrissjóðirnir myndu kaupa hlut þegar þessi hugmynd var viðruð, þá eru þeir örugglega að engu orðnir eftir að norsku kafararnir mættu með skutulbyssur sínar í árnar okkar. Í fyrsta lagi myndi það kalla á uppreisn almennings ef nota á lífeyrissjóði þeirra til að fjárfesta í svona skaðlegum iðnaði. Í öðru lagi væri það frámunalega heimskulegt við þessar aðstæður þegar yfirgnæfandi líkur eru á verðmæti sjókvíeldisfyrirtækjanna muni snarfalla á komandi mánuðum vegna þess að framleiðsluþakið hlýtur að lækka. Verðmæti þessara fyrirtækja hvílir eingöngu á þeim framleiðslukvóta sem þau ráða yfir. Taka næringarefni frá hungruðum heimi Þegar miklir persónulegir hagsmunir eru í húfi á fólk það til að leiðast á vafasamar slóðir. Kjartan Ólafsson fór svo oft villur vegar á Sprengisandi að það hefði reynst þúsund manna herdeild norskra kafara ómögulegt að finna hann. Einhverjir aðrir munu örugglega lista upp og leiðrétta vitleysuna sem hann hélt fram um rekstur eigenda lögbýla sem hafa treyst á hlunnindi af sjálfbærum stangveiðum kynslóðum saman í sveitum landsins. Fyrir þessa grein er af nógu að taka af rangfærslum um meint gæði framleiðslunnar og hversu umhverfisvæn hann vill meina að hún sé. Norskir kafarar með skutulbyssur að störfum í Langadalsá í Ísafjarðardjúpi. Köfun eftir eldislöxum er blómlegur iðnaður í Noregi enda eldislaxar sífellt að sleppa úr sjókvíum. Sigurður Þorvaldsson Kjartani varð tíðrætt um „bláa akurinn“ og mikilvægi hans til að fæða heiminn. Hafið leikur þar vissulega stórt hlutverk en laxeldi í sjó alls ekki. Þvert á móti reyndar því það er neikvæður halli á próteinframleiðslu í laxeldi. Til að framleiða eina máltíð af sjókvíaeldislaxi þarf prótein og næringarefni sem myndu duga í þrjár til fjórar máltíðir fyrir fólk. Kjartan og félagar eru beinlínis að taka prótein sem gætu nýst hungruðum heimi til að framleiða vöru sem meirihluti jarðarbúa mun aldrei hafa efni á að láta inn fyrir sínar varir. Það er bara hagfræðileg staðreynd. Enda er eldislax aðeins fjögur prósent af því sjávarfangi sem er framleitt á ári í heiminum. Þetta er hrein lúxusvara þó að við Vesturlandabúar áttum okkur mögulega ekki á því. Kjartan og félagar fara síðan hræðilega með þennan „bláa akur“. Sjókvíaeldi er mjög frumstæð tækni. Þetta er netapoki sem hangir á flotgrind. Öll mengun streymir beint úr kvíunum: skítur úr fiskunum, fóðurleifar, skordýraeitur, lyfjafóður, þungmálmar úr ásætuvörnum af netunum og gríðarlegt magn af míkróplasti. Í Noregi eru vistkerfi heilu fjarðanna að deyja vegna þessarar mengunar. Sjókvíaeldisfyrirtækin eru að brenna „bláa akurinn“. Ólöglegur grænþvottur Uppistaðan í fóðri sjókvíaeldislaxins er sojaprótein. Sojabaunirnar eru ræktaðar á ökrum í Suður-Ameríku og fluttar þaðan til Evrópu. Þar er búið til úr þeim fóður sem er svo hellt í Norður-Atlantshafið í allt að tvö ár. Megnið endar sem botnmengun í fjörðum, áður en laxinum er slátrað og flogið með hann á markað í Bandaríkjunum eða Evrópu. Þetta er hvorki „sjálfbær“ né „umhverfisvæn“ aðferð við að framleiða matvæli. Norski sjókvíaeldisrisinn Mowi (meirihlutaeigandi Arctic Fish) neyddist 2021 til að fjarlægja þessi orð af umbúðum eldislax sem seldur var í Bandaríkjunum því þau töldust „fölsk, misvísandi og blekkjandi“ eins og það var orðað í sátt í málaferlum á hendur fyrirtækinu. Þurfti fyrirtækið að borga háa upphæð til að forða sér frá dómsmáli. Móðurfélag Arctic Fish kaus að semja því það vissi eins og er, eldislax alinn í sjókvíum er ekki sjálfbær eða umhverfisvæn matvara. Neytendastofa hér á landi komst að sömu niðurstöðu í fyrra þegar hún úrskurðaði að Norðanfiskur og Fisherman höfðu brotið lög með röngum merkingum á umbúðum um að sjókvíaeldislax væri vistvæn og sjálfbær framleiðsla. Kæru lesendur, munið þetta. Sjókvíaeldi skaðar umhverfið, lífríkið og fer hræðilega með eldisdýrin. Þetta er óboðleg aðferð við matvælaframleiðslu. Höfundur er félagi í Íslenska náttúruverndarsjóðnum - The Icelandic Wildlife Fund. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jón Kaldal Fiskeldi Sjókvíaeldi Tálknafjörður Mest lesið Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun Á uppgjör frá TR að koma eldri borgurum á óvart? Björn Snæbjörnsson Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson Skoðun Nokkur orð um stöðuna Dögg Þrastardóttir Skoðun Hvernig tryggir þú stærstu fjárfestingu lífins? Berglind Halla Elíasdóttir Skoðun Ritunarramminn - verkfæri fyrir kennara! Katrín Ósk Þráinsdóttir Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas Skoðun Þakkir til starfsfólk Janusar Sigrún Ósk Bergmann Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason Skoðun Skoðun Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Tíðaheilbrigði er lykilatriði í jafnrétti kynjanna Berit Mueller skrifar Skoðun Þjóðarmorð – frá orðfræðilegu sjónarmiði Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Þakkir til starfsfólk Janusar Sigrún Ósk Bergmann skrifar Skoðun Mun gervigreindin senda konur heim? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Nokkur orð um stöðuna Dögg Þrastardóttir skrifar Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun #blessmeta – þriðja grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvernig tryggir þú stærstu fjárfestingu lífins? Berglind Halla Elíasdóttir skrifar Skoðun Ritunarramminn - verkfæri fyrir kennara! Katrín Ósk Þráinsdóttir skrifar Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar Skoðun Feluleikur Þorgerðar Katrínar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ráðalaus ráðherra Högni Elfar Gylfason skrifar Skoðun Spólum til baka Snævar Ingi Sveinsson skrifar Skoðun Sögulegur dómur Hæstaréttar – staðfestir sjálfstæði Alþingis Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Að vera fatlaður á Íslandi er full vinna Birna Ösp Traustadóttir skrifar Skoðun Sæluríkið Ísland Einar Helgason skrifar Skoðun Áskorun til Alþingis: Tryggið almannahagsmuni - afnemið samkeppnisundanþágu afurðastöðvanna Benedikt S. Benediktsson,Breki Karlsson,Halla Gunnarsdóttir,Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Stormurinn gegn stóðhryssunni Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Kallið þið þetta fjölbreytni? Hermann Borgar Jakobsson skrifar Skoðun Til varnar Eyjafjöllum - og Íslandi öllu Pétur Jónasson skrifar Skoðun Réttlætið sem refsar Jóni Hjálmar Vilhjálmsson skrifar Skoðun Guðmundur Hrafn Arngrímsson er maður sem hefur aldrei rúllað sexum Kristján Blöndal skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm með titrandi tár Katrín Matthíasdóttir skrifar Sjá meira
Í dag og alla þessa viku eru starfsmenn Arnarlax að hella skordýraeitri í sjókvíar fyrirtækisins í Tálknafirði fyrir vestan sökum þess hversu illa haldnir eldislaxarnir í sjókvíunum eru af völdum gríðarlegs lúsasmits. Þessar eitranir hófust í síðustu viku. Kjartan Ólafsson, stjórnarmaður Arnarlax, minntist ekki á þessar harkalegu aðgerðir þegar hann mætti á Sprengisand á Bylgjunni á sunnudag til að ræða nýjasta kafla þeirra hörmunga sem sjókvíaeldisfyritækin hafa leitt yfir umhverfi og lífríki Íslands. Kjartan veit þó vel hversu hræðilega laxalúsin fer með eldisdýrin og villta laxfiska, sjóbirting, lax og sjóbleikju, þegar þetta skæða sníkjudýr streymir úr kvíunum í margföldu magni þess sem gæti gerst við náttúrulegar aðstæður. Hann veit líka að eiturefnin drepa lúsina með því að leysa upp skel hennar, og hafa nákvæmlega sömu áhrif á marfló, rækju og önnur villt skeldýr í nágrenni sjókvíanna. Framleiðsluþakið hlýtur að lækka Auðvitað vildi Kjartan ekki nefna þetta. Né að Arnarlax hefur staðið í svona eitrunum nokkrum sinnum á ári undanfarin mörg ár. Kjartan vildi líka gera sem minnst úr þeim manngerðu hamförum sem nú ríða yfir villta laxastofna landsins vegna þúsunda sleppifiska úr sjókví kollega hans hjá Arctic Fish. Við vitum ekki enn hversu djúp sár erfðablöndun eldislaxanna við villta laxinn okkar skilja eftir. Það eina sem við vitum er að þetta er svo meiriháttar áfall að forsendur „áhættumats um erfðablöndun“ eru kolfallnar. Eldislax í sjókví í Berufirði. Að jafnaði eru um helmingur allra eldislaxa í sjókví vanskapaður, heyrnalaus eða nær ekki fullum þroska vegna þeirra aðstæðna sem þeir þurfa að lifa við þau tvö ár sem þeir eru hafðir í sjó. Óskar Páll Sveinsson Höfundar þessa áhættumódels innan Hafrannsóknastofnunar hafa játað að þeir höfðu rangt fyrir sér. Þeir þurfa að byrja upp á nýtt. Og ef þeir eru samkvæmir sjálfum sér þá mun möguleg ársframleiðsla eldislax í sjókvíum aðeins verða brot af því sem núverandi áhættumat gerir ráð fyrir. Annað er óhjákvæmilegt því fyrirtækin hafa sýnt að þau ráða ekki við framleiðsluna eins og hún er núna, hvað þá ef hún verður þrefölduð eins og matið gerir ráð fyrir. Örvænting Kjartans Og þar komum við að því af hverju tónninn í stjórnarmanni Arnarlax var svona örvæntingarfullur í útvarpsumræðunum á Sprengisandi. Fyrirtæki hans gaf út í ágúst að það hyggur í haust á skráningu á First North, hliðarmarkaði Kauphallar Íslands, ekki síst með það fyrir augum að „auðvelda lífeyrissjóðum að fjárfesta í félaginu“. Ef möguleikarnir voru litlir á að lífeyrissjóðirnir myndu kaupa hlut þegar þessi hugmynd var viðruð, þá eru þeir örugglega að engu orðnir eftir að norsku kafararnir mættu með skutulbyssur sínar í árnar okkar. Í fyrsta lagi myndi það kalla á uppreisn almennings ef nota á lífeyrissjóði þeirra til að fjárfesta í svona skaðlegum iðnaði. Í öðru lagi væri það frámunalega heimskulegt við þessar aðstæður þegar yfirgnæfandi líkur eru á verðmæti sjókvíeldisfyrirtækjanna muni snarfalla á komandi mánuðum vegna þess að framleiðsluþakið hlýtur að lækka. Verðmæti þessara fyrirtækja hvílir eingöngu á þeim framleiðslukvóta sem þau ráða yfir. Taka næringarefni frá hungruðum heimi Þegar miklir persónulegir hagsmunir eru í húfi á fólk það til að leiðast á vafasamar slóðir. Kjartan Ólafsson fór svo oft villur vegar á Sprengisandi að það hefði reynst þúsund manna herdeild norskra kafara ómögulegt að finna hann. Einhverjir aðrir munu örugglega lista upp og leiðrétta vitleysuna sem hann hélt fram um rekstur eigenda lögbýla sem hafa treyst á hlunnindi af sjálfbærum stangveiðum kynslóðum saman í sveitum landsins. Fyrir þessa grein er af nógu að taka af rangfærslum um meint gæði framleiðslunnar og hversu umhverfisvæn hann vill meina að hún sé. Norskir kafarar með skutulbyssur að störfum í Langadalsá í Ísafjarðardjúpi. Köfun eftir eldislöxum er blómlegur iðnaður í Noregi enda eldislaxar sífellt að sleppa úr sjókvíum. Sigurður Þorvaldsson Kjartani varð tíðrætt um „bláa akurinn“ og mikilvægi hans til að fæða heiminn. Hafið leikur þar vissulega stórt hlutverk en laxeldi í sjó alls ekki. Þvert á móti reyndar því það er neikvæður halli á próteinframleiðslu í laxeldi. Til að framleiða eina máltíð af sjókvíaeldislaxi þarf prótein og næringarefni sem myndu duga í þrjár til fjórar máltíðir fyrir fólk. Kjartan og félagar eru beinlínis að taka prótein sem gætu nýst hungruðum heimi til að framleiða vöru sem meirihluti jarðarbúa mun aldrei hafa efni á að láta inn fyrir sínar varir. Það er bara hagfræðileg staðreynd. Enda er eldislax aðeins fjögur prósent af því sjávarfangi sem er framleitt á ári í heiminum. Þetta er hrein lúxusvara þó að við Vesturlandabúar áttum okkur mögulega ekki á því. Kjartan og félagar fara síðan hræðilega með þennan „bláa akur“. Sjókvíaeldi er mjög frumstæð tækni. Þetta er netapoki sem hangir á flotgrind. Öll mengun streymir beint úr kvíunum: skítur úr fiskunum, fóðurleifar, skordýraeitur, lyfjafóður, þungmálmar úr ásætuvörnum af netunum og gríðarlegt magn af míkróplasti. Í Noregi eru vistkerfi heilu fjarðanna að deyja vegna þessarar mengunar. Sjókvíaeldisfyrirtækin eru að brenna „bláa akurinn“. Ólöglegur grænþvottur Uppistaðan í fóðri sjókvíaeldislaxins er sojaprótein. Sojabaunirnar eru ræktaðar á ökrum í Suður-Ameríku og fluttar þaðan til Evrópu. Þar er búið til úr þeim fóður sem er svo hellt í Norður-Atlantshafið í allt að tvö ár. Megnið endar sem botnmengun í fjörðum, áður en laxinum er slátrað og flogið með hann á markað í Bandaríkjunum eða Evrópu. Þetta er hvorki „sjálfbær“ né „umhverfisvæn“ aðferð við að framleiða matvæli. Norski sjókvíaeldisrisinn Mowi (meirihlutaeigandi Arctic Fish) neyddist 2021 til að fjarlægja þessi orð af umbúðum eldislax sem seldur var í Bandaríkjunum því þau töldust „fölsk, misvísandi og blekkjandi“ eins og það var orðað í sátt í málaferlum á hendur fyrirtækinu. Þurfti fyrirtækið að borga háa upphæð til að forða sér frá dómsmáli. Móðurfélag Arctic Fish kaus að semja því það vissi eins og er, eldislax alinn í sjókvíum er ekki sjálfbær eða umhverfisvæn matvara. Neytendastofa hér á landi komst að sömu niðurstöðu í fyrra þegar hún úrskurðaði að Norðanfiskur og Fisherman höfðu brotið lög með röngum merkingum á umbúðum um að sjókvíaeldislax væri vistvæn og sjálfbær framleiðsla. Kæru lesendur, munið þetta. Sjókvíaeldi skaðar umhverfið, lífríkið og fer hræðilega með eldisdýrin. Þetta er óboðleg aðferð við matvælaframleiðslu. Höfundur er félagi í Íslenska náttúruverndarsjóðnum - The Icelandic Wildlife Fund.
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar
Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar
Skoðun Áskorun til Alþingis: Tryggið almannahagsmuni - afnemið samkeppnisundanþágu afurðastöðvanna Benedikt S. Benediktsson,Breki Karlsson,Halla Gunnarsdóttir,Ólafur Stephensen skrifar
Skoðun Guðmundur Hrafn Arngrímsson er maður sem hefur aldrei rúllað sexum Kristján Blöndal skrifar
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun